„Pojęcia Socjologii”
I. Czym jest socjologia?
Socjologia jest sposobem myślenia o świecie człowieka.
Socjologia jest badaniem życia społecznego człowieka, grup społecznych i społeczeństw.
Przedmiotem socjologii jest zachowanie nas samych jako istot społecznych.
Socjologia szuka odpowiedzi na to:
-dlaczego jesteśmy tacy, jacy jesteśmy?
-dlaczego działamy tak, jak działamy?
Socjologia uczy, że:
- to, co uważamy za naturalne, nieuchronne, dobre czy prawdziwe, wcale nie musi takie być.
- to, co jest w naszym życiu dane jest w znacznym stopniu wytworem historii i społeczeństwa.
Socjolog to osoba, która potrafi wyzwolić się ze swoich bezpośrednich uwarunkowań i zobaczyć rzeczy w szerszym kontekście.
Praca socjologa wymaga wyobraźni socjologicznej, która wymaga zdystansowania się od naszych codziennych rutynowych czynności i nowego spojrzenia na nie.
Wyobraźnia socjologiczna pozwala dostrzec, że wiele zdarzeń, na pozór dotyczący tylko jednostki, w rzeczywistości odzwierciedla szersze kwestie.
Socjologia jako dyscyplina naukowa narodziła się w pierwszej połowie XIX wieku.
Za jej ojca uważany jest August Comte (1798 – 1857), który wprowadził nazwę „socjologia” do obiegu publicznego i sformułował program nowej nauki.
Wyznaczenie momentu powstania socjologii i wiązanie go z jednym nazwiskiem jest umowne.
Zdobywanie, gromadzenie i wykorzystywanie wiedzy o zjawiskach i procesach zachodzących w zbiorowościach ludzkich musiało być i było znacznie starsze niż przybranie przez socjologię postaci naukowej.
II. Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie
Wiedza przedsocjologiczna o zjawiskach społecznych miała postać:
refleksji teoretycznej i wiedzy potocznej.
Przedsocjologiczna refleksja teoretyczna:
to część filozofii
dominacja normatywnego i finalistycznego punktu widzenia - filozofów interesowało raczej to jak powinno być, a nie jak jest
przesiąknięcie woluntaryzmem, który wyrażał się:
- w postaci wiary we wszechmoc władzy;
- w postrzeganiu rzeczywistość jako pełnej niespodzianek;
- w postaci wiary w opatrzność, która może interweniować i zmieniać bieg spraw ludzkich
koncentracja na państwie i władzy
Wiedza potoczna
Na świat społeczny jednostka patrzy z perspektywy małego wycinka rzeczywistości.
Jednostka korzysta z wiedzy pochodzącej z doświadczenia innych.
Potoczną wiedzę społeczną jednostka nabywa w toku życia spontanicznie, nie wiedząc jak i gdzie.
Od najwcześniejszego dzieciństwa wchłania ją kontaktując się z innymi ludźmi.
Wiedza potoczna:
rzadko jest neutralna – nie ogranicza się do opisu, ale mówi, co jest złe, a co dobre - związana jest z wartościowaniem;
ma tendencję do przedstawiania świata w kolorach czarno-białych i operowania podziałami dychotomicznymi;
ma tendencję do pochopnych uogólnień;
jest przesiąknięta stereotypami.
Trzy cechy wyróżniające naukowe podejście do zjawisk społecznych:
1. naukę cechuje niezadowolenie się samym opisem, ale zmierzanie do wyjaśniania przy wykorzystaniu istniejących teorii;
2. uczonych obowiązuje przestrzeganie reguł postępowania badawczego:
- wyraźne określenie badanego problem
- jawność warsztatu naukowego;
3. neutralność i powstrzymywanie się od wartościowania.
III. Historyczne warunki narodzin socjologii jako dyscypliny naukowej
Po to, by socjologia mogła narodzić się jako dyscyplina naukowa niezbędny był nowy sposób myślenia o społeczeństwie.
Koniecznym było dostrzeżenie, że społeczeństwo jest tworem swoistym, odrębnym od państwa.
Nie dokonało się to jednorazowo, ale było wynikiem długiego procesu, stanowiło pochodną przemian w Europie Zachodniej.
Wraz z wyprawami handlowymi do dalekich krajów poszerzały się granice znanego świata – również społecznego.
Z biegiem czasu zaczęto dostrzegać, że zmienność form życia nie występuje jedynie w przestrzeni, ale również w czasie.
Wiek XVIII można nazwać wiekiem zapowiedzi socjologii.
To wtedy zrodziła się myśl, że istnieją jakieś prawa neutralne rządzące zachowaniami ludzi, a w konsekwencji zjawiskami społecznymi.
Pojawiła się wiara w istnienie jakiegoś jednego podstawowego prawa, działającego w świecie społecznym na podobieństwo odkrytego przez Newtona w świecie fizycznym prawa powszechnego ciążenia.
Rewolucja Francuska (1789-1799), obalająca dotychczasowy system polityczny i stary ład społeczny, była doświadczeniem, które zmieniło świadomość europejską.
Rewolucja Francuska:
- ukazała spontaniczność procesów społecznych, ich wymykanie się spod kontroli, rozbieżności między założeniami a produktem finalnym;
- ukazała, że nawet dogłębna zmian ustroju politycznego nie likwiduje problemów społecznych;
pozwoliła dostrzec, że społeczeństwo jest czymś odrębnym od państwa i rządzi się własnymi prawami.
Innym wielkim doświadczeniem europejskim przełomu XVIII i XIX wieku było przyśpieszenie tempa uprzemysłowienia - rewolucja przemysłowa.
Z rewolucją przemysłową wiązało się:
- przejście od gospodarki opartej na rolnictwie, w której podstawowymi jednostkami produkcyjnymi były gospodarstwa domowe do gospodarki, w której takimi jednostkami stały się fabryki;
- zmiana pracy w gospodarstwie domowym na pracę w fabryce - zmiana całego trybu i rytmu życia;
- przemieszczanie się ludzi ze wsi do miast, co wiązało się nie tylko ze zmianą miejsca w przestrzeni, ale całego środowiska społecznego;
- zanik świat, którego reguły były dobrze znane - w jego miejsce powstawał świat nowy, trudny do zrozumienia i mało przyjazny.
Socjologia narodziła się jako lekarstwo na bolączki epoki.
Comte wierzył, że dzięki nauce uda się stworzyć „właściwy” ład społeczny.
Niewątpliwą zasługą Comte’a jest stwierdzenie, że możliwa jest nauka o społeczeństwie, kierująca się takimi samymi regułami jak wszystkie inne nauki.
Comte określił trzy reguły postępowania naukowego:
1. badać fakty i tylko fakty;
2. szukać między nimi związków;
3. ustalać prawa.
Wyraźnie oddzielone zostało to, co jest opisem naukowym, od tego co jest oceną – nauka od wartości.
Comte stworzył pojęcie nauki o społeczeństwie jako nauki wykrywającej prawa.
W Comte'owskim systemie nauk wzór naukowości wywiedziony został z procedur nauk przyrodniczych.
Wzór ten długo obowiązywał w socjologii, a trudności z jego zastosowaniem tłumaczono młodością dyscypliny i jej niedojrzałością, która – jak wierzono – zostanie w końcu przezwyciężona.
Z czasem uległ on zakwestionowaniu.
Dzięki Comte‘owi udało się sformułować to, że życie społeczne nie jest czymś przypadkowym, chaotycznym, ale są w nim pewne prawidłowości i można do pewnego stopnia przewidywać jego bieg.
IV. Kształtowanie się socjologii jako dyscypliny naukowej
Aby powstała nowa dyscyplina naukowa konieczna jest jej instytucjonalizacja, w postaci powołania uniwersyteckich katedr, towarzystw naukowych i kierunków studiów, wydawania czasopism i książek.
Instytucjonalizacja socjologii dokonywała się w rozmaitych krajach w różnym tempie.
Najszybciej w USA, gdzie zakłady socjologii pojawiły się na niektórych uniwersytetach już w latach 70. XIX wieku, a pierwsza katedra socjologii na uniwersytecie w Chicago powstała w 1892 roku.
Najwolniej w Anglii – po II wojnie światowej.
W Polsce instytucjonalizacja socjologii zaczęła się
w latach 20. XX wieku.
W roku akademickim 1919/1920 na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych UW stworzono katedrę socjologii, którą objął
Leon Petrażycki.
W 1920 powstała katedra socjologii w Poznaniu, którą objął
Florian Znaniecki.
Zdobywanie przez socjologię miejsca w życiu naukowym trwało przez XIX i część XX wieku.
Z czasem okazało się, że pewne dyscypliny np. historia w żadnym razie nie mogą spełniać wzoru nauk przyrodniczych.
Zaczęto kwestionować tezę Comte'a o jednolitych
dla wszystkich nauk kryteriach naukowości.
Rozróżniono dwa rodzaje nauk: nauki ścisłe i nauki humanistyczne.
W przypadku nauk ścisłych przedmiotem zainteresowań jest niezależny od człowieka, zewnętrzny wobec niego świat natury.
W przypadku nauk humanistycznych świat, który jest tworem człowieka i którego człowiek jest częścią – świat kultury.
Kiedy socjologia szukała dla siebie miejsca wśród istniejących dyscyplin naukowych, miała do czynienia z dychotomicznie podzielonym światem nauki, najczęściej znajdowała je między tymi dwoma rodzajami nauk.
Dziś granice pomiędzy socjologią, a pozostałymi naukami społecznymi są zamazane, a jeśli nawet da się je dostrzec, to w różnych krajach przebiegają inaczej, są płynne i zmienne.
V. Do czego może przydać się nam socjologia?
Z powstawaniem socjologii związana była nadzieja na uzyskanie naukowych podstaw rozwiązania praktycznych kwestii społecznych.
Socjologia może przyczyniać się do rozwiązania problemów społecznych dwojako, pełniąc rolę edukacyjną i instrumentalną.
-w pierwszym przypadku jest jednym ze źródeł wiedzy przydatnej do likwidacji bolączek społecznych;
-w drugim - służy bezpośrednią pomocą w znajdowaniu sposobów skutecznego rozwiązania poszczególnych problemów.
Socjologia pozwala patrzeć na świat społeczny w inny niż nasz własny punkt widzenia.
Badania socjologiczne pomagają w ocenie efektów praktycznych inicjatyw społecznych.
Socjologia może pomóc nam w samopoznaniu, lepszym zrozumieniu siebie.
ZAJĘCIA NR 2KULTURA I JEJ ROLA W ŻYCIU SPOŁECZNYM
KULTURA JAKO WYRÓŻNIK CZŁOWIEKA
„Kultura to wszystko, co ludzie czynią, myślą i posiadają jako członkowie społeczności” Robert Bierstedt
Kultura jest narzędziem poznania i opanowania świata przez człowieka.
Kultura oznacza wszystko, co jest:
- stworzone przez człowieka,
- przez niego nabywane przez uczenie się
- przekazywanie innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej.
CHARAKTERYSTYKA KULTURY JAKO ATRYBUTU CZŁOWIEKA
1. Kultura obejmuje całość życia człowieka.
Nie ma takich czynności i zachowań ludzkich, których nie regulowałaby kultura.
2. Pojęcie kultury nie ma charakteru wartościującego.
Kulturą jest nie tylko to, co dobre, szlachetne i piękne, ale wszystko, co jest dziełem człowieka.
3. Kultura jest tworem zbiorowym, a nie indywidualnym.
Kultura powstaje i rozwija się w wyniku kontaktów między ludźmi przekazującymi sobie różne informacje i uczącymi się od siebie nawzajem, jak reagować i zachowywać się w rozmaitych sytuacjach.
4. Kultura narasta i przekształca się w czasie.
Jest skumulowanym doświadczeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie w drodze pozagenetycznego dziedziczenia.
TREŚĆ KULTURY
Treścią kultury nie są przedmioty, ale:
wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia;
wartości;
normy (wyrastające z tych wartości);
sankcje skłaniające do przestrzegania wartości.
TREŚĆ KULTURY - WZORY SPOSOBÓW ODCZUWANIA, REAGOWANIA I MYŚLENIA
Wzory idealne określają jak się należy zachować, co odczuwać.
Wzory realne określają jak się ludzie zachowują, co odczuwają.
Wzory realne mogą być jawne lub ukryte.
Wzór jawny to taki, z którego istnienia członkowie danej zbiorowości zdają sobie sprawę i potrafią go opisać.
Wzór ukryty, to taki, który realizujemy, nie mając pojęcia, że zachowujemy się zgodnie z nim.
Przyswojenie wzorów może być mniej lub bardziej dogłębne.
W jednym przypadku człowiek może zachowywać się zgodnie z nimi, ale odczuwać je jako coś narzuconego z zewnątrz, krępującego i uciążliwego.
W innym natomiast może je przyswoić tak głęboko, że staną się jego „drugą naturą”, a ich realizowanie jest odczuwane jako zaspakajanie wewnętrznej potrzeby.
W tym przypadku mówimy, że wzory kulturowe zostały zinternalizowane.
TREŚĆ KULTURY - WARTOŚCI
Wartości to dowolny przedmiot materialny lub idealny
w stosunku, do którego...
lowak