migr_zar.pdf

Migracja zarobkowa Polaków – problemy i propozycje rozwiązań

_______________________________________________________________________________________

22 marca 2007 roku

Coraz więcej Polaków wyjeżdża poza granicę naszego kraju w poszukiwaniu lepszego życia. Otwarty rynek

pracy Unii Europejskiej i nasilanie się zagranicznej migracji zarobkowej wśród Polaków, eksodus młodzieży,

przyczyny migracji i oczekiwania związane z powrotem do kraju, perspektywy migracji i wreszcie wnioski

płynące dla pracodawców, pracobiorców, instytucji rynku pracy i polityki zatrudnienia - to zagadnienia, które

porusza ekspert ogólnopolskiej kampanii społecznej Niskie płace barierą rozwoju Polski prowadzonej przez

NSSZ Solidarność, dr. hab. Romuald Jończy, w opracowaniu które powstało na potrzeby kampanii.

Dr. hab. Romuald Jończy to polski ekonomista, autor badań, analizujących oprócz motywów migracji także

m.in. warunki zatrudnienia, preferencje płacowe, sposób redystrybucji dochodów. W swoim dorobku

naukowym posiada również liczne publikacje z zakresu badań ekonomicznych i społecznych dotyczące

migracji zarobkowych, otwartego rynku pracy i zrównoważonego rozwoju europejskiego.

Otworzenie rynku pracy Unii Europejskiej i nasilenie zagranicznej migracji zarobkowej

Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej i otwarcie, choć niepełne, rynku pracy Europy Zachodniej dla Polaków

spowodowały, że kraj nasz stanął w obliczu exodusu zarobkowego ludności, zwłaszcza zaś młodzieży.

O rozmiarach zagranicznej migracji wiadomo w zasadzie jedynie tyle, że jej skala jest masowa, choć trudno ustalić

czy np. w 2006 roku pracowało za granicą "tylko" 800 tys. czy ponad 1,5 mln. obywateli Polski. Natomiast bez wyraźnej

odpowiedzi pozostaje pytanie na ile migracje wywołała ich opłacalność wynikająca z korzystnych relacji płac, a na ile

ich przyczyną stał się brak pracy w Polsce. Odpowiedź na te pytanie pozwoliłaby określić jaka część migrujących

pracuje za granicą z przymusu (brak pracy), a jaka dobrowolnie i dorobkowo. Jednocześnie umożliwiłoby to ustalenie

czy, i na ile, celowe jest działanie na rzecz tworzenia miejsc pracy w Polsce, gdyż jej podjęciem będą zainteresowani

głównie ci, których do pracy za granicą zmusza brak pracy w kraju.

Deklarowane przez badanych przyczyny migracji a ich wymagania i oczekiwania związane z powrotem

Z perspektywy możliwości prowadzenia ewentualnej polityki - migracyjnej czy zatrudnienia - kluczowe

znaczenie ma ustalenie rzeczywistych przyczyn podejmowania pracy za granicą. Istotne jest zwłaszcza ustalenie w

jakiej mierze migracje zarobkowe wywołane są trudną sytuacją na rynku pracy, zwłaszcza przymusowym bezrobociem,

a w jakiej ewidentną opłacalnością pozwalającą na uzyskiwanie za granicą zarobków kilkakrotnie większych niż w

województwie czy w Polsce. Na Opolszczyźnie przeprowadzono w tym celu badania 1 , analizujące oprócz motywów

migracji także m.in. warunki zatrudnienia, preferencje płacowe, sposób redystrybucji dochodów i in. Dwa z zawartych w

kwestionariuszu pytań służyły bezpośrednio ustaleniu kwestii przymusowości czy też dobrowolności migracji. Pierwsze

z nich miało ustalić motyw decydujący o podjęciu migracji. Na pytanie to (zamknięte) ok. 60% badanych wybrało

1 Zob. Jończy R., Wpływ migracji zagranicznych na dysharmonię rozwoju województwa opolskiego. [ze szczególnym uwzględnieniem rynku

pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Opolu, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Opolskiego,

Opole 2006.

odpowiedź " wyższe zarobki za granicą" , 32,7 % "brak jakiejkolwiek pracy w Polsce" , a 4,4% " brak pracy zgodnej z

kwalifikacjami" . Niewielką część osób podających inne od wymienionych powody skłaniały do migracji względy

związane z nauką języka, zatrudnieniem tam bliskich i krewnych oraz łatwością znalezienia pracy za granicą.

Na tej podstawie można wnioskować, iż większość migrujących pracuje za granicą dlatego, że więcej tam

zarabia; udział tego motywu był jednocześnie porównywalny do stwierdzonego w badaniach przeprowadzonych w 2001

roku 2 . Niemniej jednak obecnie stwierdzono znacznie większy niż wtedy udział osób deklarujących jako powód migracji

brak pracy w Polsce. Wtedy motyw ten podało niespełna 7% badanych, zaś w najnowszych badaniach pięciokrotnie

więcej. Warto jednak zaznaczyć, że istotny wpływ na tę zmianę mógł mieć fakt, że w bieżących badaniach pytanie

miało charakter zamknięty a kwestionariusz uwzględniał aż dwie (z czterech) odpowiedzi związane z brakiem pracy.

Czy zatem udział migrujących przymusowo wzrósł aż tak bardzo? Okazuje się, że nie, gdyż znaczna część osób

deklarujących jako powód pracy za granicą "brak jakiejkolwiek w Polsce" ma wymagania płacowe znacznie odbiegające

od realiów opolskiego i polskiego rynku pracy. Dane dotyczące tych wymagań uzyskano zadając badanym pytanie - " Za

jakie wynagrodzenie miesięczne netto podjąłby Pan/i pracę w Polsce?" Jak się okazuje przeciętny poziom

wynagrodzenia netto, za które podjęliby w Polsce pracę wynosił 1982 zł, co jest niewątpliwie znacznie wyższą płacą niż

wynagrodzenia "za jakąkolwiek pracę", którą mogliby podjąć w Polsce. Z ogółu osób deklarujących przymusową - bo

wg nich spowodowaną " brakiem jakiejkolwiek pracy " - migrację 2/3 są skłonne podjąć pracę za wynagrodzenie wyższe

niż 2000 zł netto, a zaledwie co dziesiąty podjąłby pracę w Polsce za wynagrodzenie netto niższe niż 1500 zł. Sądzić

zatem można, że znaczna część tych "przymusowych" migrantów "jakiejkolwiek pracy" by w Polsce nie podjęła.

Ogromna większość migrujących pracuje więc za granicą dlatego, że więcej tam zarabia. Tym samym

głównym problemem rynku pracy powodującym migrację jest (i sądzę, że nie dotyczy to tylko Opolszczyzny) nie tyle

brak pracy w ogóle, ile wynagrodzenie za tę pracę, która jest dostępna, a ściślej niekorzystna relacja tego (dostępnego

w Polsce) wynagrodzenia do osiągalnego poza granicami kraju.

Wniosek ten potwierdzają odpowiedzi na inne pytanie - " Jakie Pani/a zdaniem działania powinny podjąć

samorządy i państwo w związku z migracją zarobkową?" . Mimo, że pytanie miało charakter otwarty i grupowano jedynie

najbardziej zbliżone odpowiedzi, u większości badanych pojawiały się bardzo zbliżone odpowiedzi koncentrujące się na

zwiększeniu płac i liczby miejsc pracy. Warto jednakże zauważyć, że aż ok. 1/3 badanych (uczynili to sami - bo

pytanie, jak już wspomniano, miało charakter otwarty) powiązało te dwie kwestie - brak miejsc pracy i wyższe

wynagrodzenia, a kolejna 1/3 badanych oczekuje jedynie wyższych wynagrodzeń. Również najliczniej reprezentowana

odpowiedź - " więcej miejsc pracy" - nie do końca przekonuje, że miejsc pracy jest za mało aby ją podjąć, bo odpowiedź

taką równie dobrze mogły podawać osoby, które uważały, że ofert jest za mało, aby znaleźć coś satysfakcjonującego.

Na podstawie udzielanych odpowiedzi sądzić należy, że migrujący nie oczekują od państwa polskiego,

samorządów i odpowiednich instytucji pomocy finansowej: zasiłków, czy innych świadczeń przysługujących

bezrobotnym i osobom w trudnej sytuacji. Można natomiast sądzić, że oczekują działań, które uaktywnią gospodarczo

kraj i pozwolą im w przyszłości na podjęcie w nim pracy w lepszych warunkach, zwłaszcza płacowych, niż obecnie.

Niewątpliwie jednym z czynników bardzo silnie ciążących na obecnej emigracji z Polski jest sytuacja

demograficzna. W pięcioleciu 2006-2010 na polski rynek pracy wchodzą niezwykle liczne roczniki urodzone w latach

1980-85. Liczba urodzeń w Polsce w tym pięcioleciu sięgała 700 tys. osób rocznie, co spowoduje, że presja na rynek

pracy w najbliższych kilku latach będzie wyjątkowo silna 3 . Późniejsze roczniki są już znacznie mniej liczne np. jeśli w

roku 1985 urodziło się jeszcze ponad 680 tys. dzieci, to w roku 1995 już tylko ok. 430 tys.. Nawet pobieżna analiza

zmian demograficznych musi więc prowadzić do wniosku, że sytuacja ta nasila presję migracyjną. Z natury rzeczy

presja ta dotyczy przede wszystkim wchodzącej na rynek pracy młodzieży. Potwierdzają to badania migracyjne

dowodzące, że ok. połowy podejmujących prace za granicą stanowią osoby poniżej trzydziestego roku życia.

2 Jończy R., Migracje zarobkowe z regionu opolskiego do Niemiec. Aspekty ekonomiczne [w] Zewnętrzne migracje zarobkowe we współczesnej

Polsce, pod. red. A. Rajkiewicza, WSHE we Włocławku, IPiSS w Warszawie, Włocławek 2000, s. 79 – 106, lub w: R. Jończy, Ekonomiczne

konsekwencje i determinanty zagranicznych migracji zarobkowych, „Polityka Społeczna” 2000, nr 5 -6, s. 6 -12

3 Ciekawym byłoby jak liczba wchodzącej na rynek pracy młodzieży ma się do liczby osób odchodzących na emeryturę w związku z

osiągnięciem wieku emerytalnego. Jednak brak nawet dość ogólnych danych, które pozwoliłyby określić w jakim stopniu osoby wchodzące na

rynek pracy przejmują miejsca pracy zwalniane przez odchodzących na emeryturę.

Eksodus młodzieży

Wyjazdy m odzieży wydają się być problemem najpoważniejszym, niosącym z sobą najwięcej

niebezpieczeństw a jednocześnie najbardziej złożonym. Dlatego złożonym, że oprócz czynników płacowych na

migracje te wpływają inne aspekty, mające cywilizacyjne, aspiracyjne, jakościowe i edukacyjne tło. Nie ulega

wątpliwości, że w ostatnich kilkunastu latach dokonał się postęp cywilizacyjny, zmieniły modele konsumpcji, życia i

aspiracje ludzi, zwłaszcza młodych którzy naszych realiów ekonomicznych i warunków życia nie porównują z

warunkami w PRL-u ale z warunkami w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Irlandii i Holandii. Oferowana najczęściej w

Polsce praca, często fizyczna, z mglistymi perspektywami rozwoju zawodowego, w niestabilnej firmie za kwotę poniżej

1000 – 1500 złotych nie jest dla większości młodzieży zajęciem atrakcyjnym, zwłaszcza jeśli bez problemu można

podjąć (przynajmniej kilkakrotnie lepiej płatną) pracę poza granicami kraju Wraz z otwarciem się dla Polaków Europy i

powszechnym dostępem do wyższego wykształcenia zmieniły się aspiracje zarobkowe, zawodowe i życiowe. Jeszcze

kilkanaście lat temu studia wyższe były możliwe dla wąskiej grupy ludzi, obecnie studiuje praktycznie każdy, kto ma na

to ochotę. Jednocześnie zawody tzw. robotnicze, które w przeszłości tradycyjnie wykonywali absolwenci zasadniczych

szkół zawodowych cieszą się obecnie znacznie mniejszą popularnością niż kiedyś. Wynikiem tej przemiany na rynku

pracy jest duży udział wysoko (choć niekoniecznie dobrze) wykształconych ludzi o sporych aspiracjach zawodowych i

mały udział absolwentów w zawodach robotniczych. Struktura wykształcenia absolwentów odpowiada obecnie

gospodarkom rozwiniętym dużo bardziej niż nasza. Można stwierdzić, że rozwój gospodarczy, z którym wiąże się

zmiana w strukturze dostępnych miejsc pracy nie nadąża za zmianą preferencji zawodowych młodzieży. Problem

można ująć również z innej strony – że młodzież wybiera zawody związane z tym co chciałaby robić, a nie z tym, co

robić będzie mogła. Skutkiem tego niedopasowania jest dualizacja rynku pracy typowa dla państw Europy Zachodniej:

nadwyżka rąk do pracy na rynku pracy „lepszej” i niedobór rąk do pracy na rynku pracy „gorszej”. Rezultatem jest

również zatrzymanie się wzrostu płac w sektorze, gdzie jest nadwyżka rąk do pracy i realny wzrost płac w sektorze

gdzie jest ich niedobór. Teoria i praktyka wskazują, że osoby wysoko wykształcone i młode jeśli nie znajdują pracy w

swoim zawodzie, to nie podejmują prac „gorszych” na miejscu a szukają swoich szans gdzie indziej. W praktyce

sprowadza się to do konkluzji „ Skończyłem studia i nie mogę robić tutaj tego co chciałem. Jeśli więc muszę pracować

jako sprzątacz, sprzedawca, pomocnik na budowie czy zbieracz ogórków to wolę to robić za pięć razy tyle w Holandii,

Niemczech, Anglii czy Irlandii”. Wyższe wynagrodzenia są w podjęciu decyzji o wyjeździe decydujące ale ważny jest

również inny czynnik – za granicą wypada robić to czego nie wypada robić w kraju.

Perspektywy migracji

Analiza trendów demograficznych i makroekonomicznych (poziom płac, cen i kurs walutowy), jak również zmian w

preferencjach płacowych migrujących pozwala stwierdzić, że praca za granicą będzie dla mieszkańców Polski coraz

mniej opłacalna i zapewne niedługo już, bo za 6-8 lat, będzie stosunkowo łatwo znaleźć pracę w Polsce za

wynagrodzenie wprawdzie dalej niższe niż za granicą, ale na tyle wysokie, że mocno zniechęcające do migracji

zarobkowej za granicę 4 . W międzyczasie działać jednak będą czynniki przyciągające za granicę i zatrzymujące tam

osoby już migrujące. Jest również kilka czynników które sprawiają, że zagraniczna migracja zarobkowa będzie

zmierzała do transformacji w emigrację stałą.

Po pierwsze dlatego, że płace w Polsce będą wprawdzie rosnąć szybko, jednak nawet za kilka lat nie będą

gwarantowały poziomu życia zbliżonego do osiąganego dzięki obecnym zarobkom za granicą.

Po drugie dlatego, że o ile praca za granicą będzie coraz mniej opłacalna dla osób mieszkających w Polsce, to ta

opłacalność nie będzie spadała w stosunku do osób mieszkających za granicą. W rezultacie spadek opłacalności pracy

za granicą odczuje osoba, która mieszka w Polsce a pracuje za granicą, natomiast gdyby za granicą również

mieszkała, to jej realne dochody się nie obniżą.

Po trzecie dlatego, że już obecnie ok. połowy migrujących stanowią osoby bardzo młode, które nie mają dzieci i nie

zawarły jeszcze związków małżeńskich. Na grupę tę, której brakuje silnych czynników przyciągających ją do kraju z

powrotem (dzieci, współmałżonek, stała praca, kontakty społeczne i towarzyskie) niewątpliwie silnie oddziaływać będą

korzyści związane z trwałym zamieszkaniem w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Niemczech lub Holandii wyrażające się oprócz

łatwości w znalezieniu pracy i wyższych wynagrodzeń w szerokiej gamie przywilejów socjalnych przysługujących

mieszkańcom tych państw, przywilejów przysługujących zwłaszcza młodym rodzinom z dziećmi.

4 Zob. w: R. Jończy, Wpływ migracji...., op. cit. Rozdział 6 i 7.

Czwartym powodem decydującym o wyjeździe stałym może stać się wykształcenie młodzieży - niedopasowane i

często za wysokie w stosunku do zapotrzebowania na regionalnym rynku pracy. Skoro pracy w szeregu atrakcyjnych

zawodów nie ma na miejscu, to raczej nie należy oczekiwać, że absolwenci wyższych uczelni podejmą się prac na

budowach w sklepach, jako kierowcy itp. Jeśli zdecydują się na pracę o niższych kwalifikacjach to podejmą ją za

granicą, za wyższe wynagrodzenia. Za granicą zaś, dzięki znajomości języków i wykształceniu, poradzą sobie lepiej niż

osoby niżej wykształcone.

Wnioski dla pracodawców, pracobiorców, instytucji rynku pracy i polityki zatrudnienia

Nie ulega wątpliwości że kardynalne znaczenie dla państwa polskiego, jego gospodarki i zatrudnienia ma to jak

zachowa się niezwykle liczne (i należy sądzić, że ostatnie tak liczne) pokolenie młodzieży urodzonej między 1980 a ok.

1992 rokiem. Zatrzymanie tych osób w kraju lub ich powrót z zagranicy to jedno z najważniejszych zadań polskich

władz i społeczeństwa. Należy sądzić, że migracja zagraniczna – w różnej formie dotknie w najbliższych kilku latach

kilku milionów Polaków 5 .

Jednocześnie możliwe jest podjęcie szeregu działań, które ograniczyłyby migrację i skłoniłyby osoby migrujące

do powrotu. Działania te winny być podjęte zarówno przez instytucje państwowe i samorządowe, jak również przez

pracobiorców i pracodawców.

Szczególne możliwości posiadają w tym zakresie pracodawcy, zwłaszcza w odniesieniu do osób już u nich

zatrudnionych i tych które podejmować będą pracę. Jak dowodzą przeprowadzone badania osobom już pracującym (w

Polsce), najczęściej już w jakimś stopniu „urządzonym” (tzn. posiadającym dom lub mieszkanie i najważniejsze dobra

trwałego użytku), posiadającym rodziny i uczęszczające do szkół lub przedszkoli dzieci, niejednokrotnie wystarczy

kilkusetzłotowa podwyżka i ustabilizowanie zatrudnienia aby przestali brać pod uwagę wyjazd zagraniczny. Z kolei w

przypadku osób młodych po raz pierwszy podejmujących pracę, zwłaszcza wyżej wykształconych, niezwykle ważne

jest klarowne określenie ścieżek rozwoju i awansu zawodowego i płacowego. W przypadku młodzieży z zawodami

robotniczymi większe znaczenie mają również początkowe wynagrodzenia.

Wydaje się, że podniesienie wynagrodzeń i formalne utrwalenie (umowy na dłuższy okres czasu) zatrudnienia

jest dla ustabilizowania zatrudnienia w przedsiębiorstwach, (zwłaszcza budowlanych, usługowych, przemysłowych ) i

dla ich długookresowego rozwoju warunkiem nie tylko pożądanym ale i koniecznym, gdyż powszechna dostępność

pracy za granicą, sprawi że znaczna cześć polskich pracowników rozważy podjęcie pracy za granicą. Zaś osoby które

już za granicą pracę podjęły jest, poprzez ich wyższe wymagania płacowe, trudniej ściągnąć z powrotem niż zatrzymać

te jeszcze przebywające w kraju. Tyczy się to zwłaszcza osób dla których praca za granicą jest pierwszą pracą. Dla

nich „normą” pozostaną te warunki pracy i płacy z którymi zetknęły się za granicą, zaś ewentualny powrót i praca w

Polsce to konfrontacja z czymś nowym najczęściej postrzeganym jako mniej atrakcyjne i mniej cywilizowane.

Konieczność zmiany warunków zatrudnienia i wynagrodzenia dotyczy zwłaszcza przedsiębiorstw małych i

średnich, gdzie umiejętności pracowników są bardziej uniwersalne, a koszty utraty pracowników i przyuczania nowych,

jako że ponoszone często bezpośrednio przez właściciela, są relatywnie wyższe niż w wielkich przedsiębiorstwach.

Czynności przystosowawcze powinni również podjąć sami pracobiorcy. W obecnych warunkach, przy

rosnących niedoborach siły roboczej poprawia się możliwość do negocjacji wynagrodzeń i warunków pracy.

Szczególnie zasadne jest to w przypadku osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach czerpiących duże korzyści ze

wzrostu gospodarczego. Osoby decydujące się na zwolnienie i migrację zarobkową winny zbiorowo przedyskutować

sytuację z pracodawcą i wyczerpać możliwości uzyskania lepszych warunków pracy i wynagrodzeń w Polsce.

Niejednokrotnie, nawet w z ej kondycji finansowej firmy, i niemożności podwyżek, możliwe są rozwiązania

satysfakcjonujące obie strony np. udzielenie kilkumiesięcznych urlopów na wyjazd zagraniczny, lub rotacyjne wyjazdy

pracowników do pracy okresowej za granicę bez ich zwalniania z miejsca pracy w Polsce.

Istotnym problemem jest poruszane już wcześniej, a narastające, niedopasowanie kwalifikacji siły roboczej do

oczekiwań pracodawców. Powoduje ono, że znaczna część absolwentów mimo, że wykształcona relatywnie wysoko,

choć (biorąc pod uwagę obecny system kształcenia) niekoniecznie dobrze, nie znajduje zatrudnienia w kraju.

Znacznego rozszerzenia w związku z tym wymagają praktyki zawodowe jak również spopularyzowanie kształcenia

ustawicznego. Rezultatem obecnego stanu jest to, że absolwenci często opuszczają kraj nie próbując nawet sił na

polskim rynku pracy. Dlatego należy podjąć działania, które umożliwiłyby absolwentom gimnazjów i liceów wybór

5 Zob. R. Jończy, Exodus zarobkowy ludności autochtonicznej z województwa opolskiego, „Polityka Społeczna 2006, nr 1, s. 11-15

zawodu, w którym będą mogli po zakończeniu edukacji podjąć pracę. Zarzuca się często młodzieży, że źle wybiera

zawód, jednak w obecnych warunkach nie posiada ona źródła informacji, na podstawie którego mogłaby wybrać ten

zawód dobrze. Wydaje się, że pomogłyby w tym cykliczne (np. co 3 lub 5 lat) badania perspektyw zapotrzebowania na

siłę roboczą (opracowywanie prognozy popytu na pracę). Celowe wydaje się również informowanie (np. przy pomocy

wprowadzenia a w ostatniej klasie odpowiedniego przedmiotu lub szkolenia) uczniów ostatnich klas liceów i gimnazjów

zarówno o możliwościach zatrudnienia, zarobkowania i prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, jak również o

(ewidentnie pogarszających się) warunkach migracji zarobkowych i konsekwencjach migracji dla ich dalszego życia.

Pozostaje ponadto do rozwiązania najpoważniejszy jak się wydaje obecnie problem rynku pracy i zatrudnienia.

Problem ten tworzą z jednej strony wysokie koszty legalnego zatrudnienia pracowników, zwłaszcza wysokie składki

odprowadzane do ZUS, z drugiej powszechna i to zarówno społeczna jak i ustawowa tolerancja zatrudnienia i

aktywności gospodarczej w szarej strefie. Z jednej strony nielegalne lub półlegalne zatrudnienie pracowników spotyka

się z milcząca aprobatą społeczną i nie jest skutecznie eliminowane przez prawo i powołane do tego instytucje, z

drugiej zaś legalne zatrudnienia pracowników powoduje, zwłaszcza w sferze usług taki wzrost kosztów, że usługi

(legalne) nie są często konkurencyjne w stosunku do szarostrefowych. Dlatego też konieczne jest dwutorowe działanie

dotyczące obu stron tego problemu. Z jednej strony należy radykalnie obniżyć koszty i uprościć procedury zatrudnienia i

prowadzenia działalności gospodarczej, z drugiej zaś strony wprowadzić poważne, sprawne restrykcje wobec

podmiotów dalej funkcjonujących w szarej strefie. Ważnym dla społecznej akceptacji jest również aby te restrykcje były

powszechne tzn. muszą dotyczyć wszelkich istotnych form pracy i działalności gospodarczej. Nie może być np. tak, że

dosięgną one osób opiekujących się dziećmi, udzielających korepetycji i świadczących usługi remontowe, a nie obejmą

(silny lobbing) prywatnych porad i usług lekarskich czy prawnych. Proponowane dwukierunkowe działanie musi być na

tyle silne żeby z jednej strony zachęcić/zmusić podmioty do zalegalizowania pracy i działalności, z drugiej strony

wzmocnić w społeczeństwie nietolerancję na nielegalne zatrudnienie i działalność gospodarczą. Nie ulega również

wątpliwości, że poprawiłoby to warunki konkurencyjne już istniejących w tych sferach firm, jak również możliwości

zatrudniania i jego warunki 6 .

_____________________________________________________________________________________

Kontakt do eksperta poprzez:

Marta Pióro

Rzecznik prasowy - NSZZ Solidarność

80 – 855 Gdańsk, ul. Wały Piastowskie 24

Tel.: (58) 308 44 76,

mobile.:0 - 502 273 465

e-mail.: mpioro@solidarnosc.org.pl

6 Zobacz również w: R. Jończy R., Migracje zarobkowe ludności autochtonicznej z województwa opolskiego. Studium ekonomicznych

determinant i konsekwencji, Uniwersytet Opolski, Opole 2003, lub w R. Jończy, Wpływ migracji zarobkowych śląskiej ludności autochtonicznej

na poziom bezrobocia w województwie opolskim, "Polityka Społeczna" 2004 nr 3, s. 13-16.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: