SOCJOLOGIA PRAWA
Geneza socjologii prawa:
1945 – Moore i Gurvith – „XXth century sociology” – „Socjologia XXw.”
R. Pound “ Sociology of law” – należy zinstytucjonalizować rozproszone socjologiczne interpretacje prawa w naukę socjologii prawa
Polska socjologia prawa
1962 – A. Podgórecki – „ Socjologia prawa – zbiór badań”
1968 (lub 69) 1. zakład socjologii prawa w Polsce na UJ, M. Borucka – Arctowska
Etapy rozwoju socjologii prawa:
1. Początki europejskie
a. E. Durkheim, E. Ehrlich, L. Petrażycki, A. Kantorowicz
2. Etap amerykański
a. Timaszetf, R. Pond, E.A. Ross, D. Blach
3. Powrót do Europy
a. Nauka o zasięgu światowym
b. Cotterrell – 1984 – “ Sociology of law. Introduction”
Filozofia nauki:
Podstawowe przyczyny pojawiania się owych nauk:
· Thomas Kuhn – „O rewolucji paradygmatycznej w nauce”
„kryzys poznawczy” - wyczerpanie dotychczasowego paradygmatu nauki, tzn. dalej już nic nie można powiedzieć o badanych obiektach
„kryzys predyktyczny” – nauka nie jest w stanie przewidywać wprowadzenia nowych technologii
„kryzys praktyczny” – w żaden sposób nie można wykorzystać twierdzeń do zastosowania praktycznego, nawet potencjalnie
PARADYGMAT – wzór postępowania naukowego dla danej dyscypliny, zawiera założenia dotyczące cech przedmiotu badań, aksjologii, kierunku założonych badań, różne nauki charakteryzują się własnymi paradygmatami
Socjologia prawa powstała na skutek kryzysu tradycyjnego paradygmatu pozytywistycznego.
Wg E Nalega użycie nowego paradygmatu anuluje poprzedni paradygmat, wg C.Poppera pogląd te nie odnosi się do nauk humanistycznych, ponieważ tych nauka nowy paradygmat uzupełnia stary.
Paradygmaty nauk prawa
1. pozytywistyczny funkcjonują razem
2. prawnonaturalny i nawzajem się
3. socjologiczno – psychologiczny uzupełniają
Zadania socjologii prawa
A. Comte – „Wiedzieć po to, żeby przewidywać, przewidywać po to, aby móc”
Indukcyjny model nauki
J. Kemenny
A. Einstein – „Nauka rozpoczyna się od faktów i na faktach powinna się kończyć”
Carl Popper – takiej weryfikacji nie można prowadzić w naukach społecznych, musimy zastosować weryfikacje negatywna tzn. poszukujemy takich relewantnych faktów, które zaprzeczają naszemu twierdzeniu, jeżeli takich nie znajdziemy to nasze twierdzenie jest prawdziwe, im więcej faktów przeczących tym mniejsza wartość poznawcza twierdzenia
Twierdzenia dzieli się na:
· Twierdzenia z wielkim kwantyfikatorem ważne zawsze i wszędzie – T ГQ
· Twierdzenia z małym kwantyfikatorem ważne tylko pod określonymi warunkami – T Гq
W naukach humanistycznych nie występują T ГQ; istotne są również twierdzenia sfalsyfikowane; zbiory faktów nie są pełne, zatem indukcja też nie jest pełna, jest skażona mniejszym lub większym błędem; dedukcji nie da się sprowadzić do zasad logiki formalnej.
„Zarys socjologii prawa” – Adam Podgórecki
· Krytyka nauk prawnych w Polsce i w Europie
· Nauki prawa nie troszczą się o weryfikację wypowiadanych twierdzeń
· Nauki prawa wypowiadają twierdzenia temporalne, ich wartość zależna jest tylko od działań ustawodawczych, co za tym idzie nauka prawa nie są nauką, a jedynie interpretacja
· Nauki humanistyczne są z natury interdyscyplinarne tzn. powiązana z innymi naukami, natomiast nauki prawa próbują się odizolować i zhermetyzować
· Podział nauk prawa na 3 grupy, każde budują twierdzenia, ale nie na zasadzie indukcji
1. Nauki dogmatyczno-prawne
2. Nauki historyczno-prawne (wykorzystują metody historyczne)
3. Teoria i filozofia prawa (wykorzystuje dedukcje) – spekulatywne uprawianie prawa – twierdzenia przystosowane są do rzeczywistości prawnej na podstawie innych twierdzeń i doświadczenia autora
· A. Podgórecki twierdzi, że należy zastąpić teorię i filozofię prawa socjologią prawa, która bada na podstawie indukcji, a teoria powinna zostać nauką pomocniczą
Krytyka poglądów A. Podgóreckiego
· Wg C. Poppera nie ważne jest źródło twierdzenia (indukcja, dedukcja) istotne jest prawidłowe przeprowadzenie weryfikacji negatywnej
· Nie można „wyrzucić twierdzenia do kosza” tylko dla tego, że nie jest w danym momencie sprawdzalne empirycznie bądź nie da się dokonać weryfikacji drogą indukcji
· Błędem nauk prawa jest to, że nie mają określonej misji, np. odkrywczej, jedynym ich celem jest pomoc w ulepszaniu stosowania i egzekwowania prawa(wg KP) misją prawa jest kształtowanie porządku społecznego poprzez poprawianie świata rzeczywistego. Misja zewnętrzna prawa – ma służyć adresatom a nie sobie.
PARADYGMAT
Pozytywistyczny naturalistyczny socjologiczno-psychologiczny
Paradygmat tradycyjny – pozytywistyczny:
1. Zasada powszechności prawa
Dość późno sformułowana, bo około XVII w., stwierdzono, że wszyscy, którzy są poddanymi jednego suwerena powinni mieć jednakowe prawa i obowiązki. H. Grocjusz – „ De jure belli a quacis”, „O wojnie i pokoju” – koncepcja lewelerów – pod jednym suwerenem powinno być jedno prawo. J. Gilbourne – prawo sprawiedliwe musi traktować wszystkich obywateli tak samo. W Polsce sformułowana w konstytucji marcowej 1921.
2. Zasada autonomiczności instytucji stosujących prawo
Stosowanie prawa powinno być procesem silnie zobiektywizowanym, bez żadnych nacisków z zewnątrz. Monteskiusz „ O duchu praw” – cała władza skupia się w rękach suwerena, co prowadzi do negatywnych skutków, zatem należy ją podzielić. Stąd trójpodział władzy, m. in. władza sądownicza sprawowana przez niezawisłe sądy i niezależnych sędziów, będących „ustami ustawy”, orzeczenia sądu mogą być podważone tylko na drodze sądowej. Poglądy takie skutkowały izolacjonizmem nauki prawa.
3. Zasada doskonałości tekstu prawnego, formalizmu i racjonalizmu, autonomiczności tekstu prawnego
Do nauki prawa zaadaptowano biblioznawstwo – zasady hermeneutyki tekstu prawnego. Biblia jest doskonałym tekstem prawnym i nie potrzebuje żadnych odniesień do innych tekstów poza systemem prawa np. moralności czy filozofii.
J. Bentham – „ Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa” - wszystko, co robimy w życiu powinno być podporządkowane użyteczności, która może być zindywidualizowana lub zgeneralizowana. Uważa on, że zadaniem prawa jest osiąganie jak największej użyteczności zgeneralizowanej, a dokonać tego można tylko poprzez instytucje państwowe. Ustawodawca tworząc prawo kieruje się własną użytecznością zgeneralizowaną. Chcąc mówić o tekście prawnym Bentham wyznacza 8 komponentów regulacji prawnych:
a) Prawo musi określać podmiot, którego wola jest artykułowana
b) Prawo musi określać przedmiot, czyli te sytuacji lub rzeczy, do których stosują się nakazy lub zakazy
c) Prawo musi określać zakres zastosowania nakazów i zakazów
d) Prawo musi określać różne aspekty stosowalności zakazów i nakazów
e) Prawo musi określać rodzaj i warunki zastosowania przymusu państwowego
f) Prawo musi określać środki potrzebne do zrealizowania nakazów i zakazów
g) Prawo musi określać, jakie są właściwe sposoby formułowania i ogłaszania tekstów prawnych
h) Prawo musi określać instytucje egzekucyjne i procedury wg, których muszą one działać.
Bentham był twórcą utylitaryzmu. Uważał, że wszystkie instytucje powinny kierować się dobrem człowieka. Człowiek z kolei powinien żyć etycznie, przez co Bentham rozumie poszukiwanie szczęścia i przyjemności, a nie narażanie się na przykrości i ból. Jest to nieużyteczne i nieracjonalne. Czasami szczęście jest osiągalne tylko w zbiorowości. Ludzie powinni dążyć do takich działań, które są użyteczne powszechnie (poczucie bezpieczeństwa, obfitość posiadanie, równość). W koncepcji Benthama brakuje wolności, bowiem uważał on, że wolność można ograniczyć na rzecz np. bezpieczeństwa publicznego.
4. Zasada etatystyczna
John Austin (uczeń Benthama) – „ Wykłady o wiedzy prawniczej albo na temat filozofii prawa pozytywnego” – prawo stanowi wyraz woli suwerena, zatem każdy, kto jest suwerenem może wydawać rozkazy w formie norm prawnych. Zakłada się, że suweren działa racjonalnie i posiada doświadczenie, które mają odzwierciedlenie w prawie. Normy prawne muszą przybierać odpowiednią formę i muszą być stanowione w odpowiedniej procedurze. Prawo jest nierozerwalnie związane z funkcjonowaniem państwa, dlatego obowiązuje na określonym terytorium – etatyzm prawny. Prawo jako produkt instytucji państwowych dotyczy tych, którzy są obywatelami. Prawo między narodowe publiczne jest pozytywną moralnością, z nie prawem, ponieważ nie ma w nim przymusu państwowego (koncepcja powtórzona przez Hansa Kelsena). Wg Kelsena prawo ma charakter pozytywny, ponieważ zostało wydane w odpowiedniej formie i procedurze. Prawem jest tylko to, co można związać z przymusem państwowym i dotyczy danego państwa.
5. Zasada uniwersalizmu zasad prawnych
Jedynym autonomicznym prawem jest prawo pozytywne. Nie powinno się badać skutków przestrzegania prawa, ale ukryte znaczenie tekstu prawnego – egzegeza prawna. Badacz kieruje się rozumowaniem dedukcyjnym i spekulatywnym. Nauka ta ma charakter ahistoryczny, tzn., że brany pod uwagę jest tylko ten wycinek czasu, w którym obowiązuje dana norma prawna. Prawocentryzm – możliwe jest odwołanie się do innych tekstów prawnych, nie można natomiast wychodzić poza granice prawa. Jeżeli prawo jest rozkazem suwerena, to może one regulować wszystko, na co pozwala mu władza polityczne, prawo nie ma granic. Pozytywizm prawny był skierowany przeciwko koncepcjom prawno-naturalnym.
L.A. Hart – „O istocie praw” dokonał wyróżnienia na normy:
· Wtórne (rekognicji, zmiany, zastosowania) / proceduralne
· Pierwotne / materialne
John Stuart Mill - idea prawa jest wyrazem woli suwerena. Dla prawnika istotna jest koncepcja sprawiedliwości, którą wyznaje suweren. Prawo ma być egalitarne, powszechne.
H. Kelsen – przedstawiciel neokancjańskiej szkoły wiedeńskiej (nawiązanie do I. Kanta). Uważał, że rozważania o moralności i sprawiedliwości nie są istotne dla prawa. Ważny jest podział na świat faktów (zajmują się nimi nauki przyrodnicze) i świat powinności, czyli tego, co być powinno. Tym właśni zajmuje się prawo. Prawo jest celowym i świadomym produktem instytucji państwowych, opartym na przymusie państwowym. Natomiast nauka prawa to nauka o treści norm prawnych i ich wzajemnych relacjach. Można wyróżnić dwa systemy prawne:
· Dynamiczny – normy wyższego stopnia nadają moc obowiązującą oraz treść normom niższego stopnia, mogą też wpływać na zmianę tej treści
· Statyczny – jw. z tym, że normy wyższego stopnia nie maja wpływu na treść norm niższego stopnia
Hierarchia norm odpowiada hierarchii organów stanowiących prawo. Na szczycie znajduje się norma najwyższa, która wyznacza obowiązywanie norm niższego rzędu. Norma podstawowa obowiązuj z powodu nie prawniczego, zatem nie podlega ona badaniom prawniczym. System ten jest systemem hermetycznym.
H. Grocjusz – prawem może być tylko taka regulacja, która zawiera 4 elementy
a) Zasadę nienaruszalności własności
b) Zasadę wynagradzania szkód wyrządzonych
c) Zasadę „pacta sunt servanta”
...
prawozaoczne