markiewicz-wybrane zagadnienia historii wychowania.pdf

WSI I.I

Wilhelm Dilthey, filozof kultury powiedział: czym jest człouńek, o tym

dowiaduje się on nie przez ślęczenie, nad sobą, ani też przez psychologiczne

eksperymenty, ale przez historię. Elementem życia człowieka jest kultura

nabywana w procesie wychowania, w którym są zawarte historyczne

doświadczenia ludzkości. Wychowanie należy do zjawisk społeczno-his-

torycznych. Czy wobec powyższego może istnieć kultura pedagogiczna

wyrażana postawami rodziców, wychowawców, a zwłaszcza nauczycieli,

bez chociażby podstaw edukacji historyczno-pedagogicznej?

Na studiach pedagogicznych przedmiotem kształtującym kulturę

przyszłych nauczycieli jest między innymi historia wychowania, której

początek jako dziedziny wiedzy przypadł na drugą połowę XVIII w.

Przedmiot ten nie tylko umożliwia przyszłemu pedagogowi zrozumienie

związku zachodzącego między oświatą a społeczno-kulturalnym konteks-

terri kraju, lecz także, dzięki niemu jest możliwe opanowanie zmysłu

I i etycznego i dystansu historycznego, pozwalającego na twórczą krytykę

instytucji i teorii pedagogicznych. Znajomość historii wychowania poma

ga kształtować postawy patriotyczne, ukazując tym samym ciągłość trą

du |i wychowawczych. Wymienione powody, dla których należy nauczać

historii wychowania w zakładach kształcenia, składają się na kulturę

I »edagogiczna nauczyciela.

Do zakładów kształcenia nauczycieli została wprowadzona dopiero

w drugiej połowie XIX w. Ewaryst Estkowski w broszurze opublikowanej

w 1849 r. pt. Czy potrzeba uczyć historii pedagogiki po seminariach pisał: His

toria pedagogiki zamyka w sobie niewyczerpane bogactxvo prawd psychologicz

nych, głębokich i ciekawych spostrzeżeń pedagogicznych, nadzwyczajnych ivysi-

leń ducha ludzkiego, stopniowego postępowania i wzajemnego oddziaływania}

Mimo półtorawiecznych tradycji przedmiot ten ma skromną literaturę,

dotyczącą jego granic, metod i zadań. Metodologicznie dzieje wychowa

nia wykorzystują techniki badawcze charakterystyczne dla ogólnej histo

riografii, choć są przede wszystkim dziedziną wiedzy pedagogicznej.

I listoryk opisuje rzeczywistość, pyta, jak było, odtwarza przeszłe dzieje.

1'edagog oprócz tych pytań zadaje kolejne: jaki był początek zjawisk i ich

Żródla do dziejów Wychowania i myśli pedagogicznej. Wyd. 2 zm. Wybór i oprać. Stefan Woło

szyn. T. II. Kielce 1997, s. 418.

pi ill • u.i 1 1 il it • |.l i I Ml Id |n \. UM I u Hill I J'l HVilillll.l il.ii" I I

. \ h, i« l<-.ilt i u\i linvv.iwi /I'f.n. |\i.i |i ).n .polec /n.) reiepi |i. l-.nl.i|.|»

wpływ nic,ilu ii.i r/ce/.ywiste wychowante w określonym paluslwK 1 czy

danej epoce. Historyk wychowania wybiera /. dziejów ogólnych dla po

trzeb swoje) dziedziny wiedzy te fakty, które majo Utylitarna wartość

/ pedagogicznego punktu widzenia.

Początkowo historie wychowania traktowano jako historię myśli peda

gogicznej. Na historie szeroko rozumianej oświaty, w tym dzieje szkol

nictwa, /wrócono uwagę nieco później, pod wpływem epoki pozytywi-

i\i znej, podczas której powstały na świecie ośrodki zajmujące się bada

ni, mu oświatowymi. Współcześnie na przedmiot ten składają się studia

n.nl przeszłością teorii i praktyki pedagogicznej oraz nad dziejami insty

tucji i placówek oświatowych.

Pierwszą polską syntezą powszechnych dziejów wychowania jest

Chowanna Bronisława Trentowskiego, aczkolwiek próby opisania dziejów

oświaty przedsiębrali wcześniej Hugo Kołłątaj w dziele pt. Stan oświecenia

w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III-go i Józef Łukaszewicz -

bibliotekarz Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu — autor Historii szkół

w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim. W Galicji pracowali i wydawali

•.w i ')r dzieła Antoni Danysz i Antoni Karbowiak — pierwszy doktor habi

litowany / zakresu historii wychowania. W Królestwie Polskim badania

M.nl dziejami oświaty prowadziła grupa naukowców skupiona wokół

/ myklopedii Wi/chowania (1879), przeciwstawiająca się tym samym wyna

radawiającej polityce szkolnej władz carskich. Studiowanie historii wy-

chowania wymaga nie tylko korzystania z podręczników, ale również

/ wydawnictw źródłowych i opracowań monograficznych. Dotychczas

wydano dwa znaczące podręczniki do nauczania tego przedmiotu. W ok-

re ie międzywojennym powstała dwutomowa Historia Wychoioania, autor

stwa Stanisława Kota. Wydana w 1924 r., kilka lat później została uzupeł

niona '/.willami do historii wychowania, czyli wyborem właściwych, charak-

terystycznych dla epoki lub danego autora, oryginalnych tekstów. Po

II wojnie światowej, w zmienionych warunkach politycznych, nie można

było oficjalnie korzystać z tego podręcznika, napisanego przez człowieka

piastującego wysokie stanowiska w rządzie emigracyjnym. W 1962 r.

profesor Stefan Wołoszyn napisał Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej

w zarysie, uzupełniając je trzytomowym wydaniem tekstów źródłowych

(1965), ostatnio zaktualizowanym. Po latach oczekiwania w 1967 r. ukazał

się pod redakcją profesora Łukasza Kurdybachy tom pierwszy, a następ

nie drugi podręcznika do historii wychowania, będący dziełem badaczy

•.kupionych w Pracowni Dziejów Oświaty Polskiej Akademii Nauk. Pod

ręcznik kończyły wydarzenia strajku szkolnego / 1905 r. w Królestwie

Polskim. Zaistniała więc potrzeba uzupełnienia i przedstawienia oświaty

polskiej i europejskiej do czasów współczesnych. Dokonano tego pod

redakcją ucznia profesora Kurdybachy, profesora Józefa Miąso, publiku

jąc w 1980 r. dwa kolejne tomy Historia Wychowania wiek XX.

1 *

S '• I II,l|'l .11.1.1 I l| li pilili,|il I I 11111 • )• IMIll

I I

,1 ,\U\ H I ,l|,|

• i . mu .uienie /ilniiilnii

\ili . .1 j_.n 111 li 'l i / 111-. 11 >i ii v\ \ i In m .iiil.l. J >i i\\

' ' pierwsza została opracowana głównie na podstawie własnych

k Indów i obejmuje czasy najodleglejsze: od starożytności do okresu

''i' "I .nia i kontrreformacji. Najważniejsze osiągnięcia ludzkiej nu ÜJ

i i' iM\ ki wychowawczej zostały przedstawione w formie syntetycznej

il i.i le pierwszym omówiono teorię i praktykę wychowawczą staro-

\ins.li, biorąc pod uwagę najważniejsze osiągnięcia w tej dziedzinie

H ,.u no Greków, jak i Rzymian. W rozdziale drugim ukazano rozwój

it) w Średniowieczu, ze szczególnym uwzględnieniem ideału wy-

howawczego wieków średnich, oraz powstanie uniwersytetów europej-

I i, I. W lvm - Akademii Krakowskiej. Rozdział trzeci zawiera malen.il

i' y epoki Odrodzenia, teorii i praktyki pedagogicznej zarówno

pejskie}/ jak i polskiej. Pierwszą część pracy kończy rozdział czwarty,

którym zaprezentowano czasy reformacji i kontrreformacji oraz ich od-

|i|< lv w rzeczywistości oświatowej zarówno europejskiej, jak i polskiej. Po

ka/.dym rozdziale umieszczono nieliczne przypisy i pytania kontrolne,

według których student może samodzielnie sprawdzić stan swojej wiedzy.

Podano także podstawową bibliografię umożliwiającą pogłębienie wiedzy.

VTMA la nie powstałaby zapewne, gdyby nie inspiracja Pana Profesora

k,u.ila Poznańskiego i wnikliwe uwagi Pana Profesora Stanisława Ma

u. i .berga, którym bardzo serdecznie dziękuję.

//umui MarkinwczoMi

n .ii ./awa, czerwiec 2 (K)() roku

• \nikii i li is w M. U /fi i /ilu ,in\ i h |iiviv wykl.nlnw « i iw lego przedmiotu

li.it. u- długoletniej pi.u y te studentami studiów /.nn/iiyih Wy /'./i|

i "l\ Pedagogiki Sp »-i ].\liu-| im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie

'M kwencjij jaka. cieszą sie wykłady z historii wychowania, wynik. i, /e

• luli |t< duże /ainleresowanie tą dyscypliną pedagogiki. Problemy poj .i

« i i|i Kie n.iloiniast, gdy przychodzi pora egzaminów. Materiał, który na-

li \ np.ituiwtić, obejmuje okres od starożytności aż po wiek XX, a UCZC

I reślonych treści z wielu bardzo dobrych podręczników, jak no

Ml.iiif.l.iw.i Kota czy z Historii Wychowania pod redakcją Łukasza Kurdy

IM.I .\ nastręcza zaocznemu studentowi wielu trudności, związanych

borem najważniejszych zagadnień. Dlatego też dla potrzeb zaocz-

" • ' 1 -In. leniów Akademii Pedagogiki Specjalnej została opracowana

•|l I M ...I część kompendium, będącego wyborem najważniejszych zagad-

<»• <> historii edukacji człowieka. Pominięto natomiast historię wycho-

inl i pi-. |.ilnego, która w uczelni jest wykładana jako oddzielny przed

Uwaga autorki skupiła się przede wszystkim na polskiej teorii

• i' iktyce pedagogicznej, aczkolwiek w pracy uwzględniła początki d /i.i

lui .i< \ |iiych społeczeństw starożytnych. Od czasów Renesansu od-

I mie się do osiągnięć pedagogiki światowej zostało ograniczone do

minimum, koniecznego dla zrozumienia polskiej tradycji pedagogicznej.

Tl(>KIA

I PRAKTYKA PEDAGOGICZNA

W STAROŻYTNOŚCI

WYCHOWANIE W STAROŻYTNEJ tiRECJI: WARHNM SIIHH I

NO-COIJTYCZNE I KIERUNKI WYCHOWANIA SIAR(X :RIVKII • .1 i. || i| Al

KALOKACATH1I. GŁÓWNE ZASADY WYCHOWANIA GRECKIEGO NA VH7\

KŁADZIE Sl'AKTY I ATEN; SOFIŚCI, SOKRATES) Pl-ATON, AKYSTUIII lis

WYCHOWANIE W STAROŻYTNYM RZYMIE: Rri'iiiilIKA, ( I

SAKSTWO; SZKOLNICTWO RZYMSKIE; KONCEIVJA PEDAGOGICZNA

MARKA FABIUSZA KWINTYUANA.

W - « IK HVANIE W STAROŻYTNEJ GRECJI

I• • 1 11\ MI /. narodów, które najwcześniej zwróciły uwagę na problem

iii." i. |i młodego pokolenia, byli Grecy. Icb tradycje pedagogiczne moz

n .ile/i na kartach Iliady, jednak całkowito dojrzałość w postaci Ma

k\i i"i >;rccka teoria i praktyka pedagogiczna osiągnęła dopiero w cza-

i i I" llenistycznych, gdy nastąpił pełny rozkwit kultury i cywili/,u|l

\ ii »-| Społeczności starożytne składały się z dwóch zasadniczych

Wrtinlu społecznych: ludzi wolnych i niewolników. Wiedza i kultuia

lub iiiverwowane dla wolnych Greków. Ciężar pracy fizycznej, a /a

' egzystencji społeczeństwa, spoczywał na barkach niewolników

liizkiem wolnego Greka była przede wszystkim troska o losy pań

M I w .i |i«go lunkcjonowanie i całość terytorialną. Życie publiczne i UCZesI

m i nic vv nim, wyrażające się sprawowaniem władzy, udziałem w wy-

piiiw .uli wojennych i różnego rodzaju uroczystościach, stanowiło cent*

i .'interesowania wolnego obywatela. Do pełnienia takich zadań było

przygotowywane młode pokolenie. Biorąc pod uwagę fakt, iż. każdy wol

in i'l'wvatel musiał być przygotowany do obrony ojczyzny, co pr/eM .i

.Litu Nie na konieczność służby wojskowej, początek wychowaniu młode

gti Greka dawała opieka nad jego rozwojem fizycznym. Jego realizację

ro/poc/.ynały ćwiczenia pentathlonu (pięciobój), w skład którego wchodzi

I) biegi, skoki, rzuty dyskiem i oszczepem oraz zapasy (mocowanie sie)

Miii piękna ucieleśniał młodzieniec wysportowany, harmonijnie /budo

Wiiny, silny, gotów do obrony zagrożonego bytu państwa. Wielowiekowe

i w ic /enie doskonałości fizycznej weszło w nawyk do lego stopnia, żc

M .iwel pokojowa egzystencja państwa nie zdołała osłabić zainteresowania

i .teków sprawnością witanego ciała. Jednakże Grecy doskonale wiedzie

li ze ideał człowieka nit może opierać się tylko na dobrym sianie zilio

w LI i /.i'lti/-iicj kondycji. Dopełnieniem doskonałości fizycznej było piękne

vMu .li/e Zwracano zatem uwagę na moralne wychowanie młodych lu

dzi. Slarogrecki ideał wychowawczy nazwano knlokagathm, co oznaczało

piękny (ktilos) i dobry (agathos). Już w dzieciństwie starano się wpajać

l"l>u- obyczaje, szacunek dla starszych, cześć dla rodziców, skromne

/.nitowanie. Głównym środkiem kształcenia charakteru i umysłu stało

się t/w. wychowanie muzyczne (mityczne muzy, córki Zeusa, były opie

kunkami sztuk pięknych i nauk). Opanowanie tej wiedzy umożliwiało

oddawanie czci bogom, uczestnictwo w uroczystościach religijnych i pań

stwowych. W skład wychowania muzycznego wchodziły: muzyka, po

ezja, taniec i śpiew. Instrumentem narodowym była kitara. Kształcenie

muzyczne wiązano z kształceniem literackim, umysłowym.

W początkach istnienia państw greckich życie publiczne opierało się

na /ywyrn słowie. Było ono dominującą formą uprawiania życia politycz-

I' ..." i społecznego, które toczyło się na agorze, czyli rynku, centralnym

punkcie państwa-miasta. Generalne założenia były urzeczywistniane

w poszczególnych państwach-miastach greckich w różny sposób. W za

li/ności od prowadzonej przez nie polityki, zagrożeń wewnętrznych i ze

wnętrznych, warunków społecznych ideał wychowawczy był realizowa

li V w sposób bardziej lub mniej rygorystyczny. Najbardziej jaskrawym

przykładem odmiennej realizacji tego ideału wychowania obywatelskiego

było życie w Sparcie i Atenach.

SPARTA

Plemiona greckie — Dorowie — których głównymi przedstawicielami

byli Spartanie, organizowali się w zasadzie w celach militarnych. Sparta

to państwo „polis", mieszczące się na Półwyspie Peloponeskim. Prze-

ilioil/.n długotrwały proces kształtowania narodu, miała w swojej histo-

III krolki epizod takiego funkcjonowania, jak inne państwa greckie, które

pielęgnowały młode pokolenia w myśl zasad kalokagałhii. Srogie obcho

dzenie sie 1 niewolnikami, owocujące częstymi buntami wewnątrz pań

stwa miasta, oraz fetyszyzacja sztuki wojennej doprowadziły do ukształ

towania się bardzo surowego ideału wychowawczego realizowanego

z żelazną konsekwencją. Do dziś, chcąc określić szczególnie surowe wa

runki życia, nazywamy je spartańskimi.

Zamm jednak państwo spartańskie wprowadziło w życie ideal bez

względnego posłuszeństwa, w VII w. p.n.e. i początku VI w. p.n.e. Sparta

była stolicą muzyczną Grecji. Utrzymywała dwie szkoły: śpiewu solowe

go Terpandra oraz śpiewu chóralnego. Przejawy życia artystycznego mia

ły w Sparcie charakter zbiorowy i wiązały się z wyczynami sportowymi,

'«port i sztuka były tam instytucjami państwowymi i jak u wszystkich

Greków ląc/.yły się z życiem religijnym. Muzyka była w państwie spar-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: