XII
· Supinum
· Participium perfecti passivi, futuri activi
Indicativus perfecti, plusquamperfecti, futuri exacti passivi.
· Infinitivus perfecti passivi. Accusativus cum infinitivo cd.
· Coniugatio periphrastica activa
Varia
Non domi est, abiit ambulatum. Lusum it Maecenas, dormitum ego Vergilius (Horatius). Sequani legatos ad Caesarem miserunt pacem oratum. Quid est tam iucundum cognitu atque auditu quam sapientibus sententiis gravibusque verbis ornata oratio. (Cicero) Pleraque dictu quam factu sunt faciliora. Facilis dictu, difficilis factu. Marcus epistulam acceptam legit. Discipulus librum lectum magistro narrat. Ab urbe condita. Gloria victis. Ave, Caesar, morituri te salutant. Iniuriam, qui facturus est, iam facit. Alumni libros lecturi in bibliotheca sunt. Saepius ad vos scripturus eram, sed semper tempus mihi defuit.
Alexander Magnus ab Aristotele, viro sapienti, eruditus est. Troia a Graecis deleta erat, sed memoria Troiae ab Homero poeta servata est. Accepi omnes epistolas, quae a te missae erant. Alea iacta est. Roma locuta, causa finita est. Mox domum venerimus. Romulus et Remus in alveolo in aquam Tiberis expositi sunt. Postea, ut fama est, in eodem loco, ubi flumine Tiberi delati et a pastore educati erant, urbem condere statuerunt. Roma condita est in Latio, in laeva ripa fluminis Tiberis. Scriptor se a lectroribus diligenter auditum esse narrabat.
Donec eris sospes, multos numerabis amicos.
Tempora si fuerint nubila, solus eris. (Ovidius)
Uwaga
abiit - indic. perfecti act. od abeo, ire:
it - indic. praes. act. od eo, ire.
delati – part.perf. pass. od defero, deferre, detuli, delatum
De Ciceronis vita
Marcus Tullius Cicero natus est Arpini, qui in Latio situs est. Marco Tullio Ciceroni frater Quintus erat. Pater eorum, vir opulentus et eruditus filios bene educaturus, Arpino Romam demigravit. Cicero cum Quinto a notissmis magistris eruditus est. Romae apud iuris peritos discebat, denique toga virilis ab eo sumpta est et ipse causas agere coepit. Deinde Athenas profectus est, ubi celeberrimos philosophos audiebat. Postea in Asiam venit. Rhodi artem oratoriam cognovit. Romam postea revenit, multum in foro versatus est. Deinde quaestor factus est et in Siciliam properavit. Syracusas venit ibique Archimedis sepulcrum ab incolis ignoratum invenit. Cum Romam revenit, ad maiores dignitatis gradus pervenit. Tempore consulis Cicero Catilinae coniurationem patefecit et principes eius interfecti sunt. Postea civium odio vexatus in exilium, in Graeciam profectus est. Denique populi scito in patriam restitutus est. Post Caesaris mortem in patria tutus non erat, enim milites iussu Marci Antoni Ciceronem consecuti sunt et crudeliter occiderunt.
Marcus Tullius Cicero multorum operum auctor fuit:
coepit od coepi, isse - zaczynać
profectus od proficiscor, proficisci, profectus sum – verbum deponens
De Damoclis gladio
Dionysius Syracusarum tyrannus erat. Unus e tyranni comitibus, Damocles, in sermone beatam divitis tyranni vitam laudaverat : « Quis, inquit, beatior est quam Dionysius?» Tum tyrannus : « Nonne cupis vitae meae interesse?» Damocles tyranno gratiam habuit. Dionysius autem eum in aureo cubili statim collocavit. Tyranni jussu, plurimi servi optimum cibum Damocli praebuerunt. Tum Dionysius : « Beatusne es ? » Damocles autem respondit : « Hominum beatissimus nunc sum. Nihil enim mihi deest. » Sed tum, lacunar forte adspiciens, gladium capiti impendentem vidit. Tum Dionysius :« Num etiam nunc beatus es?...»
Facetiae
Insanus quidam se granum frumenti esse credebat, quotienscumque gallinam viderat, perterritus fugiebat, gallinam enim timebat. Medicus insanorum multa cum perseverantia eum curavit. Insanus tandem intellexit se granum frumenti non esse. Postero die medicus, qui sanationem probare cupiebat, cum eo colloquebatur. At subito gallina quaedam ab insano visa est, qui statim se in fugam coniecit. “Cur fugis – medicus vocat. – Credebam te sanatum esse. Cur adhuc gallinam times?” “Certe me sanavisti. Scio me granum frumenti non esse. Sed hoc gallina fortasse nondum novit” respondit insanus.
novit p. nosco,
Supinum - jest to rzeczownik odsłowny IV deklinacji. Używamy go tylko w acc. sing.
(-um) i abl. sing. (-u).
Posiada on we wszystich koniugacjach zakończenie -tum lub -sum. Ponieważ część przedrostkowa może być różnie zbudowana, formy tej uczymy się na pamięć ze słownika jako czwartej formy podstawowej.
orno, ornare, ornavi, ornatum - aby ozdabiać
moneo, monere, monui, monitum - aby upomnieć
diligo, diligere, dilexi, ditectum - aby kochać
audio, audire, audivi, auditum - aby wysłuchać, słuchać
Acc. supini - wyraża cel po czasownikach oznaczających ruch np.: Properamus in scholam doctum - Idziemy do szkoła, aby się uczyć. Venite cenatum - pójdźcie ucztować.
Abl. supinum ‑ stoi przy niektórych przymiotnikach np.: facilis - łatwy, difficilis, e - trudny, incredibilis - nie do wiary, optimus - najlepszy, po wyrażeniach fas est - godzi się, nefas - nie godzi się; dla wyrażenia ograniczenia danej cechy np.: optimus factu - najlepszy do zrobienia, facilis dictu - łatwy do mówienia.
Supinum: acc. ornatum - aby ozdobić abl. ornatu - do zdobienia
monitum - aby upomnieć monitu - do upomnienia
dilectum - aby kochać dilectu - do kochania
auditum - aby słuchać auditu - do słuchania
Participium perfecti passivi - (imiesłów czasu przeszłego strony biernej) tworzy się z tematu supini przez zamianę zakończnia - um na końcówki przymiotnikowe - us, - a, - um. Participium perfecti pass. odmienia się wg. I i II deklinacji.
Supinum - ornatum temat supini - ornat
Part. perf. pass. ornatus, ornata, ornatum - ozdobiony, a, e;
monitus, a, um - upomniany, a, e
dilectus, a, um - kochany, a, e,;
auditus, a, um - słuchany, a, e
Participium perfecti passivi służy do tworzenia złożonych form czasownika w stronie biernej: perfectum, plusquamperfectum i futuri II passivi
Participium futuri activi - (imiesłów czasu przyszłego strony czynnej) tworzy się przez dodanie do tematu supini przyrostka - urus, a, um.
ornaturus, ornatura, ornaturum - mający ozdobić;
moniturus, a, um - mający zamiar upomnieć.
dilecturus, a, um - mający kochać
auditurus, a, um - mający słuchać
Jedyne participium jakie posiada słowo posiłkowe sum, esse, fui to part. fut. act.
futurus, a, um - mający być
Participium futuri activi także jest częścią mowy odmienną, tzn. odmienia się w dekl. I i II.
INDICATIVUS PERFECTI, PLUSQUAMPERFECTI, FUTURI II PASIVI
Indicativus perfecti passivi – tworzymy z part. perf. pass. danego czasownika i ind. praes. słowa
esse:
sing.
plur.
1.
ornatus, a, um sum (zostałem ozdobiony)
ornati, ae, a sumus
2.
ornatus, a, um es
ornati, ae, a estis
3.
ornatus, a, um est
ornati, ae, a sunt
Indicativus plusquamperfecti passivi – tworzymy z part. perf. pass. danego czasownika i ind. imperf. słowa posiłkowego esse:
ornatus, a, um eram (zostałem (był) ozdobiony)
ornati, ae, a erāmus
ornatus, a, um eras
ornati, ae, a erātis
ornatus, a, um erat
ornati, ae, a errant
Indicativus futuri II (exacti) passivi – tworzymy z part. perf. pass. danego czasownika i ind. fut. I czasownika esse:
ornatus, a, um ero (zostanę ozdobiony)
ornati, ae, a erĭmus
ornatus, a, um eris
ornati, ae, a erĭtis
ornatus, a, um erit
ornati, ae, a erunt
.
Infinitivus perfecti passivi składa się z participium perf. passivi i esse:
ornatus, a, um esse
- że byłem ozdobiony itd.
Coniugatio periphrastica activa (koniugacja opisowa czynna) jest to połączenie participium futuri activi z formami czasownika posiłkowego esse. Wyraża ona zamiar, chęć, zdolność, np.: lecturus eram – zamierzałem (miałem zamiar) przeczytać.
1. Utwórz participium perfectum passivi, futuri activi i participium praesentis activi od :
rapio, ere, pui, ptum;
mitto, ere, misi, missum:
appello 1 ;
...
OBRONNY