oppman_bazyliszek.pdf

Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl/). Partnerem projektu

jest Prokom Software SA. Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza

pochodzącego ze zbiorów BN. Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się w domenie

publicznej, co oznacza, że możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać.

Źródło: http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Oppman/Legendy_warszawskie/Bazyliszek.

ARTUR OPPMAN

BAZYLISZEK

[Z LEGEND WARSZAWSKICH ]

W KUŹNI PŁATNERZA

W kuźni płatnerskiej imćpana Melchjora Ostrogi robota wrzała aż miło.

Czeladzie pracowali nad wykończeniem przepysznej zbroi rycerskiej dla Jego

Miłości pana kasztelana płockiego, a dwóch chłopaków dęło w wielkie miechy,

podsycając ognisko w ogromnym kominie. W płomieniach purpurowych i złotych

tego ognia sam we własnej osobie imćpan Melchjor Ostroga, świetny mistrz

sławetnego płatnerskiego cechu, trzymał w cęgach potężnych sztabę żelazną, aby

ją za chwilę na miecz na kowadle przekować.

Miecz ten, wraz z pancerzem, z hełmem, z naramiennikami i nagolennikami

stanowił właśnie całkowity rynsztunek bojowy, po który pan kasztelan miał dziś —

jutro przyjechać.

A cudnaż to była zbroica! z najprzedniejszej stali, wypolerowanej, jak

zwierciadło, pokryta nabijaniami ze szczerego srebra, z wizerunkiem Matki

Boskiej Częstochowskiej, prześlicznie w złocie wyimaginowanym, i z krzyżem

husarskim na kołnierzu.

Miało to być prawdziwe arcydzieło przesławnej sztuki płatnerskiej, i niepomału

chlubił się nim już z góry mistrz Melchjor.

W kąciku kuźni, za wielką kupą żelastwa, bawiło się dwoje dzieci: czarnowłosy

chłopczyk i złocistoloka dziewczynka. Było to rodzeństwo, dziatwa imćpana

Ostrogi. Chłopczyk, jako to chłopczyk, rycerską znalazł sobie igraszkę: z kawałka

cienkiego żelaza szablę krzywą, niby to turecką, uczynił i w fechty jął się

wprawiać, jak żołnierz. Ale dziewczynka, zapatrzona z początku w szermierkę

braciszka, znudziła się niezadługo, boć co tam panienkę wojowanie obchodzi.

— Maćku! — zawołała na brata — chodźmy już stąd na Rynek; w Rynku tak

z tobą, kiedy chcesz koniecznie; choć mnie i w kuźni dobrze: tyle tu ciekawych

rzeczy: kopii, kolczug, bułatów.

Machnął raz i drugi szabelką, cisnął ją na ziemię i zabierali się ku wyjściu.

Spostrzegł wychodzące dzieci mistrz Ostroga i przywołał je do siebie.

— A gdzie to, malcy?

— Na Rynek, tatuńciu.

— A poco?

— Popatrzeć, pobiegać, światu Bożemu się przyjrzeć.

— Zgoda. Ale uważajcie na siebie i na obiad się nie spóźnijcie do matki. I

jeszcze jedno: niech was ręka Boska broni chodzić na Krzywe Koło do zburzonego

domostwa. Niedobre sprawy się tam dzieją. Coś straszy, coś jęczy. Jeszcze by was,

strzeż Panienko Najświętsza, złe porwało!

— Ja się niczego nie boję, tatuńciu! — zuchowato zawołał Maciek.

— A ja się wszystkiego boję, tatuńciu! — zapiszczała cieniutko Halszka — i nie

pójdziemy!

— No, to bądźcie mi zdrowe, dzieciaki!

wesoło i gwarno, słoneczko świeci; pobiegamy, przyjrzymy się kramom i towarom.

— Czekajno, Halszko, jeszcze ano kilka cięć krzyżową sztuką przypomnę i pójdę

NA STARYM RYNKU

Na Rynku wrzask i harmider. Tłum w barwnych ubiorach krąży dokoła Ratusza,

który dumnie wznosi się pośrodku placu. W Ratuszu na dole kramnice bogate,

dostanie w nich, czego dusza zapragnie. Tu sklepy ormiańskie z tkaninami

tureckimi, haftowanymi złotem i srebrem, z dywanami perskimi i indyjskimi

szalami; tam Szkot suknem i płótnem zamorskim handluje; ówdzie poważny Turek

z długą brodą i z cybuchem w ustach zasiadł za ladą, na której figi, daktyle,

rodzynki, bakalie przeróżne stosami się piętrzą, aż ślinka idzie, a jeszcze gdzie

indziej Niemiec, czy Holender zabawki ma takie, łątki, czyli lalki, koniki, pieski,

piłki, że aż oczy bolą patrzeć i chciałoby się mieć to wszystko na własność.

Maciuś i Halszka przewijają się wśród ludzkiej gromady zręcznie i szybko, jak

dwa piskorze; sami nie wiedzą, na co spojrzeć. I to wabi, i to nęci. Wszędzie jest

tyle piękności, że można by rok chyba cały po Rynku wędrować i jeszcze by się

wszystkiego nie zobaczyło.

Aż ci tu nagle zahuczy bębenek, zaświszczy piszczałka, talerze blaszane

zadźwięczą. Co to takiego? A to Cygan, czarnokudły, ciemny na gębie, uczonego

niedźwiedzia na łańcuchu prowadzi. Cóż to za niedźwiedź! Boże miły! Wszystko

umie, wszystko rozumie. Gada ci Cygan do niego jakimsiś łamanym językiem, z

kiepska po węgiersku, a ten robi, co mu każą, ani się namyśli.

— Miszka! Ukłoń się ładnie jasno wielmożnym państwu! Niedźwiedź się

Niedźwiedź dwa wiadra na drągu na plecy bierze i lezie taczając się z boku na

bok, jak pijany.

— Miszka! Jak młode panienki na weselu tańcują?

I niedźwiedź nuż w podrygi, a w łamańce. Boki zrywać ze śmiechu!

Gdy się tak Maciek i Halszka zwierzowi mądremu przypatrują, z nagła ktoś im

ręce na oczach położył i ciekawy widok zasłonił.

— Zgadnijcie, kto to taki? — ozwał się głosik rzeźwy, wesoły, radosny.

— Waluś! Waluś! — ucieszyło się rodzeństwo — poznaliśmy cię od razu po

głosie! Ale odsłoń no już nam oczy i spozierajmy razem na niedźwiedzia.

Odwrócili główki: jakoż był to w istocie Waluś Klepka, synek dziesięciolatek

imćpana Pietra Klepki, bednarza z Zapiecka.

Waluś, dawny ich znajomy, miły i zabawny chłopczyk, jedną wielką miał wadę:

urwis był z niego okrutny. Psocił i broił co niemiara; rady sobie z nim rodzice dać

nie mogli. Obiecywał poprawę, przyrzekał posłuszeństwo, ale gdzie tam! Za parę

dni — co dni! — za kilka godzin znów jakąś sztukę wypłatał. Niewytrzymanie

ludzkie z takim wiercipiętą!

Niedźwiedź odprawił swoje widowisko, Cygan do czapki sporą kupkę nazbierał

szelągów, pomiędzy którymi gdzieniegdzie i srebrny grosz zabłysnął — i ruszyli

dalej.

A ruszyli właśnie, jak na nieszczęście, w stronę Krzywego Koła.

Trójka malców powlokła się za gromadą, ale, gdy przechodzili koło zwalisk

odwiecznego domostwa, o którym płatnerz wspominał, Waluś zatrzymał Maćka i

Halszkę.

— Poczekajcie — szepnął tajemniczo — coś wam powiem, coś pokażę.

— Oto to, żebyśmy zeszli po tych schodach, co widzicie, do piwnic starego

domu.

kłania.

— Miszka! jak stare baby wodę z rzeki noszą?

— No co? No co? — zaciekawiły się dzieci.

— Co ty gadasz, Walusiu? — zawołała Halszka; — jakże to można, choćby

skarby zaklęte. Zazierałem w piwnicę wczoraj w południe, to powiadam wam, coś

tak błyszczało, gdy słonko zajrzało do wnętrza, że aż mnie oczy zabolały. Ani

chybi: złoto!

Maciek się zastanowił.

— A może by znijść na chwilę, a skarby matusi i tatuńciowi przynieść. Tożby

się ucieszyli! Jak myślisz, Halszko?

— Ja nie znijdę! — rezolutnie zakrzyknęła Halszka — nie znijdę za nic na

świecie!

— Och, ty mały tchórzu! — zaśmiał się Waluś — nie schodź sobie, jeśli nie

chcesz! My dwaj pójdziemy, prawda, Maciusiu?

I posunął się ku schodom, widniejącym z ulicy, a Maciek, że to był chłopak

odważny i śmiały, za nim.

— Kiedy tak — na wpół z płaczem zawołała Halszka — to i ja pójdę; nie

opuszczę cię przecież, braciszku! Niech się dzieje wola Boska!

— I nie pożałujesz, Halszko, pełny fartuszek dukatów ci nasypię. A teraz —

schodźmy do piwnic!

I poszli.

W LOCHACH ZWALISKA

Schody były drewniane, połamane i zepsute, a niektórych stopni brakło już

zupełnie, tak, że trzeba było często skakać ze stopnia na stopień, pomijając

otwierające się pomiędzy niemi luki. Dość uciążliwa była to droga, zwłaszcza, iż

zaraz niedaleko od wnijścia załamywały się schody i ciemność ogarnęła Walka,

Maćka i Halszkę.

Wprawdzie niewielkie światełko migotało w oddali: było to zapewne okienko

piwniczne, wychodzące na Brzozową, bo tyły domów z Krzywego Koła na tę

właśnie ulicę miały widok, ale światełko to było dalekie i niepewne, ile że okienko

musiało być brudne i pajęczyną zasnute.

Waluś szedł przodem, o kilka kroków przed rodzeństwem; dobrej był myśli i

podśpiewywał sobie wesoło, nie przeczuwał biedaczek, co go spotka za chwilę.

Tak idąc ostrożnie i pomału, zeszli nareszcie do lochu i znaleźli się w wielkiej,

sklepionej piwnicy. Pod ścianami jej stały rozmaite rupiecie: stare okna, futryny,

drzwi i różne nieużyteczne graty. Po prawej stronie piwnicy widać było, uchyloną

nieco, żelazem okutą furtkę od dalszych zapewne lochów.

— Maćku, Halszko! — rzekł Waluś, a głos jego dziwnie ponuro rozbrzmiał w

znamy; kto wie, co może być za tą furtą? Rodzice i nasi i twoi niespokojni będą.

Czemuż ich martwić?

— A ja jednak pójdę i wy pójdziecie ze mną! — krzyknął zapalczywie Waluś.

— Co mi tam wszystkie bajdy o strachach! O! raz, dwa, trzy! Już idę!

żartem, mówić o tem. Toć że tam straszy! Tatuś powiadali.

— Ehe! straszy, straszy… Bajki ze strachami! a ja wam mówię, że tam są

głębokościach podziemia — kiedyśmy tu już zeszli, to idźmyż i dalej, spenetrujmy

cale zwaliska, a skarb znajdzie się na pewno.

— Walusiu, mój Walusiu! proszę cię, chodźmy już na górę — rzewliwie

zawołała Halszka. — Co nam po skarbach! Wróćmy! ja się czegoś lękam okropnie.

— I ja bym radził wrócić — poważnie rzekł Maciek. — Dalszej drogi nie

I powiedziawszy to, podbiegł do furty zamczystej, szarpnął ją, otworzył — i

nagle, jak piorunem rażony, runął na ziemię, jak długi.

Co to się stało?

Z otwartej czeluści drugiej piwnicy buchnęło zgnilizną i w zielonawym świetle,

przypominającym blask świętojańskich robaczków, Maciek i Halszka ujrzeli

okropnego potworka. Był to niby kogut, niby wąż. Głowę miał kogucią z

ogromnym purpurowym grzebieniem w kształcie korony, szyję długą i cienką,

wężową, kadłub pękaty, nastroszonymi czarnymi piórami pokryty, i nogi kosmate,

wysokie, zakończone łapami o ostrych olbrzymich pazurach.

Ale najstraszniejsze były oczy potwora: wyłupiaste, okrągłe, do sowich ślepiów

podobne, jarzące się to czerwono, to żółto; oczy te, na szczęście, nie widziały

Maćka i Halszki, utkwiła je bowiem poczwara w ciało leżącego na ziemi i

nieżywego już biednego Walusia.

— Bazyliszek! — szepnął drżącym głosem Maciek — to bazyliszek,

siostrzyczko; schowajmy się, schowajmy czym prędzej!

I po cichutku, po cichutku, trzymając się za ręce, dzieci na paluszkach posunęły

się ku ścianie i wślizgnęły się za wielkie drzwi o mur prastary oparte.

W tym ukryciu, bezpiecznym na razie, Maciek począł szeptać siostrzyczce do

uszka:

— To bazyliszek! Słyszałem o nim od tatuńcia. Sroga to stwora! na kogo

pozwoli; ale teraz chodzi o to, żeby nas bazyliszek nie spostrzegł, bo jak zobaczy i

spojrzy na nas — wszystko przepadło: umrzemy!

— Maćkuuuu! Maaaćku! Halszko! Halusiu! — rozległo się nawoływanie z

ulicy — Maaaćku! Haaalszko! gdzież wy jesteście? Obiad gotowy! Obiad gotowy!

Przerażone dzieci poznały głos Agaty, ale się odezwać nie śmiały.

Bazyliszek odwrócił łeb grzebieniasty, jeszcze straszliwiej najeżył pióra i

jaskrawymi ślepiami spojrzał w stronę schodów.

Na schodach stanęła stara Agata, a za nią, w ulicy, widać było gromadkę

mieszczanek i mieszczan.

— Tu zeszły, tu zeszły na pewno — ozwały się głosy na górze — musiały się

zabłąkać w podziemiach; nie schodźta, Agato, bo was jeszcze jakie licho zadusi!

Ale Agata, poczciwa stara służąca, już schodziła do lochu — i oto zaledwie

zeszła na dół, zabrzmiał jej okrzyk, okropną trwogą wezbrany, i głucha, posępna

cisza zaległa znowu piwnicę.

To płomienisty wzrok bazyliszka uderzył w nieszczęsną i trupem ją na miejscu

położył.

Gromadka sprzed schodów pierzchnęła w Rynek i w przyległe uliczki, roznosząc

wieść okropną na miasto. Skamieniałe z przerażenia rodzeństwo przytuliło się do

wilgotnego muru, trzymając się konwulsyjnie za rączki, a bazyliszek rad ze

zniszczenia, jakie uczynił, począł się przechadzać po lochu tam i z powrotem, tam i

z powrotem. Wydostać się z piwnicy nie było sposobu! ...

U CZAROWNIKA

spojrzy — wzrokiem zabije! Tak zabił Walusia. Stójmy tu cicho, Halszko, stójmy

cichutko...

— Boże, mój Boże! — załkała Halszka — co to będzie? Co się z nami stanie?

Pocośmy tu przyszli? Pocośmy tu przyszli? Ja chcę do domu!

— Uspokój się, siostrzyczko — szeptał Maciek — wrócimy do domu, jeśli Bóg

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: