Historia Wychowania - 19.10.2011.doc

HISTORIA WYCHOWANIA – 19.10.2011

ODRODZENIE

EUROPA

Warunki polityczne, ekonomiczne, gospodarcze Europy w wieku XV uległy bardzo głębokiemu przewartościowaniu. Ustrój feudalny zaczął się kruszyć, coraz częściej kilka mniejszych terytoriów łączyło się w większy jednolity organizm państwowy, który był w miarę sprawnie zarządzany. Nowe sposoby walki zepchnęły rycerstwo na dalszy plan. Pierwszoplanową pozycję zaczęli zajmować mieszczanie.

Renesans miał bardzo różne oblicza. Dante, Petrarka, itp. to pierwsze nazwiska kojarzone z renesansem włoskim. Zaczął się on wtedy, gdy społeczeństwo uznało, że oprócz życia religijnego i teologii istnieje jeszcze otaczająca nas rzeczywistość. Doczesność znajduje się w centrum zainteresowania.

Termin Humanizm jest późniejszy niż samo zjawisko, oznacza on prąd intelektualny poszukujący i rozwijający tradycję starożytnej wiedzy o człowieku (zawartej głównie w filozofii i w literaturze).

Zaczęły się rozwijać studia nad literaturą i filozofią Grecką i Rzymską. Społeczeństwo przyjęło jako swoje ideały i przekonania w nich zawarte.

Średniowieczna wiara w autorytety zostaje zastąpiona w wiarę w niezależność myśli ludzkiej

Renesans do północnej Europy dotarł właściwie dopiero w XVI w.

Zaczęto interesować się przyrodą, zjawiskami nas otaczającymi. Człowiek zdobywał coraz więcej wiedzy, środków pozwalających mu realizować swoje zainteresowania.

Renesans przeciwstawiał się umartwieniu, ascezie, wyrażał szacunek dla intelektu człowieka, otwierał możliwość realizacji swoich indywidualnych zainteresowań. Odrodzenie żądało od człowieka myślenia krytycznego, życia „na własny rachunek”, głoszenia własnych poglądów i zgodnego z nimi życia.

„Wiedza jest dla zdolnych” - bez względu na pochodzenie i status majątkowy.

Renesans oparty na studiowaniu wiedzy antycznej był jednak dostępny węższemu gronu – był przeznaczony dla tych co znali łacinę i grekę (języki starożytności), czyli ci którzy mieli pieniądze na edukację. Mieścił się on na dworach magnackich, królewskich, w kancelariach biskupich, itd.

Pozostałą część starała się realizować hasła antyczne zawarte w literaturze i filozofii poprzez pogłębianie znajomości własnej kultury, języka, w tworzeniu we własnym języku (np. Petrarka, Dante Algierti)

Petrarka – mimo że był księdzem był „na bakier” z łaciną. W XIV wieku dostał Wawrzyn Poetycki za „Sonety do Laury”. Traktował życie ziemskie jako możliwość samorozwoju człowieka, twierdził że warunkiem postępu jest znajomość współczesnych wartości kultury klasycznej, dzięki niemu rozwinął się kult pisarzy rzymskich.

Pierwsi humaniści twierdzili, że poziom artystyczny literatury starożytnej jest bardzo wysoki i może być wzorem dla następnych pokoleń.

SZKOŁA I WYCHOWANIE

(WTRĄCENIE) system szkolny jest systemem społecznym, otwartym i probabilistycznym. Społeczny bo stworzony przez ludzi i dla ludzi, otwarty bo np. polityka, ekonomia mają wpływa na nią, probabilistyczny bo nie można go dokładnie zaplanować.

Zmiana stosunku do higieny i wychowania fizycznego (Starożytni bardzo o to dbali, w średniowieczu – nie istotne)

Elita intelektualna (zarzucająca średniowiecznym szkołom, że ogłupiają, są przepełnione bezwartościową wiedzą i we wszytko mieszają religię) zaczęła tworzyć własne szkoły, początkowo nadworne (nie tylko bogate dzieci się tam uczyły, chociaż nadal tylko chłopcy), budować biblioteki, wydawać książki i co najważniejsze wszystko to było niezależnie od Kościoła.

Zmiany w szkołach:

1.       w zakresie wychowania moralnego odżyła stara zasada oddziaływania na młodzież poprzez ambicję, pochwały, nagrody i współzawodnictwo (ojcowie jezuici doprowadzili ten system do perfekcji)

2.       zmieniły się treści nauczania – z tych związanych z kościołem na te związane z doczesnością

3.       w średniowieczu nie liczyła się forma przekazywania wiedzy, w odrodzeniu wszystkie treści były podawane w bardzo wytwornej formie.

4.       Wprowadzono nowe podręczniki do łaciny. Na dalszy plan odsunięto łacinę kościelną, przywrócono łacinę klasyczną

5.       retoryczne deklamacje zamiast dysput dramatycznych i logicznych.

6.       Pierwszym pedagogiem-praktykiem był pochodzący z Werony Vittorino de Feltre.

Jedna ze szkół tworzonych przez elity to szkoła księcia Mantui Gianfrancesca Gonzaga. Kierownikiem tej szkoły był Vittorino da Feltre. Cieszył się on wielkim autorytetem. Był bardzo oddany młodzieży. Wychodził z założenia, że „Wolne studia to są te, które warte są wolnego człowieka” - nauki, dzięki którym dochodzimy do cnoty i mądrości.

Vittorino opiekował się nie tylko dziećmi księcia i arystokracji, ale też zdolnymi, biednymi chłopcami.

Szkoła znajdowała się w domu wypoczynkowym należącym do Gonzagów. Ze względy na urokliwe otoczenie i panującą wewnątrz atmosferę nazwano ją Casa Jocosa (Dom Radości)

Szkoła przyjmowała od 7 do 21 roku życia. Nie stosowano przymusu i kar fizycznych (chyba że w bardzo poważnych sprawach), nie było zadawanych prac domowych, dzieci były rozsądnie i umiarkowanie karmione, hartowano je poprzez nieopalanie gmachów w zimie.

-         Uczono się przy użyciu pomocy naukowych

1.       Zawiłości i niejasności podczas nauki łaciny były objaśniane w języku ojczystym

2.       uczono również matematyki

3.       dopasowywano przekazywaną wiedzę na poziomie dopasowanym do możliwości intelektualnych chłopców

-         Vittorino nie próbował zrobić z tych chłopców naukowców, uważał że nie każdy kto się uczy musi zostać uczonym, ale każdy musi pozytywnie wpływać na swoje środowisko

-         Po opanowaniu przedmiotów z zakresu Trivium i Quadrivium młodzież obowiązkowo przechodziła kurs filozofii Platona i Arystotelesa. Nawet jak ktoś wcześniej opuścił szkołę to musiał złożyć Vittorinowi przysięgę, że gdy będzie na kursie uniwersyteckim to weźmie udział w tym kursie z filozofii Platona i Arystotelesa

-         wychowanie moralne oparto na harmonijnym współżyciu jednostki ze zbiorowością, bez progów majątkowych, pochodzeniowych. Wszyscy uczniowie mieli te same prawa i obowiązki

Zdecydowana większość uniwersytetów nie przyjęła humanizmu. Ci którzy mieli pieniądze zakładali własne szkoły. Na przekór Sorbonie powstał College de France.

Sprzymierzeńcem humanizmu było wynalezienie druku. Zaczęły wtedy powstawać pierwsze domy wydawnicze.

HUMANIZM W NIDERLANDACH

Erazm z Rotterdamu (nazywany księciem humanizmu), autor traktatu filozoficznego „Pochwała głupoty”. Twierdził, że kobiety też mają prawo do nauki. Chciał stworzyć wspólną kulturę północno - zachodniej Europy. Religia jego zdaniem polegała na rozumie, kierowanym przez tę wiarę ku klasykom. Erazm wierzył w siłę wychowania i kształcenia. Najważniejsze są zdolności, nie pochodzenie, pieniądze i płeć.

W rozprawie „mowa o konieczności kształcenia chłopców zaraz od urodzenia i naukach” pisze, że dzieci trzeba uczyć dobrego zachowania, higieny, rodzice powinni dbać o dzieci i okazywać im uczucia, nauczyciel powinien rozwijać ambicie i zdolności, nie powinien krytykować i stosować kar cielesnych, treści powinny być dobrze dobrane, powinno się ograniczyć gramatykę, nauka powinna być pociągająca i przyjemna.

(Jan Ludwik Vives – będzie na ćwiczeniach, podobna atmosfera jak Erazm, wprowadził konferencje i zebrania nauczycielskie, praca nauczycielska powinna być sowicie opłacana z budżetu państwa, do programu trzeba wprowadzić przedmioty matematyczno - przyrodnicze nauczane przez obserwacje, powinno uczyć się pamięć.)

W Holandii szybko wyzwolono się z zależności od Kościoła. Miasta szybko wzbogaciły się na handlu, a wtedy postanowiono zorganizować szkolnictwo.

Reformę szkół zaczęto od szkół elementarnych. Uczono tam czytania, pisania, księgowości, języka ojczystego, języka francuskiego. Za te szkoły trzeba było płacić.

Żeby uczyć mogli się też biedni ludzie uruchomiono dla nich szkoły bezpłatne.

Bracia Wspólnego Życia (organizacja kościelna zrzeszająca wszystkich chętnych bez względu na pochodzenie, zawód, itp., członkowie wszystkie pieniądze oddawali do wspólnej kasy) postanowili swoim wychowankom ułatwić studiowanie. Początkowo biednych studentów oddawali pod opiekę bogatych wdów, później, gdy wzbogacili się, stworzyli bursy i akademiki i tam umieszczali chłopców. Postanowili wcielić w życie pomysł, aby każdy uczeń i student miał własne podręczniki. Powstało 60 drukarni drukujących tylko podręczniki szkolne i akademickie.
Szkoły powstawały nie tylko w miastach, ale również na wsiach.

Holendrzy byli najbardziej wykształconym narodem Europy.

POLSKA

W epoce jagiellońskiej mieszczaństwo pełniło tylko rolę „banków”, pożyczało pieniądze królowi i jego rodzinie. Miało bardzo ograniczone prawa. Za to szlachta miała coraz więcej przywilejów.

Stanowiła przystań wszystkich zbiegów.

Akademia Krakowska początkowo przyjęła humanizm, ale potem go odrzuciła (gdy Luter wystąpił ze swoimi tezami).

W Poznaniu powstała Akademia biskupa Jana Lubrańskiego z katedrami gramatyki, retoryki, poezji, literatury greckiej. Okazało się, że nadgorliwa opieka kapituły poznańskiej spowodowała, że szlachta zraziła się do szkoły i pozabierała swoje dzieci.

Dzieci zamożnych były wysyłane za granicę. Towarzyszył im swego typu pedagog – młody, zdolny, ale biedny człowiek. Miał on za zadanie pilnować czy dziecko wypełnia zalecenia rodziców. Skutkiem tego było, że dziecko szlacheckie zapoznawało się z modą, kulturą, prowadziło bujne życie towarzyskie i nie starczało już mu czasu na naukę. W związku z tym na zajęciach zastępował go właśnie ten pedagog. W efekcie dyplom dostawał szlachcic, ale wiedzę miał opiekun.

W pewnym momencie zorientowano się, że to bez sensu i trzeba dzieci uczyć na miejscu.

Kanon wychowania:

I samodzielne uwagi na temat wychowania wychodzą dopiero w połowie XVI w.

-         jest to wychowanie religijne (Bóg w pojęciu szlachcica to najwyższy pan, posiadający władzę, zsyłający karę lub łaskę → trzeba się modlić, żeby pozyskać jego łaskę i nie cierpieć męki piekielnej)

-         wychowanie moralne opierało się ono na etyce chrześcijańskiej i filozofii starożytnej („Szlachcic i dworzanin powinien być dobrym, cnotliwym człowiekiem”); dziecko powinno się wychowywać w dobrej atmosferze moralnej, należy je strzec przed złym towarzystwem; dzieci trzeba cnoty uczyć od małego → bo uczy się z zachowania rodziców; wychowywać trzeba przez pracę; dzieci trzeba uczyć szacunku do dorosłych;

-         wyrobienie patriotyzmu

-         wykształcenie

Mikołaj Rej

-         założył Rejowiec

-         był kalwinem

-         bardzo pogodnie nastawiony do życia

-         uważany za nauczyciela warstwy szlacheckiej

-         uważał, że może i szlachta będzie chciała bronić państwa, ale nie zdąży się zebrać. Wobec tego trzeba uchwalić podatki i utworzyć najemne wojsko zaciężne.

-         Nie lubił humanizmu → tylko poprzez unieszkodliwienie wpływu zachodu można poprawić sytuację w Polsce

-         szlachcic polski: powinien być człowiekiem poczciwym, miłującym cnoty moralne (głównie uczciwość), postępujący według nakazów etyki i religii, odpowiednie wychowanie (przede wszystkim wychowanie nie nauczanie), cnotliwy ziemianin i dobry obywatel ojczyzny (gotowość do obrony ojczyzny, uczestnictwo w stałej armii), powinien umiec niewielkie ilości gramatyki łacińskiej i prawa

-         własny system pedagogiczny oparł na religii, domagał się absolutnemu uwielbieniu boga, za podstawę wych. Moralnego uważał przykazania, szlachcic powinien kierować się rozsądkiem, stale i solidnie pracować, być spokojny, zadowolony z majątku, nie mający długów.

-         Cnoty moralne są ważniejsze niż inne rzeczy

-         nauka tylko jeśli przyczynia się do umoralniania i spełniania głównych zadań życiowych

-         wybór przedmiotów nauczania powinien być związany z przyszłą rolą pełnioną przez ucznia

-         od małego trzeba czytać, żeby się do tego przyzwyczaić (filozofię moralną, historię)

REFORMACJA

LUTERANIZM

Wystąpienie Marcina Lutra z oskarżeniem Kościoła, ujęte w 95 tez przeciwko odpustom, praktykom, obrzędom i niektórym dogmatom, zostało ogłoszone 31 października 1517 r., przez wywieszenie ich na drzwiach kaplicy uniwersyteckiej w Wittenberdze. Efektem było odchodzenie od kościoła Rzymskiego.

Marcin Luter odbył studia uniwersyteckie w Erfurcie, a następnie wstąpi do zakonu augustianów. W 1508 r. powołany został na profesora nowo otwartego uniwersytetu w Wittenberdze, gdzie wykładał Arystotelesa. W 1512 r. został przeorem miejscowego klasztoru i jako doktor teologii zaczął wykładać Pismo Święte. Pięć lat później ogłosi swoje tezy.

Następcami Lutra stali się Ulrich (???????) (Szwajcaria) i Jan Kalwin (Genewa)

Protestantyzm głosił tezy odpowiadające znacznej części społeczeństw, zaczął się odpływ wiernych od kościoła katolickiego. Powodowało to zamykanie szkół.

Protestanci uważali, że każdy jest osobiście odpowiedzialny za własne zbawianie → żeby je osiągnąć trzeba dobrze znać Pismo Święte. Usunięto pośrednictwo Kościoła w relacjach człowiek -bóg. Luter napisał katechizm, który miał to ułatwić (napisany w języku ojczystym). Początkowo uważał, że szkoły trzeba pozamykać. Później jednak zmienił zdanie. Nawoływał burmistrzów i rajców do zakładania i utrzymywania szkół chrześcijańskich, argumentując, że interes religii, potrzeba należytego rozumienia Biblii - wymaga pogłębionej znajomości języków klasycznych, a dla czytania Nowego Testamentu niezbędne jest pełne upowszechnienie wśród wiernych, umiejętności czytania. Nawoływał więc do zakładania niemieckich szkółek początkowych.

→ bardzo cenił nauczycieli → powinni być ważniejsi niż księża

→ Luter żądał obowiązku szkolnego dla wszystkich dzieci i szkół w każdym mieście.

→ Nie tolerował kar cielesnych

→ Najważniejszym przedmiotem była religia, potem pisanie i czytanie.

→ ograniczenie gramatyki

→ 10 letni pobyt w zawodzie nauczyciela wykorzystuje możliwości nauczyciela

→ z czasem zaczęto zakładać przykościelne szkoły dla dzieci z warstw ludowych. W niedzielę kościelny uczył ich katechizmu, czytać i pisać → stały się one podwaliną przyszłej szkoły ludowej.

Jednym ze współpracowników Lutra był Filip Melanchton.

→ Pogodził reformację z humanizmem.

→ wskazał Lutrowi przydatność wiedzy klasycznej dla religii.

→ twórca saskiej ordynacji szkolnej – ciężar utrzymywania szkół miały wziąć na siebie władze świeckie - państwo, które miało również sprawować nad nim pełny nadzór i kontrolę. podział szkoły średniej na 3 dwuletnie klasy: W klasie najniższej młodzież uczyła się w języku niemieckim

czytania i pisania oraz krótkich modlitw, śpiewania pieśni religijnych i zasad wiary oraz podstaw łaciny. W klasie drugiej doskonalili się głównie w znajomości gramatyki łacińskiej, czytali bajki Fedra oraz wyjątki z utworów Cycerona, Owidiusza, Wergiliusza i Horacego, a także poznawali początki dialektyki i logiki. W klasie trzeciej zajmowali się dalej lekturą dzieł klasycznych, doskonaleniem znajomości łaciny, poznawaniem zasad i reguł retoryki, nauk języka greckiego i hebrajskiego oraz matematyki i filozofii. Na naukę religii przeznaczano osobny dzień.

→ w klasie niższych klasach uczono w języku narodowym, później tylko w łacinie

→ na ordynacji saskiej oparte były gimnazjum zakładane w Gdańsku i Elblągu

KALWINIZM

→ Świeccy mieli większy wpływ na sprawy duchowe niż duchowni.

→ Dla polskiej szlachty kalwinizm był wyznaniem znacznie mniej kosztownym.

→ Reforma kościoła oparta tylko na wierze, łasce, Chrystusie i Piśmie

→ nie wszyscy są przeznaczeni do zbawienia

→ odrzucał sakramenty (poza Komunią i Chrztem)

→ Jedna wspólna interpretacja Pisma Św.

→ podkreślenie pozytywnej wartości pracy

→ mniej skomplikowane zasady wiary

JAN STURM

→ twórca klasycznego gimnazjum humanistycznego → w Sztrasburgu

→ uczono przede wszystkim religii i pięknego wysławiania się

→ szkoła Sturma cieszyła się niezwykłą popularnością – z Polski m.in. Jan Zamoyski, Latascy, Konarscy

→ Opracowany przez Sturma program klasycznego gimnazjum powielany był w szkołach luterańskich w wielu krajach. W Polsce według tego wzoru zorganizowana była m.in. szkoła w Lewartowie.

→ znajomość łaciny została doprowadzona do perfekcji – w trakcie lekcji nie można było się posługiwać innym językiem tylko łaciną

→ wprowadzi do szkoły ćwiczenia w deklamacji polegające na wygłaszaniu z pamięci mów łacińskich i poematów. Zaczęto także odgrywać na scenie w szkole klasyczne dramaty i komedie. On dał początek teatrowi szkolnemu.

→ pierwszy wprowadził system klasowo-lekcyjny:

7.       podzieli swoje gimnazjum na 3 stopnie: elementarny - obejmujący czytanie i pisanie (po łacinie), dla chłopców od 5 - 6 roku życia, jeszcze wolno było używać języka ojczystego; średni - obejmujący naukę gramatyki, opanowanie olbrzymiej ilości słówek i zwrotów łacińskich (ok. 20 tys.) wybieranych z tekstów klasycznej literatury; wyższy – będący dalszym ciągiem lektury autorów klasycznych zespoloną z nauką wymowy (retoryką).

8.       Stopnie - podzielone zostały na klasy. I stopień obejmował 2 klasy, II - 4 klasy i III - 4 klasy.

9.       Nauka w każdej klasie miała trwać jeden rok. Pełny kurs nauki gimnazjalnej obejmował 10 klas i 10 lat.

10.    Cały program nauczania został dokładnie określony i rozpisany na zadania dla poszczególnych klas

11.    Warunkiem przejścia ucznia do starszej klasy było dokładne opanowanie całego materiału, czyli zdanie promocyjnego egzaminu

12.    Wyraźnie ustalone metody dydaktyczne i wychowawcze, które miały być przez nauczyciela ściśle wypełniane

W POLSCE

Zygmunt Stary ograniczał działalność innowierczą.

Sytuacja zmieniła się za czasów Zygmunta Augusta.

Do rozwoju szkolnictwa różnowierczego w Polsce przyczyniło się to, że Akademia Krakowska odrzuciła humanizm. Obniżył się jej poziom naukowy, głównie przez odpływ kadry zagranicznej.

Pomimo krótkiej działalności poszczególnych szkół, odegrały one w ciągu stulecia (między 1550 a 1650 rokiem) wielką rolę w wychowaniu młodzieży, stwarzając poważne ogniska pracy umysłowej w różnych regionach Polski.

SZKOŁY LUTERAŃSKIE

Szkoły luterańskie działały głównie na Pomorzu i w Wielkopolsce

Do najstarszych należało Gimnazjum w Elblągu, założone w 1535 r.

Luteranie w Polsce otwierali znakomite szkoły, miały one klasy akademickie, były swego rodzaju studiami zawodowymi

Szkoła Gdańska

(ciekawostka – zwyczaj nie korzystania z długopisów w bibliotece Narodowej wywodzi się z niej właśnie)

→ wg wzorów i programów F. Melanchtona.

→ wychowywanie lekarzy, urzędników, prawników

→ do kanonu lektur wprowadzono dzieła polskie; nauczano w formie lektoratu języka polskiego

→ w 1580 r. Jakub Fabricius dodał do istniejących 4 klas 2 nowe o charakterze akademickim

obejmujące naukę matematyki, filozofii, prawa, historii, medycyny i teologii

→ dzięki gimnazjum na wysokim poziomie stanęła gdańska medycyna; powstało Collegium Medicum, pierwsza na ziemiach polskich organizacja naukowa lekarzy. Sławę gimnazjum przyniosło anatomiczne badanie zwłok ludzkich, wprowadzenie szczepień przeciwko ospie i prace o sposobach zapobiegania i zwalczania epidemii.

→ Na bardzo wysokim poziomie stała także matematyka. Profesorowie prowadzili oryginalne badania w dziedzinie astronomii, fizyki i geografii. Jako pierwsi zaczęli wykładać teorie Kopernika.

Szkoła w Toruniu

→ programowo zbliżona do gimnazjum Sturma

→ autorski kurs j. polskiego

→ Program kształcenia obejmował 3 poziomy: szkołę elementarną, średnią szkołę humanistyczną i 2-letnie kursy akademickie przygotowujące młodzież do studiów uniwersyteckich

SZKOŁY KALWINSKIE

Jedna z bardziej znanych szkół kalwińskich była szkoła w Pińczowie (połowa XVI wieku)

→ b. dobra kadra nauczycielska

→ nauka w języku polskim

→ łacina klasyczna w zastosowaniu do pisania listów i mów

→ tak jak u Sturma istniał ścisły harmonogram, plan nauki, wysokość opłat.

→ „Ateny Sarmackie”

SZKOŁY ARIAŃSKIE

...