Rozwój sonaty w epoce baroku i klasycyzmu

1. Wiadomości wstępne:

1)      Definicja sonaty.

2)      Geneza sonaty:

·         renesansowa canzona,

·         sonata oznaczała początkowo wszystkie utwory instrumentalne.

2. Sonata barokowa

1)      Rozwój sonaty w okresie baroku:

·         na początku utwór złożony z dużej liczby (nawet kilkunastu), b. krótkich kontrastujących ze sobą fragmentów.

·         W miarę rozwoju gatunku wydłużano poszczególne fragmenty i zmniejszano ich ilość, wprowadzano elementy taneczne.

·         W 2. poł. XVII w. powstaje formalny podział na da chiesa i da camera;

·         przełom XVII/XVIII w. Corelli wykształca klasyczny, czteroczęściowy układ sonaty da chiesa, spada popularność sonat triowych na rzecz solowych;

·         późny barok – powstanie sonaty klawesynowej, pierwowzoru sonaty klasycznej.

2)      Typy sonaty barokowej :

Ze względu na budowę formy:

a)      jednoczęściowa,

b)      wieloczęściowa:

- da chiesa (wł.: kościelna); najczęściej 4-częściowa (wolna - szybka - wolna, szybka),

- da camera (wł.: dworska, salonowa) – cykl 4 tańców (suita).

              Ze względu na obsadę:

a)      solowa – instrument solowy bez BC (późny barok),

b)      a  due – instrument solowy + BC,

c)       triowa – 2 instrumenty solowe + BC,

d)      a quatro – 3 instrumenty solowe + BC (rzadkość).

3)      Najważniejsi kompozytorzy uprawiający gatunek w baroku:

- XVII w.: S. Rossi, G. Frescobaldi, M. Marcello, A. Corelli, G. Torelli, H. Purcell,

- XVIII w.: P. Locatelli, T. Albinoni, G. Tartini, A. Vivaldi, F. Couperin, G. P. Telemann, J. S. Bach, G. F. Händel.

4)      Sonaty klawesynowe Domenico Scarlattiego - prototyp klasycznej formy sonatowej.

3. Sonata klasyczna

1)      Budowa: 3- lub 4-częściowy cykl sonatowy:

Cykl 4-częściowy:

I. allegro sonatowe

II. część wolna (ABA lub wariacje, rzadko forma sonatowa)

III. menuet (ABA, od Beethovena scherzo)

IV. finał (rondo, forma sonatowa lub rondo sonatowe)

Cykl 3-częściowy  najczęściej był pozbawiony części o charakterze tanecznym.

2)      Charakterystyka formy sonatowej (dualizm tematyczny, omówienie współczynników formy – ekspozycji, przetworzenia i repryzy).

3)      Charakterystyka sonaty w twórczości klasyków wiedeńskich.

Wolfgang Amadeusz Mozart

·         Dorobek: 32 sonaty na skrzypce i fortepian; 18 sonat na fortepian

·         Budowa: trzyczęściowy cykl sonatowy

·         Nietypowa budowa sonaty ftp A-dur KV 331 (I część - temat z wariacjami)

·         Cechy faktury fortepianowej: przejrzysta faktura homofoniczna, akompaniament w postaci basu Albertiego, ornamentalna linia melodyczna, mało rozbudowana skala instrumentu, subtelna dynamika.

Ludwig van Beethoven

·         Dorobek: 32 sonaty fortepianowe, 10 sonat na skrzypce i fortepian, 5 sonat na wiolonczelę i fortepian.

·         Sonata Patetyczna c-moll op. 13 – przełom w klasycznej sonacie fortepianowej (powolny wstęp w I części, nowe rozwiązania fakturalne, kontrastowa dynamika).

·         Liczne modyfikacje trzyczęściowego cyklu sonatowego w późniejszych sonatach fortepianowych:

ü      ograniczenie ilości części do dwóch (op.54, op.78),

ü      wprowadzenie elementów techniki polifonicznej (fuga w op. 101, op.106 i op.110).

·         intensywna praca tematyczna (przetworzenie),

·         dojrzały dualizm tematyczny,

·         wprowadzenie szczegółowych oznaczeń wykonawczych, podkreślających charakter utworu – zapowiedź sonaty romantycznej.

·         Cechy faktury fortpeianowej: duża skala instrumentu, kontrastowa dynamika, indywidualne rozwiązania fakturalne.

Przygotował Łukasz Perucki 2010; spr. J.Krzyżak