Chasydyzm.pdf

Chasydyzm

Początki ruchu chasydzkiego datują się na połowę XVIII w., a pierwotnym terenem jego

rozwoju były południowo-wschodnie rubieże Polski i Litwy. Ruch chasydzki powstawał w

wyjątkowo trudnym historycznie okresie. Nie przebrzmiały jeszcze echa rzezi

Chmielnickiego, Rzeczpospolita przechodziła kryzys polityczny - nastąpił rozpad unii

Polski z Litwą, a później trzy rozbiory Polski, które w rezultacie wymazały ją z mapy

świata. W świecie żydowskim pojawiły się dwa ruchy kabalistyczne i mesjanistyczne,

których liderami byli fałszywi mesjasze - Szabataj Cwi i Jakub Frank. Z drugiej strony

żydowski świat religijny popadał coraz bardziej w rygoryzm i autorytaryzm rabinów. Życie

gmin podporządkowane było oligarchiom zamożnych rodów kupieckich i rabinom, co

powodowało wśród ludzi biednych poczucie bezsilności, w praktyce bowiem nie mieli

wpływu na losy gminy i swoje własne, zdani na łaskę zamożnych i wykształconych.

Ruch chasydzki, który tworzony był przez lud i dla ludu, stanowił więc formę opozycji

wobec władzy możnych, judaizm przyznawał bowiem tego typu oponentom pewne

miejsce poza standardową strukturą religijną. Mimo wieku konfliktów, chasydyzm

wywalczył sobie (choć późno) miejsce w ramach religii żydowskiej.

Był to ruch mistyczny, zakorzeniony w judaizmie i zgodny z nim, lecz wykraczał poza

ramy nauki rabinów i stąd też wynikał ich silny sprzeciw. U jego podstaw legła tradycja

kabalistyczna, widząca okruchy Bożej obecności w każdym przejawie stworzenia i

twierdząca, że świat istnieje "wewnątrz" Boga, dlatego można Go czcić nawet

najprostszymi zajęciami. Niezmiernie ważna była postać cadyka (sprawiedliwego),

duchowego mistrza, mającego wedle tej tradycji specjalny kontakt ze Stwórcą i

obdarzonego nadnaturalną mocą i mądrością. Cadyk był duchowym przewodnikiem

swoich chasydów (hebr. sprawiedliwych, wiernych Przymierzu), często posiadał moc

uzdrowieńczą, był pośrednikiem między Bogiem a Jego ludem. Chasydzi przychodzili do

niego po radę, z czasem wytworzył się zwyczaj wręczania zapytań czy próśb na małych

karteczkach, zwanych kwitłech. Ważnym elementem nauki chasydów było emocjonalne i

żywiołowe przeżywanie modlitwy oraz radość i ekstaza, zapamiętanie w śpiewie i tańcu

dla Boga. Głośne, pełne muzyki i tańca modlitwy odbywały się w domach modlitwy

zwanych sztibłech. Życie w zachwyceniu - tak w skrócie można określić sposób

chasydzkiej egzystencji. Tym, który wprawia w owo zachwycenie jest cadyk, tymi, którzy

w nim trwają, są jego chasydzi. Cadyk spotykał się z przybyłymi do niego, często z

daleka, chasydami zwłaszcza podczas Szabatów i Świąt. Odbywały się wtedy uroczyste

posiłki zwane tisz, a uczestniczenie w nich było dla ucznia cadyka zaszczytem.

Baal Szem Tow

Pierwszym i najważniejszym cadykiem był Israel ben Eliezer (ok. 1700 - 1760), zwany

Baal Szem Tow (hebr. Pan Dobrego Imienia) lub Beszt od pierwszych liter hebrajskiego

przydomka. Urodził się na Podolu, był człowiekiem ludu, nie posiadał ani wykształcenia,

ani zacnego pochodzenia. Przyswoił sobie jednak tajniki kabały od legendarnego

cudotwórcy, Adama Baal Szema, posiadał też, jak głosi tradycja, zdolność duchowego

wniebowstępowania, podczas którego miał spotkać Mesjasza. Gdy dostąpił "oświecenia"

(około 1736 r.) zaczął głosić swą naukę wśród ludu. Niewątpliwie odznaczał się ogromną

charyzmą, która przyciągała do niego rzesze prostych ludzi szukających i znajdujących w

jego osobie pokrzepienie duchowe i cielesne. Baal Szem Tow znany był bowiem z

uzdrowień, jakich dokonał podczas swych licznych podróży po kraju; sporządzał także

amulety, leczył zaklęciami. W swoich podróżach dotarł aż na Litwę. Gdy stał się znany,

na wzór sławnych rabinów utrzymywał własny dwór, początkowo w miejscowości

Tołstoje, a później w Międzybożu. Miał wielu uczniów i zwolenników, jednak ich dokładna

liczba nie jest znana. Z imienia znanych jest około 30-tu uczniów Beszta. Jego nauka w

odróżnieniu od wcześniejszych Baalej Szem charakteryzowała się porzuceniem ascezy

dla radosnego i ekstatycznego przeżywania zarówno modlitwy, jak i czynności dnia

codziennego. Radość zalecana była zwłaszcza tym, którzy w codziennym życiu

doświadczali ucisku czy niedostatku. Dostrzegał w każdym przejawie stworzenia Boże

iskry, połączenie między materią a duchem. Temu swoistemu rodzajowi panteizmu,

podobnie jak innym ideom głoszonym przez Baal Szem Towa, sprzeciwiały się

tradycyjne kręgi ortodoksji żydowskiej. Nie tylko jednak one - wśród oponentów Beszta

znaleźli się jego właśni uczniowie: Awraham Gerszom z Kutowa, Nachman z Horodenki

oraz Nachman z Kosowa.

Israel ben Eliezer nadał nowy charakter "instytucji" cadyka. Odszczepieńcze ruchy

mesjańskie takie, jak sabatjanizm czy frankizm zostały zdyskredytowane i odrzucone

przez judaizm. Beszt nie zamierzał podążać ich drogą, rozumiał jednak tęsknotę ludu za

Mesjaszem. Dlatego starał się niejako zaspokoić tę tęsknotę przez wskrzeszenie postaci

cadyka, który (jak nauczał) zstępuje z wysokości niczym Boża łaska i miłosierdzie. Cadyk

według jego nauki nie był Mesjaszem, lecz nie był także zwykłym człowiekiem - sytuował

się pomiędzy tymi dwoma. Ponadto cadyków mogło być wielu, jako że nie starali się

odgrywać roli Mesjasza.

Drugą innowacją wprowadzoną przez Baal Szem Towa była odmienna forma codziennej

modlitwy. Dzięki niej zwykli ludzie mogli dostępować obcowania ze światem boskim

poprzez przełamanie bariery swej przyrodzonej egzystencji. Miało to związek z pewną

kabalistyczną metodą modlitwy, w której modlący się z modlitewnikiem skupia całą swą

uwagę na literach, nie czyta jednak, lecz pragnie, i realne kształty liter rozpływają się, a

ukryte w nich boskie znamiona stają się widoczne dla ducha. Człowiek, który dostąpił

"wejścia w litery modlitw" wiedział, iż został uznany godnym. Uczył także, iż w modlitwie

należy unicestwić swą osobowość, stać się niczym, dzięki czemu tworzy się próżnia,

przez którą przepływają słowa modlitwy, nie z istoty człowieka, lecz z samych niebios.

Usta mówią, lecz myśli podsuwa duch.

Uczniowie Baal Szem Towa - rozprzestrzenienie i rozwój nauki

Baal Szem Tow pozostawił po sobie, jak już zostało powiedziane, wielu uczniów,

spośród których najsławniejsi byli: Dow Ber, Magid (hebr. wędrowny kaznodzieja) z

Międzyrzecza, Pinchas Szapiro z Korca, Jakub Josef z Płonnego i Jechiel Michał ze

Złoczowa. Kontynuowali oni dzieło rozpoczęte przez Israela ben Eliezera, mieli własnych

uczniów i następców, o nich także zachowało się najwięcej przekazów i legend spośród

wszystkich uczniów Beszta.

Rola głównego przywódcy ruchu po śmierci Baal Szem Towa przypadła Magidowi z

Międzyrzecza, choć sprzeciwiali się mu inni uczniowie Beszta (Pinchas Szapiro z Korca i

Jakub Josef z Płonnego) i w rezultacie wycofali się oni z aktywnego przywództwa ruchu.

Pozostało z tego okresu dzieło Toldot Jaakow Josef (1780), spisane przez Jakuba

Josefa z Płonnego, które stanowiło pierwszą pisaną próbę sformułowania istoty

chasydyzmu. Zawierało wiele opowieści Baal Szem Towa i tradycję przez niego

ustanowioną. Chasydzi kontynuowali działalność, podróżując i zdobywając nowych

uczniów, którzy przybywali do Międzyrzecza, do nowego mistrza, aby słuchać jego nauki.

Głównym przesłaniem Magida była wizja świata, w którym Bóg pochyla się nad

człowiekiem, niejako zniża się do jego poziomu, aby w ten sposób wychować go

łagodnie i troskliwie, tak by do Niego dorósł; podobnie jak w tradycji kabalistycznej, kiedy

to Bóg ogranicza się, aby mógł powstać świat. Relacja taka między człowiekiem a

Bogiem możliwa jest tylko wtedy, gdy stosunek ten pełen jest żarliwości i głębokiego

oddania. Magid był przede wszystkim ekstatykiem, a tendencja ta spełniała się w

nauczaniu i wychowywaniu uczniów. Za jego czasów nauka chasydzka rozprzestrzeniła

się z Wołynia na północ, po Białoruś, a nawet Litwę, oraz na zachód po Galicję i

centralną Polskę. Z tych terenów pochodzą sławni kontynuatorzy ruchu, najwięksi z nich

to Szneur Zalman z Ladów, Lewi Izaak z Berdyczowa, Aaron z Karolina i Samuel

Szmelke Horowitz z Nikolsburga. W najpełniejszych zachowanych przekazach

znajdujemy informacje o kilku innych, jak Menachem Mendel z Witebska, Meszulam

Zusja (jid., Zysze) z Annopola, Elimelech z Leżajska, Israel z Kozienic, Szlomo z

Karolina i Jakub Icchak z Lublina. Według tradycji Magid pozostawił po sobie trzystu

uczniów, około czterdziestu z nich znamy z imienia, przeważnie poprzez ich pisma.

Powstanie dynastii chasydzkich

Wzrost i rozwój ruchu chasydzkiego, zarówno geograficzny jak i liczebny, spowodował w

trzecim pokoleniu po Baal Szem Towie (1773-1815) decentralizację jego duchowego

przywództwa. Powodami były zarówno względy polityczne - rozbiór Polski i podział

administracyjny jej terenów, uniemożliwiający swobodne przemieszczanie się i stały

kontakt między ośrodkami, jak i różnice nauk, tradycji i sposobów życia praktykowanych

w poszczególnych ośrodkach. Ogromną rolę w procesie decentralizacji odegrali nowi

charyzmatyczni przywódcy tworzący nowe tradycje i przyciągający zwolenników, a także

presja przeciwników ruchu chasydzkiego. Zmieniły się także sposoby sukcesji

przywództwa. Od tego czasu zaczęły powstawać dynastie chasydzkie - rola cadyka

przechodziła z ojca na syna, podobnie z pokolenia na pokolenie przekazywana była

wśród chasydów wiara w określonego cadyka.

Trzecie pokolenie obfitowało w wielkich charyzmatycznych przywódców, w tym okresie

działał Jakub Izaak, Widzący z Lublina, który założył własny dwór jeszcze za życia

swego mistrza, Elimelecha z Leżajska, bez jego błogosławieństwa, czy Jakub Izaak,

Święty Żyd z Przysuchy, który także działał za życia mistrza, nie opuszczając go jednak,

albo wielki prawnuk Baal Szem Towa, Nachman z Bracławia.

Na temat każdego z nich można by snuć długie opowieści i rozważać, który z nich był

większym mędrcem czy cudotwórcą. Dla przykładu jednak warto zatrzymać się na chwilę

przy jednym z nich, rabbim Zalmanie Szneurze z Ladów. Był on rawem ziem ruskich i

miał zamiar udać się do Erec Israel (Ziemi Izraela) wraz z rabbim Mendlem z Witebska,

jednak na jego prośbę, a według legendy na polecenie dane mu we śnie, zrezygnował z

tego planu. Stał się on później założycielem odrębnego ruchu chasydzkiego na Litwie,

zwanego Chabad, od początkowych liter trzech najważniejszych według Kabały hipostaz

Boga - Sefirot, zwanych: Chochma - Mądrość, Bina - Rozum i Daat - Poznanie lub

Wiedza. Już nazwa szkoły świadczy o kierunku przez nią obranym - poznanie rozumowe

miało stać się na powrót drogą wiodącą ku Bogu. Miała ona stanowić pogodzenie

rabinizmu i chasydyzmu, zwrócić się ku "racjonalizującej mistyce". Racjonalizm był

wyjątkowo charakterystyczny dla Żydów litewskich, spośród których wywodzili się

najzagorzalsi przeciwnicy chasydyzmu - mitnagdim (hebr. przeciwnicy, sprzeciwiający

się). Jednak nawet ta próba "pojednania" chasydyzmu z rabinizmem nie powiodła się; nie

spowodowała nawet załagodzenia konfliktu, a Chabad zachował charakterystyczną dla

chasydyzmu żarliwość i żywiołowość.

Wraz z przemianami dotyczącymi duchowego przywództwa, jakie zaszły w trzecim

pokoleniu, ruch chasydzki umocnił się względem swoich przeciwników i zdobywał sobie

coraz większe wpływy w całej Europie Wschodniej. Przyłączenie Galicji do Cesarstwa

Austro-Węgierskiego spowodowało rozprzestrzenienie się chasydyzmu na tereny

dzisiejszych Węgier, a później także Rumunii.

Przeciwnicy ruchu chasydzkiego

Głównymi przeciwnikami ruchu chasydzkiego byli rabini, a główny ośrodek opozycji,

któremu przewodził Elijah ben Solomon Zalman, Gaon z Wilna, znajdował się na Litwie.

Tam też, zwłaszcza w ostatnim trzydziestoleciu XVIII w. opozycja była najbardziej

zorganizowana - powstał tam bowiem przeciwny chasydyzmowi ruch mitnagdim ,

kierowany przez Gaona z Wilna, a później przez jego ucznia Chaima z Wołożyna. Poza

tym okresem kontrowersje rozgrywały się na poziomie lokalnym.

Głównymi zarzutami mitnagdim pod adresem chasydów było przedkładanie modlitwy nad

studiowanie Tory, które według tradycyjnego judaizmu było główną drogą prowadzącą do

Boga. Przeciwnicy widzieli w chasydyzmie, w jego wizjach, ekstazie i cudach

niebezpieczne kłamstwa, a także zagrożenie bałwochwalstwem w związku z czcią

okazywaną cadykowi. Chasydzi byli także oskarżani o uleganie wpływom sabatanizmu i

współczesnego początkom chasydyzmu frankizmu - wykluczonych z judaizmu

fałszywych ruchów mesjańskich. Także przejście z aszkenazyjskiego do sefardyjskiego

obrządku w sferze modlitw stanowiło wyzwanie dla tradycyjnej ortodoksji na tych

terenach.

Sceptyczne oceny ruchu pojawiały się w pismach rabinicznych już za czasów Baal Szem

Towa, a w 1772 r. chasydyzm został obłożony klątwą przez rabinów. Palono księgi

chasydzkie, pojawiły się ośmieszające ruch pamflety. Chasydzi odwzajemnili klątwę,

nakładając na rabinów własną; oni także palili antychasydzkie dzieła. W 1781 r. została

nałożona na chasydów najcięższa klątwa - nakazano wygnanie ich ze społeczności,

zakazano udzielania im schronienia, spożywania mięsa z ich rytualnego uboju,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: