M.Łobocki- ABC Wychowania.pdf

ABC

WYCHOWANIA

Mieczysław Łobocki

Redakcja TERESA DUNIN

Spis treści

Projekt okładki i stron tytułowych ZOFIA KOPEL-SZULC

Skład „BEZ ERRATY" JOANNA DYSZCZYK

WYDANIE

Wstęp................................................................................................................ 7

I. Podstawowe problemy wychowania ......................................................... 11

1.Pojęcie wychowania i jego cechy .......................................................... 11

2.Związek między wychowaniem a opieką............................................... 20

3.Cele i zadania wychowania..................................................................... 24

4.Wychowanie w świetle teorii osobowości................................................ 33

II. Środowiska społeczne i ich znaczenie dla wychowania............................. 43

1.Środowiska naturalne.................. '........................................................... 43

2.Środowiska intencjonalne ..................................................................... 51

III. Koncepcje pedagogiczne źródłem innowacji w wychowaniu................. 57

1. Koncepcja Janusza Korczaka................................................................... 57

2. Koncepcja Aleksandra Kamińskiego ...................................................... 61

3. Koncepcja Celestyna Freineta ................................................................. 66

4. Koncepcja Aleksandra S. Neilla ............................................................ 70

5. Koncepcja Wasyla A. Suchomlińskiego................................................... 74

IV. Warunki skuteczności wychowania ....................................................... 78

1. Humanistyczne podejście do wychowanków ....................................... 78

2. Eksponowanie metod oddziaływań pośrednich ................................... 82

3. Umiejętność porozumiewania się z wychowankami ............................. 84

4. Poznawanie dzieci i młodzieży............................................................... 86

5. Unowocześnienie kształcenia pedagogicznego ....................................... 90

V. Wybrane formy pracy wychowawczej ...................................................... 93

1.Formy organizowania współżycia i współdziałania................................ 93

2.Formy organizowania czasu wolnego.................................................. .. 98

3.Formy organizowania procesu uczenia się............................................ 103

4.Formy wzmacniania pozytywnego i negatywnego................................ 106

5.Formy współdziałania z rodzicami ..................................................... 112

WYDAWNICTWO UMCS, LUBLIN 1999

ISBN 83-227-1364-9

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ

Pl. Marii Curie-Skłodowskiej S, 20-031 Lublin

Tel. (0-81) 537-53-02, 537-53-04, faks 537-53-02

Internet: http://press.umcs.lublin.pl

Spis treści

VI. Samorządność i samorząd w procesie wychowania................................ 118

1.Pojęcie samorządności i jej znaczenie wychowawcze............................ 118

2.Warunki rozwijania samorządności...................................................... 120

3.Samorząd jako zinstytucjonalizowana samorządność .......................... 123

4.Przejawy samorządnej działalności wychowanków.............................. 126

5.Niebezpieczeństwa zagrażające samorządności wychowanków .......... 130

VII. Współzawodnictwo i współdziałanie w procesie wychowania............. 135

1.Określenie współzawodnictwa i współdziałania.................................... 135

2.Współzawodnictwo indywidualne a współdziałanie............................ 137

3.Współzawodnictwo grupowe a współdziałanie .................................. 139

4.Współzawodnictwo i współdziałanie w świetle badań ........................ 141

5.Ocena współzawodnictwa i współdziałania.......................................... 144

Zakończenie.................................................................................................. 147

Bibliografia ................................................................................................. 151

Wstęp

Dzieci i młodzież - niezależnie od wieku i stopnia swej dojrzałości

-przedstawiają sobą wielorakie wartości, dzięki którym zasługują w pełni

na akceptację. Reprezentowanych przez nich wartości nie są w stanie

przesłonić ani rzucające się niekiedy w oczy ich wady rozwojowe, ani

trudności, jakie często sprawiają nam swym zachowaniem.

Wychowywane przez nas dzieci i młodzież dzielą przecież z nami

wspólny los na dobre i złe. W tym znaczeniu wszyscy jesteśmy partnera-

mi i jesteśmy sobie potrzebni. Nie ma" tu osób bardziej znaczących ani

gorszych czy złych w sensie egzystencjalnym. Wszystkim przysługują te

same prawa do szacunku i poszanowania godności osobistej. W szcze-

gólny zaś sposób przysługują one najmłodszym i słabszym, ponieważ

sami nie są oni w stanie stawać w swej obronie i skutecznie przeciwsta-

wiać się złu.

Zajmując się wychowaniem, warto pamiętać, iż życie nasze bez dzieci

i młodzieży byłoby inne i na pewno uboższe. Należy więc cieszyć się, że

to przedziwny zbieg okoliczności dał nam, jako wychowawcom lub na-

uczycielom, szansę bycia z nimi razem, a przez to wzajemnego oddzia-

ływania na siebie. Oznacza to, iż w poprawnie zorganizowanym proce-

sie wychowania doskonaleniu podlegają zarówno wychowankowie, jak

i wychowawcy czy nauczyciele. Kto nie jest w stanie zrozumieć tej pod-

stawowej prawdy, ten nie będzie mógł zasłużyć sobie na miano mistrza

w działalności wychowawczej.

Każde dziecko, jako istota ludzka, ma nam do zaoferowania dużo

więcej, niż można by się po nim spodziewać. Przede wszystkim są

w nim niewyczerpane wręcz pokłady dobra; charakteryzuje je nadzwy-

czajna ciekawość otaczającego świata i gotowość do współbrzmienia

z innymi. Toteż jego zachowanie, myślenie i odczuwanie są nierzadko

Wstęp

wynikiem tego, co postrzega wokół siebie oraz czyni przedmiotem włas

nych doświadczeń i przeżyć. Pełna uroku i zarazem tajemniczości jest

również jego osobowość i niepowtarzalność.

Wspomniana gotowość dzieci i młodzieży do współbrzmienia z inny-

mi nie oznacza, bynajmniej, posłusznego podporządkowania się wycho-

wawcom czy nauczycielom. Większość wychowanków stara się wypoś-

rodkować pomiędzy własnymi potrzebami i dążeniami a oddziaływa-

niami wychowawców. Fakt ten wskazuje na wyraźne ograniczenia moż-

liwości bezpośredniego wpływania osób dorosłych na dzieci i młodzież.

Dlatego nie sposób nie zawierzyć w procesie wychowania również

samorozwojowi i samorealizacji młodych ludzi. Dysponują oni - wbrew

licznym załamaniom - niezłomną siłą przetrwania i świadomą wolą

przezwyciężania przeszkód utrudniających normalny rozwój. Tak więc

nawet w przypadku niekorzystnych wychowawczo warunków życia

i popełniania kardynalnych błędów wychowawczych chłopcy i dziew-

częta wyrastają nierzadko na ludzi dzielnych, uczciwych i społecznie

użytecznych.

Młodzi wiele zawdzięczają swym wychowawcom i nauczycielom.

Z pewnością żywiliby wobec nich jeszcze większą wdzięczność, gdyby

w procesie wychowania liczono się także z własnym zdaniem wycho-

wanków i umożliwiano im znaczny współudział w organizowaniu tego

procesu. W sytuacji takiej konstruktywnym zmianom podlegaliby rów-

nież wychowawcy i nauczyciele, bo po prostu wiele można się nauczyć

od swych podopiecznych.

Biorąc pod uwagę te i inne aspekty oddziaływań wychowawczych,

nie ulega wątpliwości, iż wychowawcom i nauczycielom potrzebna jest

nie tylko wiedza stricte pedagogiczna, lecz także duży zasób wiadomości

z zakresu psychologii, socjologii, filozofii, etyki. Niech spróbują wycho-

wawcy i nauczyciele odpowiedzieć na pytania: Kim jest dziecko jako

osoba ludzka? O jakie szczególne cechy charakteru warto zabiegać, aby

z ich pomocą wychowanek mógł urzeczywistniać odwieczne wartości

człowieczeństwa? Na czym polegają owe wartości oraz co uzasadnia po-

nowne ich odkrywanie i zabieganie o nie w procesie wychowania? Co

oznacza być wiernym dziedzictwu duchowemu i kulturowemu naszych

przodków, a równocześnie otwartym na współtworzenie coraz lepszej

i bezpieczniejszej przyszłości - bez wojen, zagrożeń ekologicznych, nało-

gów, uprzedzeń rasowych, światopoglądowych czy religijnych? Na te

i inne pytania Czytelnik nie znajdzie w pełni odpowiedzi w tym opraco-

waniu.

Książka składa się z siedmiu rozdziałów. Rozdział pierwszy jest po-

traktowany głównie jako wprowadzenie do problematyki wychowania.

Są tu scharakteryzowane kolejno: pojęcie wychowania i jego powiązania

z opieką, cele i zadania, jakie przyświecają lub powinny przyświecać

wychowawcom i nauczycielom, niektóre aspekty wychowania w świetle

wybranych teorii osobowości.

Rozdział drugi stanowi próbę charakterystyki niektórych środowisk

społecznych, zwanych także instytucjami opieki i wychowania. Każde

z tych środowisk jest przedstawione z punktu widzenia jego osobliwoś-

ci, jako istotnie ważnego w życiu dzieci i młodzieży środowiska wycho-

wawczego. Opisuję środowiska naturalne i intencjonalne. Spośród śro-

dowisk naturalnych uwzględniam rodzinę i grupy rówieśnicze, a spoś-

ród środowisk intencjonalnych - szkołę, internat, świetlicę szkolną i dom

dziecka.

Rozdział trzeci dotyczy podstawowych założeń kilku koncepcji peda-

gogicznych. Są one przeglądem znanych w pedagogice działań innowa-

cyjnych, które jednocześnie traktuję jako źródło inspiracji do dalszych

pomysłów metodycznych. Są to koncepcje pedagogiczne J. Korczaka,

A. Kamińskiego, C. Freineta, A. S. Neilla i W. Suchomlińskiego.

Rozdział czwarty zawiera opisy niektórych uwarunkowań skutecz-

ności pracy wychowawczej, i to zarówno w środowisku naturalnym, jak

i intencjonalnym. Szczególną uwagę zwracam na humanistyczne podejś-

cie nauczycieli i wychowawców do dzieci i młodzieży, okazywanie im

postawy demokratycznej, akceptację i rozumienie empatyczne, a także

niezatracanie swej autentyczności. Ponadto podkreślam konieczność

eksponowania w wychowaniu metod pośredniego oddziaływania wy-

chowawczego, kształtowania umiejętności porozumiewania się z wy-

chowankami, ich poznania i zmodernizowanego kształcenia pedagogi-

cznego.

Rozdział piąty jest przeglądem wybranych form pracy wychowaw-

czej, możliwych do praktycznego wykorzystania w szkołach i placó-

wkach opiekuńczo-wychowawczych. Omawiam formy oddziaływań

sprzyjających bądź lepszemu współżyciu i współdziałaniu dzieci i mło-

dzieży, bądź organizowaniu ich czasu wolnego i procesu uczenia się

w ramach odrabiania lekcji. Omawiam także formy wzmacniania pozy-

Wstęp

tywnego i negatywnego, zalecane zwłaszcza w stosunku do wychowan-

ków sprawiających trudności wychowawcze, oraz formy współpracy

nauczycieli i wychowawców z rodzicami.

Dwa kolejne rozdziały są przede wszystkim kontynuacją opisu jesz-

cze innych sposobów oddziaływań wychowawczych niż te, które zasyg-

nalizowano w rozdziale piątym, a jednocześnie dalszych uwarunkowań

efektywności wychowania, przedstawionych w rozdziale czwartym. Za-

równo bowiem samorządność i samorząd, jak i współzawodnictwo

i współdziałanie są rozumiane z jednej strony jako możliwe do wykorzy-

stania w procesie wychowania sposoby oddziaływań na dzieci i mło-

dzież, z drugiej zaś jako ważne czynniki warunkujące skuteczne zastoso-

wanie różnych form lub metod pracy wychowawczej.

Rozdział szósty prezentuje rozumienie pojęcia samorządności dzieci

i młodzieży oraz niektóre warunki jej rozwijania. Podaję tu przykłady

funkcjonowania samorządów, przedstawiam różne przejawy samorząd-

nej działalności wychowanków oraz sygnalizuję pewne niebezpieczeń-

stwa zagrażające poprawnemu rozwojowi samorządności w szkołach

i placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Rozdział siódmy jest próbą przedstawienia współzawodnictwa

i współdziałania w procesie wychowania, zwłaszcza jako dwóch przeci-

wstawnych form aktywizowania dzieci i młodzieży, z podkreśleniem

wychowawczego znaczenia współdziałania w porównaniu ze współza-

wodnictwem. Omawiam kolejno pojęcia współzawodnictwa i współ-

działania oraz dwa typy współzawodnictwa, tj. współzawodnictwo

indywidualne i grupowe, na tle współdziałania, łącznie z wynikami ba-

dań na ten temat. W zakończeniu rozdziału poddaję ogólnej ocenie

współdziałanie i współzawodnictwo dzieci i młodzieży.

Książkę adresuję zarówno do nauczycieli szkół podstawowych, jak

i wychowawców zatrudnionych w takich placówkach opiekuńczo-wy-

chowawczych, jak: domy dziecka, internaty szkolne, pogotowia opie-

kuńcze, sanatoria dla dzieci i młodzieży oraz specjalne zakłady wycho-

wawcze. Mogą z niej także korzystać studenci pedagogiki i psychologii

oraz kierunków nauczycielskich.

I. Podstawowe problemy wychowania

1. Pojęcie wychowania i jego cechy

Bliższe rozumienie problematyki wychowawczej, a zwłaszcza zna-

nych współcześnie zaleceń w zakresie oddziaływań pedagogicznych, nie

jest z pewnością możliwe bez wyjaśnienia tego, czym w istocie rzeczy

jest wychowanie jako jedno z podstawowych pojęć pedagogiki. Wpraw-

dzie nie ma tutaj jednomyślności nawet wśród wybitnych teoretyków

wychowania, warto jednak zapoznać się z niektórymi próbami definio-

wania tego pojęcia w literaturze pedagogicznej i psychologicznej.

Na ogół wychowanie jest rozpatrywane jako proces, czyli swoisty ro-

dzaj ludzkiego działania, lub jako wynik czy produkt oddziaływań wy-

chowawczych. Nas interesować będzie wychowanie wyłącznie jako pro-

ces, i to w wąskim rozumieniu, tj. odnoszącym się przede wszystkim do

sfery emocjonalno-motywacyjnej dzieci i młodzieży, w mniejszym nato-

miast stopniu do rozwijania ich pod względem intelektualnym.

Wychowanie jako proces - zgodnie z większością definicji - jest utoż-

samiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka, przy

czym przez oddziaływanie to rozumie się szczególnie wywieranie wpły-

wu na zmiany czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu, zwłasz-

cza opinii i przekonań o otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi,

samych siebie i wartości. O tym, iż wychowanie jest przede wszystkim

dokonywaniem zmian w osobowości człowieka lub - najogólniej mó-

wiąc - w jego rozwoju (przez wywieranie na niego wpływu z zewnątrz),

można dowiedzieć się z wielu definicji tego pojęcia. Mówi się m.in., że

wychowanie to:

- „[...] dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych [..:] wy-

wołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom pod-

dawanego" (A. Gurycka, 1979, s. 55);

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: