Kwatera Główna Drużyn Strzeleckich „Strzelec”

Materiał szkoleniowy nr 03/2005

PIERWSZA POMOC PRZEDMEDYCZNA

Podstawowe zasady i techniki udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej

Prawny obowiązek udzielania pierwszej pomocy:

Prawny obowiązek udzielania pierwszej pomocy jest określony w artykule 162 kodeksu karnego, którego zapis brzmi:

"§ 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu - podlega karze pozbawienia wolności do lat 3."

"§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej".

1. Wyposażenie apteczki pierwszej pomocy

Oznakowana torba (np. czerwonym krzyżem)

Termometr

Pęseta

Agrafki

Nożyczki

Igły – 10 szt.

Zasypka (np. talk, alantan) - 1 opakowanie

Jodyna - 1 buteleczka

Opaska elastyczna - 6 szt.

Chusta trójkątna - 2 szt.

Bandaż zwykły - 6 szt.

Gaza wyjałowiona - 6 szt.

Gaziki wyjałowione - 12 szt.

Woda utleniona - 1 buteleczka

Plaster z opatrunkiem różnej szerokości - 20 szt.

Rękawiczki gumowe - 3 pary

Płachta metalizowana NRC - 1 szt. (termiczny koc ratunkowy)

Środek przeciwbólowy - 1 opakowanie (np. ibuprom)

Węgiel (Carbo med.) - 1 opakowanie

2. Organizacja pierwszej pomocy na miejscu wypadku.

Ocena sytuacji i zabezpieczenie miejsca wypadku.

Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia. Oceniając sytuacje, należy zadbać najpierw i przede wszystkim o własne bezpieczeństwo, a następnie o bezpieczeństwo poszkodowanego i osób postronnych. Istotnym elementem wstępnego postępowania jest ustalenie, czy istnieje czynnik powodujący zdarzenie lub katastrofę, a więc stwierdzenie, co się stało. Do najgroźniejszych należą czynniki o długotrwałym działaniu. Takie czynniki, jak ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza konieczność pilnej ewakuacji poszkodowanych z miejsca zdarzenia do strefy bezpiecznej. Po ocenie zdarzenia i rozpoznaniu niebezpieczeństwa należy zabezpieczyć odpowiednio miejsce wypadku, korzystając z pomocy innych osób oraz z odpowiedniego sprzętu. Równie istotnym elementem wstępnego postępowania jest opieka nad osobami, które uległy panice. Osoby takie to także poszkodowani, mimo że nie mają urazów. Pozostawieni bez opieki są niebezpieczni dla siebie i innych, a ponadto dość często ulęgają urazom w czasie chaotycznej ewakuacji, na przykład z płonącego magazynu. Zawsze należy zabezpieczyć miejsce wypadku tak, aby nie doszło do kolejnych zdarzeń, do zwiększenia liczby poszkodowanych i zwiększenia strat materialnych. Rozwiązaniem jest zlikwidowanie możliwości rozprzestrzeniania się czynników szkodliwych i niebezpiecznych, przy czym należy stale pamiętać o własnym bezpieczeństwie. Najważniejsze jednak jest przygotowanie miejsca zdarzenia na przyjęcie pomocy z zewnątrz.

Kolejność zajmowania się pacjentami.

Kolejność zajmowania się pacjentami w sytuacjach nadzwyczajnych ustalona przez brytyjskie oddziały SAS. Należy przestrzegać tych reguł. Wiedza, kogo ratować najpierw, może uratować niejedno życie. Pomocy trzeba udzielać w następujący sposób:

-          Przywrócić i podtrzymać oddychanie

-          Zatrzymać krwawienie

-          Opatrzyć rany i oparzenia

-          Unieruchomić złamania

-          Leczyć skutki szoku

Uwaga: jeśli ofiara ma liczne obrażenia należy najpierw zająć się oddychaniem, następnie akcją serca, a potem krwawieniem.

Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy.

Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami udzielania pierwszej pomocy.

-          Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest zdezorientowany, opisz krótko sytuacje, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, aby ktoś został powiadomiony o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do niego, gdyż może nastąpić chwilowy powrót przytomności.

-          Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania i wypowiedzi poszkodowanego.

-          Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

-          Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg, serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

-          Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić. Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba przytomna przyjmuje pozycje najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycje.

-          Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną folią. Pamiętaj, aby w czasie upału chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się w cieniu.

-          Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi. Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub napój. Niebezpieczeństwo polega na przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych. Ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.

Metoda boczna ustalona.

Klęcząc na wysokości bioder poszkodowanego, trzeba zgiąć w stawie kolanowym nogę będącą bliżej ratującego, podsunąć ją do pośladka. Rękę kładzie się na kolanie zgiętej nogi i lekko odpycha ją do siebie. Pośladek uniesie się do góry i wówczas należy podłożyć pod niego wyprostowaną rękę. Nie zdejmując ręki z kolana, trzeba drugą ręką chwycić powyżej nadgarstka ręki poszkodowanego. Teraz trzeba się odsunąć, delikatnie pociągnąć za rękę i docisnąć kolano do podłoża. Spowoduje to obrót poszkodowanego na bok. Głowę trzeba odchylić do tyłu, twarz skierować do podłoża. Rękę, za którą ciągnął ratujący, należy zgiąć w łokciu, a dłoń podłożyć płasko pod brodę. Rękę spod pośladka trzeba wysunąć do tyłu, co zapobiegnie ponownemu przewróceniu się poszkodowanego na plecy. Noga bliższa podłoża zgięta w kolanie zapobiegnie przewróceniu się poszkodowanego na brzuch. Teraz należy okryć go kocem i co 2-3 minuty kontrolować czynności życiowe. Pozycja boczna ustalona ma decydujący wpływ na przeżycie poszkodowanego. Odchylenie do tyłu głowy zapobiega niedrożności, a skierowanie ku podłożu twarzy umożliwia wypłynięcie treści z jamy ustnej, chroniąc przed zachłyśnięciem.

           rys.1                                                                                                       rys. 2

UWAGA! W każdych warunkach powinna być zastosowana zasada, że nieprzytomny lub zagrożony utratą przytomności musi być ułożony w pozycji bocznej ustalonej.

Wezwanie pomocy.

Wzywanie pomocy jest drugim ogniwem łańcucha ratunku. Poważny stan poszkodowanego oznacza konieczność jak najszybszego wezwania służb medycznych (tel. 999 lub 112 z telefonu komórkowego) lub powiadomienia o zaistniałym wypadku, bezpośrednio po zdarzeniu, odpowiednich osób. Z punktu widzenia zasad udzielania pierwszej pomocy, należy wzywać pomoc tak, aby poszkodowany nie pozostał bez opieki. Jeśli ratownik jest sam z poszkodowanym, musi głośno wołać o pomoc, zwracając jednocześnie uwagę na stan poszkodowanego. Istotne jest też, aby meldunek o zaistniałym wypadku zawierał zwięzłą i dokładną informację na temat:

-          miejsca zdarzenia

-          rodzaju uszkodzeń

-          przebiegu wydarzeń

-          liczby poszkodowanych

-          zakresu udzielonej pierwszej pomocy

-          wzywającego pomoc.

System organizacji ratownictwa w Polsce zakłada równość służb ratowniczych, takich jak straż pożarna, policja czy pogotowie ratunkowe. Do wypadków, w których są poszkodowani, należy wzywać pogotowie ratunkowe (999), a w przypadku katastrof w pierwszej kolejności powinna być wzywana straż pożarna (998), która szybciej i skuteczniej wezwie pozostałe służby ratownicze. Jakość meldunku ma bezpośredni wpływ na jakość pomocy z zewnątrz, zwłaszcza w pierwszej chwili.

3. Podstawowe czynności życiowe i ich podtrzymywanie.

Sprawdzanie stanu przytomności.

Przytomność wyraża się w prawidłowym spostrzeganiu, możliwości skupienia uwagi i uzmysłowieniu sobie wydarzeń. Przytomność sprawdza się, potrząsając ostrożnie ramionami poszkodowanego, równocześnie trzeba pochylić się nad jego uchem i zadać proste pytanie, np. "co się stało?". Poszkodowany w ciężkim stanie może mamrotać, jęczeć i słabo się poruszać. Poszkodowany całkowicie nieprzytomny w ogóle nie reaguje na bodźce mechaniczne, np. dotyk, szczypanie, a uniesiona kończyna poszkodowanego bezwładnie opada, nie może się utrzymać samodzielnie.

Sprawdzanie oddychania.

Oddech sprawdza się po udrożnieniu dróg oddechowych i skontrolowaniu odcinka szyjnego kręgosłupa. W tym celu usuwa się z jamy ustnej wszelkie widoczne przedmioty (ciała obce) mogące utrudniać oddychanie. Następnie płynnie odchyla się głowę do tyłu, prostując szyję. Trzeba teraz pochylić się nad ustami i nosem poszkodowanego na minimum 15 sekund, aby móc wyczuć na części skroniowej twarzy prąd wydychanego powietrza. Równocześnie obserwuje się ruchy klatki piersiowej, a na okolice przepony kładzie dłoń, aby wyczuć jej ruchy.

Sprawdzanie tętna.

Tętno jest to fala ciśnienia krwi przenoszona wzdłuż tętnic i wytwarzana przez każde uderzenie serca. Można je wyczuć w miejscu, gdzie tętnica przebiega w pobliżu powierzchni ciała. Mierzy się je zwykle nad nadgarstkiem, ale przy obniżonym ciśnieniu krwi może być w tym miejscu niewyczuwalne. Tętno u osoby poszkodowanej nieprzytomnej bada się na tętnicy szyjnej. W tym celu należy odchylić głowę poszkodowanego ku tyłowi, przyłożyć trzy palce (oprócz kciuka, ponieważ on ma własne tętno) do „jabłka adama", następnie przesunąć je w stronę mięśnia szyjnego i wyszukać tętno. Badania dokonuje się przez około 5 sekund. Ma ono na celu jedynie stwierdzenie obecności i rytmiczności tętna.

Śmierć kliniczna i biologiczna.

Śmierć nie jest zjawiskiem jednoczasowym, ale procesem dłużej trwającym i przebiegającym określonymi etapami. Śmierć kliniczna jest stanem, w którym dochodzi do zatrzymania krążenia i oddychania z towarzyszącą utratą przytomności. W wielu przypadkach może być stanem odwracalnym, ponieważ nie doszło jeszcze do trwałych zmian w mózgu. Jeżeli w ciągu 4 minut dostarczymy do mózgu utlenioną krew, człowiek może powrócić do życia. Jeżeli czynności reanimacyjne nie zostaną zastosowane lub nie odniosą skutku, następuje śmierć biologiczna, polegająca na całkowitym ustaniu funkcji mózgu. Rozpoznanie śmierci biologicznej opiera się na stwierdzeniu charakterystycznych zmian pośmiertnych, jakimi są tzw. znamiona śmierci. Są to: oziębienie ciała, plamy opadowe.

Resuscytacja krążeniowo - oddechowa przez jedną i dwie osoby.

Resuscytację krążeniowo - oddechową rozpoczyna się od udrożnienia dróg oddechowych, wykonania dwóch oddechów. Dalej, jeśli RK-O wykonuje jeden ratownik, powtarza cykle: 15 uciśnięć mostka i 2 wdmuchnięcia powietrza. Między cyklami nie powinno być przerw. Wdmuchnięcia powinny trwać około 5 sekund, uciśnięcia około 15 sekund. Aby zachować właściwy rytm w czasie ucisku, można liczyć "jeden-dwa" itd. aż do piętnastu. Uciśnięcie wykonuje się przy wypowiadaniu każdej z liczb, a przerwy następują przy każdym "i". Zachowuje się w ten sposób właściwe tempo uciśnięć powyżej 80 na minutę. Resuscytacja wykonana przez 2 osoby jest mniej męcząca i bardziej efektywna. Rozpoczyna się zawsze od tzw. oddechów życia, tj. 2 oddechy, badania tętna, 2 oddechy, następnie kolejno powtarzające się aż do skutku cykle: 5 uciśnięć, 1 oddech. Jeden ratownik uciska na serce w tempie około 80-100 uciśnięć na minutę, natomiast drugi wdmuchuje powietrze do płuc, co piąte uciśnięcie. Pierwszy ratownik przerywa wówczas na chwilę masaż serca, aby umożliwić wprowadzenie powietrza do płuc.  

4. Nagłe zasłabnięcia:

Omdlenie.

W przypadku omdleń (typowe zjawisko dla np. zatłoczonych kościołów) zapewniamy choremu dostęp świeżego powietrza (wynosząc go na zewnątrz pomieszczenia, otwierając okna etc.) i kładziemy na wznak lekko unosząc kończyny, celem zapewnienia lepszego ukrwienia mózgu. Jeśli poszkodowany jest przytomny i ma tylko lekkie zaburzenia, nie ma obowiązku układać go w jakiś szczególny sposób. Wystarczy, gdy pomożemy mu przyjąć pozycje wygodną, zabezpieczającą przed upadkiem w chwili utraty przytomności.

Zaburzenia przytomności.

Przytomność jest to zdolność człowieka do kontaktu z otoczeniem. Powszechnie stosuje się dwa kryteria stanu świadomości: przytomność i nieprzytomność. Poszkodowani z zaburzeniami przytomności są szczególnie narażeni na dodatkowe uszkodzenia ciała w sytuacji wypadku czy katastrofy. W praktyce zdarza się, że reagują na bodźce zewnętrzne nieadekwatne do sytuacji lub z dużym opóźnieniem, są niezorientowani co do miejsca i przebiegu zdarzenia. Stan ten może przejść w pełną świadomość lub w stan nieprzytomności. Tak zachowują się poszkodowani w stanach przed wstrząsowych i zawału mięśnia sercowego, pod wpływem działania trucizn oraz będący w dużym napięciu emocjonalnym (np. osoby, które uległy panice).

Bezpośrednie przyczyny utraty przytomności mogą być różne:

-          uraz głowy, z raną skóry lub bez

-          brak tlenu w powietrzu

-          zatkanie dróg oddechowych (ciało obce)

-          słaby przepływ krwi przez mózg: krwotoki, zawał mięśnia sercowego, spadek ciśnienia krwi - omdlenie

-          choroby: cukrzyca, śpiączka wątrobowa, śpiączka nerkowa

-          zatrucia

-          padaczka

-          porażenie prądem

-          wylew krwi do mózgu - udar mózgu

-          nadmierne ochłodzenie

-          nadmierne gorąco, udar cieplny.

Ocena przytomności jest prosta i praktycznie powinna trwać przez cały czas przebywania z poszkodowanym. Wstępna ocena polega na wydaniu kilku poleceń i zadaniu paru pytań: „otwórz oczy”, „jak się nazywasz?”, „gdzie mieszkasz?”, „gdzie się znajdujesz?”, „na co chorujesz?”, oraz ocenie reakcji na bodźce fizyczne: lekkie dotykanie czy delikatne potrząsanie ramienia. Nie wolno uderzać poszkodowanego w twarz, szczypać ani polewać wodą! W razie zdezorientowania poszkodowanego należy postępować zgodnie z zasadami udzielania pierwszej pomocy i co jakiś czas zwracać baczną uwagę na ewentualne pogorszenie się lub polepszenie stanu zdrowia. Poszkodowanych takich należy otoczyć szczególną opieką, gdyż, jak zostało to już wcześniej zasygnalizowane, mogą oni ulec dalszym urazom, na przykład w czasie ewakuacji. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, konieczne jest natychmiastowe sprawdzenie oddychania i tętna. Jedynym prawidłowym postępowaniem ratownika w stosunku do osoby nieprzytomnej, u której stwierdzi czynność oddechową oraz tętno, jest w większości przypadków zastosowanie pozycji bocznej ustalonej. U osób nieprzytomnych, u których oddychania i tętna nie stwierdza się, należy rozpocząć podtrzymywanie czynności życiowych. Trzeba przy tym pamiętać, że nieprzytomni reagują na bodźce bólowe tak samo jak przytomni i brutalne postępowanie dodatkowo pogarsza ich stan.

Napad drgawkowy (padaczka, epilepsja).

Padaczka jest to przewlekłe zaburzenie mózgu o różnych przyczynach, przebiegające w postaci nawracających napadów drgawkowych. Napady występują samoistnie, ale mogą je wyzwolić: alkohol, niektóre leki, stany gorączkowe, nadmierny wysiłek fizyczny, gwałtowne bodźce świetlne, czynniki emocjonalne, przerwanie przyjmowania leków lub miesiączka. Typowy silny napad padaczki charakteryzuje się utratą przytomności z upadkiem. Padając, chory często doznaje urazu głowy. Występuje chwilowy bezdech, sinica, źrenice się rozszerzają, ręce są zgięte, a nogi sztywnieją. Po około 30 sekundach oddech wraca i następują drgawki całego ciała. Może nastąpić przygryzienie języka, warg, pojawia się piana na ustach. Często zdarza się bezwiedne oddanie moczu. Stan ten może trwać do kilku minut. Chory odzyskuje na krótko świadomość, po czym zwykle zapada w sen ponapadowy. Zadaniem ratownika jest zabezpieczenie poszkodowanego przed dodatkowymi urazami. Pomoc ogranicza się do amortyzowania uderzeń głową o podłoże i usunięcia twardych i ostrych przedmiotów. Nie należy wstrzymywać drgawek, prostować ciała, przenosić chorego, jeśli nie grozi mu bezpośrednie niebezpieczeństwo. Nie wkłada się też niczego do ust.

5. Krwotoki, skaleczenia, rany, odciski

Krwotoki.

Rozróżnia się krwotok żylny - spokojny wypływ ciemnej krwi z rany oraz krwotok tętniczy - objawiający się tryskaniem z rany jasnej krwi z częstotliwością tętna i z dużą siłą. Krwotoki są niebezpieczne dla życia, a nawet w porę zatamowane mogą być przyczyną wstrząsu wskutek dużej utraty krwi w krótkim czasie. Pierwszą pomocą w wypadku tamowania krwawienia zewnętrznego, zarówno tętniczego jak i żylnego, jest założenie opatrunku uciskowego. Polega on na tym, że ranę przykrywamy kilkoma warstwami gazy, następnie grubą warstwą waty lub ligniny, następnie przymocowujemy całość bandażem, wywierając dość mocny ucisk. Jeżeli to nie pomaga, na poprzedni opatrunek należy nałożyć następny płat ligniny lub waty i ponownie mocniej obandażować. Prawidłowo założony opatrunek uciskowy powinien zatrzymać każdy krwotok. Przy krwotoku z nosa należy docisnąć skrzydełka nosa do przegrody nosowej (ścisnąć palcami nasadę nosa i trzymać 5-10 minut), przyłożyć zimny okład na nasadę nosa i na kark. Przy silnym krwotoku można otwory nosa zatkać tamponami z waty. Nie wolno odchylać głowy do tylu, gdyż grozi to zalaniem krwią dróg oddechowych. Najwygodniejsza pozycja: usiąść z głową pochyloną do przodu.

Skaleczenia.

Skaleczenia są stosunkowo drobn...