Sęk, cz III, rozdział 7 „wybrane zagadnienia psychoprofilaktyki”
Coraz częściej pojawia się w literaturze i praktyce pojęcie profilaktyki zaburzeń itp.
Korzenie jej można znaleźć w „ruchu higieny psychicznej”- inicjator ruchu C.W. Beers.
A. Meyer- autor pojęcia -”higiena psychiczna”: cele ruchu to:
- ochrona zdrowia psychicznego
- poprawa opieki psychiatrycznej
- uświadamianie z zakresu psychohigieny
- współpraca z organizacjami z zakresu ochrony zdrowia
Światowa Federacja Zdrowia Psychicznego- Polska reprezentowana jest przez Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej
H. Meng- psychiatra, sformułował wiele twierdzeń nt prewencji, oto niektóre z nich:
- podział higieny psychicznej na indywidualną i grupową
- rozwój i przydatność higieny psychicznej będzie zależeć od tego czy ujmie w swym zakresie pojęcia i zjawiska zdrowia psychicznego
- psychologia rozwoju człowieka jako podstawa psychoprofilaktyki
- psychoprofilaktyka jako szeroki zakres działań, obejmujący wiele obszarów, włączający wielu specjalistów.
Definicje, definicje, definicje...
psychoprofilaktyka= psychohigiena, później prewencja
Dlaczego psychoprofilaktyka? Bo obejmuje działania psychologiczne ukierunkowane na zapobieganie zaburzeniom psychicznym i ma charakter zapobiegawczy.
Wczesna interwencja- sygnalizuje pomoc, interwencje w kryzysie i obejmuje aktywne formy pomocy profesjonalnej.
Psychologiczna prewencja- określenie zbiorcze dla różnych działań, wykorzystuje różne środki i metody, by zapobiegać niekorzystnym zjawiskom.
Caplan: prewencja pierwotna, wtórna i 3 stopnia.
Pierwotna- obejmuje starania by zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń- przeciwdziałanie szkodliwym warunkom,
Wtórna- powstrzymanie wczesnych sygnałów zaburzeń- wczesna interwencja/ można prowadzić metodami psychoterapeutycznymi
3stopnia- zapobieganie skutkom przebytych chorób, przeciwdziałanie nawrotom, minimalizacja wtórnych uszkodzeń/ metody rehabilitacji i opieki środowiskowej
Ale: Caplan zatarł granicę między terapią, rehabilitacją a prewencją:(
Współcześnie: prewencja pierwotna, właściwa to: redukcja wskaźników zachorowalności na zaburzenia emocjonalne przez zmniejszenie stresu i wspieranie warunków sprzyjających rozwojowi kompetencji i umiejętności przezwyciężania trudności. Koncentruje się na grupach ryzyka, w których istnieje podwyższone prawdopodobieństwo zaburzeń.
Cowen: pierwotna prewencja: określenie szersze, promuje różne stany pozytywne i zapobiega dysfunkcjom(chorobom, patologii społecznej i wypadkom). Pierwotna prewencja zaburzeń psychicznych: pojęcie węższe, działalność wzmacniająca zdolności, umiejętności/ zapobiega dysfunkcjom psychicznym.
Cele prewencji: wspieranie pozytywnego zdrowia, obniżenie prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń i orientacja na grupy.
Inne strategie postępowania:
- wzmacnianie kompetencji i reorganizacja otoczenia. Te strategie mogą być głównie realizowane przez edukację zdrowotną.
- bezpośrednie trenowanie umiejętności i kompetencji: komunikowania się, rozwiązywania problemów, treningi asertywności itp.
- tworzenie grup społecznego wsparcia: prewencja ekologiczna(oddziaływanie na rodziny, grupy społeczne itp.)
L.A. Bond: działalność promocyjna- wzmacnianie i rozwój możliwości, aktywności, motywacji własnej, optymalizacja zdrowia z rozwoju.
M. Bloom: wymiary tematyczne definicji:
I wymiar-model przyczynowo- skutkowy- przyczyny zaburzeń, geneza zaburzeń, rozwój człowieka
II wymiar-czasu, działania prewencyjne mają wyprzedzać niepożądane zjawiska
III wymiar-kto jest celem, odbiorcą prewencji. Ukierunkowana na jednostkę lub grupę ryzyka.
IV wymiar- prewencja aktywna-pasywna. Obejmuje czynny lub bierny udział w działaniach prewencyjnych.
V wymiar- działaniom prewencyjnym musi towarzyszyć ich ocena
Ch. T. Adam: za Bloomem podkreśla istotę prewencji indywidualnej i grupowej.
Cechy prewencji wg Adama:
-nakierowana na przyszłość, obejmuje działania zaplanowane, prospektywna
- obejmuje szeroki zakres odbiorców, nie tylko zagrożonych
- rozwojowy charakter- odnosi się do cech ludzi o zdrowej osobowości
- oparta na doświadczeniu osób z grup ryzyka
- ekologiczno- społeczne podejście- obejmuje różne podsystemy
- współpraca uczestników, użytkowników- zasada współpracy
- I !!! Bez ewaluacji nie ma rozwoju prewencji
Obszary badań w psychologii prewencyjnej:
Zdrowe pole życia- zdrowe otoczenie- ma możliwości zaspokajania potrzeb życiowych człowieka (Stokols).
Kommer i Rohrle: otoczenie- jednostka- to szczególny rodzaj relacji, otoczenie przyjmuje różne formy, kształty, osoby wyposażone w określone zachowania odbierają informacje od otoczenia.
Pojęcie rozwoju:
Havinghurst- rozwój dokonuje się w toku podejmowania przez jednostkę zadań specyficznych dla określonych faz (brzmi znajomo:)
Dla prewencyjnego myślenia i działania ważne są wszystkie te teorie o rozwoju człowieka, które koncentrują się na pojęciach kryzysów rozwojowych.
Zdrowie psychiczne jako kompetencje życiowe- zbierane doświadczenia z otoczenia przez jednostkę (White).
Pojęcie kompetencji (Wiemann) to zdolność do takiego zachowania się w interakcji z otoczeniem, aby stosownie do sytuacji realizować swoje cele.
Kryzys i krytyczne wydarzenia życiowe w prewencji:
Lindemann, Caplan- twórcy interwencji kryzysowej jako działania prewencyjnego.
Caplan- reakcja na kryzys: 1)wzrost napięcia, próba rozwiązania problemu2)dalszy wzrost napięcia z powodu nieefektywnych prób rozwiązania problemu3)ostanie próby rozwiązania problemu przy wykorzystaniu ostatnich rezerw. 4)jeśli zawodzi 3, dochodzi do kulminacji reakcji kryzysowej i patologizacji zachowań.
Kryzysy rozwojowe:
Erikson- kryzys jako okres rozstrzygający, punkt zwrotny. Wykazuje tu potencjał rozwojowy, ale i wrażliwość na uszkodzenia. Motorem kryzysów są pojawiające się sprzeczności między czynnikami dojrzewania jednostki a wymogami kultury. By przejść do następnej fazy trzeba rozwiązać kryzys.
Riegel- akcentuje sprzeczności w rozwoju, jak Erikson. Sprzeczności mogą obejmować różne sfery: biologiczną, psychologiczną, socjokulturową i materialno- fizyczną. Rozwiązanie kryzysu to przejście do następnej fazy rozwojowej.
Filip: krytyczne wydarzenia- ich główna cecha to zakłócanie funkcjonowania układu jednostka- otoczenie. Krytyczne wydarzenie wymaga zmian w mechanizmach przystosowania. Zdarzenia mogą pochodzić z otoczenia, osoby, lub interakcji. Zdarzenia mogą być oceniane przez jednostkę jako pozytywne i negatywne.
Prewencja może być skoncentrowana na osobie, wydarzeniu lub kontekście tego wydarzenia.
Mechanizmy zmagania się ze stresem i krytycznymi wydarzeniami życiowymi;
Lazarus- podejście interpersonalne, transakcyjne.
Wydarzenie- ocena pierwotna(strata, zagrożenie, korzyść)- ocena wtórna (ocena możliwości zaradzenia sytuacji trudnej).
Procesy zmagania się ze stresem zorientowane na redukcję napięcia, regulację emocji- techniki paliatywne, lub próba rozwiązania problemu, opracowaniu sytuacji kryzysowej- technika aktywnego przezwyciężania.
Zachowania zaradcze- Caplan: eksploracja rzeczywistości, poszukiwanie informacji; pozytywne, negatywne emocje; inicjowanie pomocy ze strony innych; podział problemu na fragmenty i stopniowe ich rozwiązywanie, rozpoznawanie i przezwyciężanie zmęczenia, dezorganizacji; radzenie sobie z uczuciami; plastyczność, gotowość do zmian; zaufanie do siebie i innych.
Wsparcie społeczne jako interakcja charakteryzuje się tym, że:
Cel- zbliżenie wielu uczestników do przezwyciężenia trudności
Zachodzi wymiana emocji, informacji
Odpowiedniość między oczekiwanym a uzyskanym wsparciem
Interakcja jednostronna, wielostronna, zmienna
Podejmowana w sytuacji trudnej, problemowej
Ludzie najbardziej oczekują wsparcia emocjonalnego, choć jego skuteczność jest mniejsza niż rzadziej oczekiwanego instrumentalnego i rzeczowego wsparcia.
Dwuetapowa analiza potrzeb (Belschner, Gottwald i Kaiser):
1) faza orientacji w polu prewencji, rozeznanie się, nawiązanie kontaktu ze społecznością, jednostkami oczekującymi pomocy
2) dokładne zbadanie jednostki, grupy, ustalenie jej potencjałów zdrowia i zagrożeń- diagnoza dla celów prewencyjnych jest bardziej kompleksowa, dynamiczna, skrajnie probabilistyczna, wymaga poznania wszystkich elementów sieci, jest głównie diagnozą grupy społecznej.
Interakcja doradcza:
Z czym związany jest problem, z którym przychodzi do nas osoba po pomoc:
- z sytuacją przeciążenia- grożąca załamaniem zdrowia, odporności, poczuciem krytyczności sytuacji, tu możemy zaproponować różne metody terapii
- z sytuacją antycypacji- przyszłych zaburzeń, niesprawności osoby bliskiej, patologii
- z sytuacją poczucia ważnego życiowo problemu i potrzeby zmiany doskonalnie, rozwiązania wątpliwości- problem promocji zdrowia i rozwoju
Ważne w pracy doradcy są: wiedza i umiejętności/ zdolności i kompetencje społeczne(czujecie, że po studiach będziemy to miały? Bo ja mam problem nawet z wiedzą, hehe).
Brammer, Abrego przedstawiają różne kompetencje: uświadomienie/ ocena sytuacji przejściowej; uświadomienie posiadania/ nieposiadania wsparcia społecznego; rozpoznanie/ wykorzystanie własnych systemów odporności, mocnych słabych stron; uczenie się redukowania napięć; ćwiczenie/ planowanie zmian życiowych.
Formy działalności prewencyjnej:
- uczenie kompetencji osobistych poprzez: treningi różnego rodzaju, zdobywanie wiedzy psychologicznej
- udzielanie specjalistycznej pomocy prewencyjnej- młodzieżowe, małżeńskie, rozwojowe itp)
- działalność konsultacyjna i ekspertalna/ działalność ogólnoedukacyjna z zakresu zdrowia, promocji zdrowia i prewencji.
Koniec:)
Psychole