8

Układ płciowy

1)     Rozwój narządów płciowych wewnętrznych

2)     Zstępowanie jądra

3)     Rozwój narządów płciowych zewnętrznych

4)     Homologia narządów płciowych

5)     Narządy płciowe męskie

6)     Narządy płciowe żeńskie

7)     Uwagi kliniczne

Ad 1) Rozwój narządów płciowych wewnętrznych

Układ płciowy jest związany z układem moczowym nie tylko topograficznie, ale przede wszystkim rozwojowo, ponieważ oba różnicują się ze wspólnego zawiązka jakim jest śródnercze, przewody śródnercza (Wolffa) i przewód przyśródnerczowy (Müllera).

U mężczyzn układ ten rozwija się ze śródnercza i przewodu śródnercza, podczas gdy przewód przyśródnerczowy zanika.

U kobiet z kolei rozwija się ze śródnercza i przewodu przyśródnerczowego, a zanikowi ulega przewód Wolffa.

Do 7 tygodnia życia płodowego zarówno narządy wewnętrzne jak i zewnętrzne pozostają niezróżnicowane (brak dymorfizmu płciowego). Stadium to nazywa się stadium niezróżnicowania (gradus indifferentiae seu nondifferentiae neutrale).

W stadium tym występuje niezróżnicowana gonada powstająca z części przyśrodkowej śródnercza.

Od strony bocznej pączkują do niej cewki śródnercza wysyłane przez leżący w jego części bocznej przewód śródnercza.

Dobocznie od śródnercza różnicuje się przewód przyśródnerczowy Müllera (ductus paramesonephricum), który uchodzi do zatoki moczowo-płciowej.

Stadium to jest punktem wyjścia do dalszych przeobrażeń narządów płciowych wewnętrznych.

Zarówno u ♀ i ♂ gonada jest silnie wydłużona (wrzecionowata), później zachowuje swą część środkową (część górna i dolna zanika)

Część dolna:

a)      u ♂ przekształca się w moczowód

b)     u ♀ przekształca się w więzadło płciowo-pachwinowe (lig. genitoinguinale)

MĘŻCZYZNA (♂):

Z przewodu śródnercza różnicują się cewki odprowadzające jądra, przewód najądrza  (ductus epidydymidis), nasieniowód (ductus deferens) i jego wypustka – pęcherzyk nasienny (vesicula seminalis), przewód wytryskowy (ductus eiaculatorius), część sterczowa cewki moczowej. Pozostała część cewki moczowej pochodzi z wpuklającej się zatoki moczowo-płciowej. Jądro zstępując dociera do worka mosznowego.

KOBIETA (♀):

U kobiet do chodzi do zaniku przewodu śródnercza, a rozwojowi ulega przewód przyśródnerczowy. Z przewodu tego powstaje: jajowód (tuba uterina) macica (uterus), pochwa (vagina).  Przedsionek pochwy (vestibulum vaginae) powstaje z zatoki moczowo-płciowej.

Błona stekowa we wczesnym okresie zarodkowym zamyka stek, będący końcowym odcinkiem jelita tylnego. Stek ulega podziałowi przez przegrodę moczowo-odbytniczą na część tylną (odbytnicę) i część przednią (pierwotną zatokę moczowo-płciową). Przegroda rozwija się z 3 fałdów: 2 bocznych i 1 górnego. Początek jej rozwoju obserwuje się w stadium 13 wg. Carnegie (ok. 28 dnia) i podąża on w kierunku błony stekowej, łącząc się z nią w stadium 15 (ok. 33 dnia).  Błona stekowa posiada dwuwarstwową strukturę. Jej warstwa zewnętrzna jest pochodzenia ektodermalnego, a wewnętrzna endodermalnego. Błona stekowa dzieli się na dwie oddzielne części: przednią – błonę moczowo-płciową i tylną – błonę odbytową. W miejscu ich połączenia rozwija się krocze pierwotne. Około 7 tyg. rozwoju (19 stadium) obserwuje się przerwanie zarówno błony moczowo-płciowej jak i odbytowej.

Pozostałością błony stekowej u kobiet jest błona dziewicza (hymen).

Od 3 m-ca. gonada ♀ i ♂ podlega zstępowaniu.

U ♀ proces ten zachodzi z okolicy lędźwiowej do miednicy mniejszej  ® zstępowanie wewnętrzne (descensus internus).

Osłonki jądra:

1)     osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis)

a)      blaszka ścienna (lamina parietalis) – periorchium 

b)     blaszka trzewna (lamina visceralis) – epiorchium

2)     powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna)

3)     m. dźwigacz jądra (m. cremaster)

4)     powięź m. dźwigacza jądra (fascia cremasterica)

5)     powięź nasienne zewnętrzna (fascia spermatica externa)

6)     błona kurczliwa (tunica dartos)

7)     skóra (cutis)

Narządy płciowe zewnętrzne rozwijają się z przedniej części kloaki (steku odchodowego).

Jak wcześniej wspomniano do 7 tygodnia życia płodowego narządy płciowe zarodka pozostają w stadium niezróżnicowanym.

W stadium tym wyróżniamy guzek płciowy (tuberculum genitale = processus genitalis).

Pomiędzy guzkiem płciowym, a odbytem przebiega zatoka moczowo-płciowa. Dobocznie od niej położone są fałdy płciowe (plicae genitales), a najbardziej lateralnie wały płciowe.

Początkowo do kloaki dochodzi odbyt,  później dochodzi do podziału poprzez przegrodę moczowo-odbytową.

U ♂ z guzka płciowego rozwija się żołądź prącia. Pomiędzy fałdami płciowymi, które pierwotnie nie są ze sobą zrośnięte powstaje szczelina moczowo-płciowa (fissura urogenitalis). Wały płciowe ulegają powiększeniu i około 8-10 m-ca (księżycowego) ciąży wnikają w ich obręb jądra. Przyjmują one wtedy nazwę moszna (scrotum). Po zarośnięciu szczeliny moczowo-płciowej powstaje szew pośrodkowy moszny.

U ♀ z guzka płciowego tworzy się łechtaczka (clitoridis). Fałdy płciowe nie ulegają zrośnięciu i pomiędzy nimi powstaje zatoka moczowo-płciowa, a z niej wargi sromowe mniejsze. Z wałów płciowych powstają wargi sromowe większe.

Ad 2) Zstępowanie jądra

U ♂ jądra zstępują z okolicy lędźwiowej do moszny. Zstępowanie to odbywa się dwuetapowo:

1)     zstępowanie wewnętrzne

2)     zstępowanie zewnętrzne

Proces zstępowania jądra zachodzi na skutek dokranialnej (dogłowowej) elongacji tułowia, przez co jądro pozostaje w tyle ® pozornie zstępuje. Jest on ukierunkowany przez jądrowód (gubernaculum testis), który łączy dolny koniec jądra z okolicą pierścienia pachwinowego głębokiego.

W czasie zstępowania nasieniowód ulega wydłużeniu, a jądrowód skręceniu. W życiu osobniczym powstanie z niego więzadło mosznowe.

Wyrostek pochwowy otrzewnej powstaje wcześniej niż jądro i lokalizuje się w tej okolicy.

Wraz z wpuklaniem się wyrostka pochwowego otrzewnej i zstępującym za nim jądrem następuje uwypuklanie się powłok brzucha i powstawanie 7 osłonek jądra. Powrózek nasienny ma 4 osłonki (od 2 do 5):

1)     osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis) ®  powstaje z otrzewnej ściennej

a)      blaszka ścienna (lamina parietalis) – periorchium 

b)     blaszka trzewna (lamina visceralis) - epiorchium

2)     powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna) ® powstaje z powięzi wewnętrznej

3)     mięsień dźwigacz jądra (m. cremaster) ® powstaje z mięśnia skośnego wewnętrznego i             m. poprzecznego brzucha

4)     powięź mięśnia dźwigacza jądra (fascia cremasterica) ® powstaje z powięzi powierzchownej brzucha i rozcięgna m. skośnego zewnętrznego brzucha

5)     powięź nasienne zewnętrzna (fascia spermatica externa) ® powstaje z powięzi podskórnej

6)     błona kurczliwa (tunica dartos) ® powstaje z tkanki podskórnej

7)     skóra (cutis)

Narządy posiadające wspólne pochodzenie nazywamy narządami homologicznymi.