Przykładowa Metodologia badań pedagogicznych
4.1 Temat pracy
Wybierając temat pracy należy określić jaj zakres. Temat może być węższy lub szerszy. Przy „szerokim ujęciu tematu badania dotyczą bardzo licznej klasy procesów lub zjawisk. Jeżeli zakres tematu jest zawężony, wówczas badania obejmują stosunkowo nieliczne zjawiska. Zaznacza się to za pomocą takich sformułowań, jak: Niektóre przyczyny…, Niektóre rodzaje…, Wpływ niektórych cech osobowości na…,”[1]. Tytuł powinien trafnie i jednoznacznie oraz zwięźle określać temat pracy.
Ogromna rolę w wyborze tematu odgrywa osobiste emocjonalne zaangażowanie nim, gdyż jest to warunek powodzenia badań.
Najważniejszą rolę w odpowiednim doborze tematu oraz w umiejętnym przygotowaniu badań odgrywa znajomość lite3rtury przedmiotu, co chroni nas przed dochodzeniem do prawdy metodą prób i błędów. Pozwala to również na ekonomię wysiłku, gdyż inni badacze przetarli już niektóre trudne szlaki i można je z zachowaniem reguł naukowych wykorzystać. Daje to także szansę porównań, co znacznie podnosi walory poznawcze każdego badania.
Treść całej pracy zarówno części teoretycznej, a także empirycznej powinna ściśle odpowiadać tematowi pracy określonemu w tytule. Przy braku tej zgodności praca jest nie na temat.
Sformułowanie tematu pracy nie jest proste. Zwykle bywa tak, że jego pierwotna postać jest robocza i ulega pewnym modyfikacjom.
Najważniejsze żądania w sformułowaniu tematu: „ma być krótki, językowo poprawny, informacyjnie nośny i jednocześnie poznawczo intrygujący, czyli – budujący określone u czytelnika (słuchacza) i autora tekstu pożądane nastawienie”[2].
4.2 Przedmiot i cele badań.
Z. Skorny uważa, że „Przedmiotem badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub osób. Badania psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej mianem populacji”[3].
Przedmiotem badań uczyniłem rozwój wykorzystania środków informatycznych w procesie kształcenia, w Zespole Szkół nr. 1 w Ostrowi Mazowieckiej. Dokonując tego wyboru, wziąłem pod uwagę kryteria, które zdaniem T. Pilcha odgrywają niezwykle ważną rolę przy doborze tematu badawczego. Należą do nich: dostępność badawcza problemu, względy ekonomiczne badań oraz emocjonalne zainteresowania badacza[4].
„Każde badanie służy realizacji określonego celu. Celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach bedących przedmiotem badań. Przez cel badań należy rozumieć rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać. W. Zaczyński, pisząc o celu badań podaje, że jest to określenie, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu”.
Celem badań pedagogicznych jest poznanie naukowe istniejącej realnie, doświadczalnie rzeczywistości społecznej, opis jakiegoś zjawiska, instytucji lub jednostki. Oprócz funkcji poznawczej badania pedagogiczne spełniają także funkcje praktyczno-użyteczne[5].
Biorąc pod uwagę powyższe rozstrzygnięcia ustaliłem następujące cele poznawcze:
- Zbadanie rozwoju środków informatycznych w Zespole Szkół nr. 1 w Ostrowi Mazowieckiej
- Ustalenie czynników wpływających na rozwój środków informatycznych w Zespole Szkół nr. 1 w Ostrowi Mazowieckiej
4.3 Problemy badawcze
Problem badawczy jest to zagadnienie wymagające rozwiązania. Wg S. Nowaka „Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”[6]. J. Pieter stwierdza, że „(…) problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie „przyrodzie” i „otoczeniu”. A nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka”[7]
Problemy badawcze mają postać pytań. Pytania mogą dotyczyć cech przedmiotu, zjawiska, ich własności. Mają wówczas postać prostą, zawierającą pytanie o jedną cechę lub o jedną właściwość przedmiotu. Mogą być też pytania o rodzaj związków między cechami zjawiska o rodzaj zależności między zjawiskami, wtedy zmuszają badacza do szerszych poszukiwań.
Problem badawczy to inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania.
Rodzaje pytań badawczych
W logice funkcjonują dwa rodzaje pytań tzw. Pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienia.
Pytania rozstrzygnięcia zaczynają się od partykuły „czy…” i w zasadzie domagają się tylko potwierdzenia bądź negacji. Zawierają w sobie alternatywną możliwość poszukiwania odpowiedzi.
Odpowiedź może brzmieć „tak” lub „nie”. Pytanie to w pewien sposób ogranicza badacza wyznaczając mu obszar pojęciowy i fizyczny, na którym należy szukać odpowiedzi.
Pytania dopełnienia zawierają pytajnik: „jaki…”, „kiedy…”, „w jakich warunkach…”, „w jakim stopniu…”. Takie pytania w swojej strukturze nie zawierają informacji, gdzie należy szukać na nie odpowiedzi.
Na to pytanie nie możemy odpowiedzieć „tak” lub „nie”. Takie pytanie nie ogranicza badacza, a wręcz przeciwnie otwiera przed nim pole poszukiwań i inwencji. O ile pytania rozstrzygnięcia można nazwać pytaniami kierunkowymi, to o tyle pytania dopełnienia są pytaniami twórczymi.
aby prawidłowo sformułować rejestr problemów, badacz musi mieć świadomość jakiego rodzaju pytania należy postawić dla wyczerpania tematu (stanu niewiedzy) i ukierunkowania badań oraz rozstrzygnięcia zagadnienia. w tym celu musi wykonać pewną pracę koncepcyjną, polegającą na sformułowaniu zestawu pytań, które powinny spełniać następujące zadania:
1. wyczerpać zakres naszej niewiedzy zwarty w temacie badań,
2. ukazać kierunki poszukiwań badawczych oraz sposoby badań,
3. wyjaśnić temat
Sformułowane pytania badawcze (problemy):
Problem główny:
Jakie postawy wobec rozwoju i wykorzystania środków informatycznych prezentują nauczyciele i uczniowie?
Problemy szczegółowe:
1. Jak oceniana jest dostępność środków informatycznych w szkole?
2. Jak oceniana jest potrzeba wykorzystanie środków informatycznych w Zespole Szkół nr.1 w Ostrowi Mazowieckiej przez badanych nauczycieli i uczniów?
3. Do jakich zadań wykorzystywane są środki informatyczne w Zespole Szkół nr.1 w Ostrowi Mazowieckiej?
4. Jakie są oczekiwania nauczycieli i uczniów wobec wykorzystywania środków informatycznych?
Pytania są tak stawiane, aby wiedzieć, kogo dotyczy temat, gdzie szukać rozwiązania, jakimi sposobami to robić.
Dopóki badacz wyraźnie nie uprzytomni sobie jakie zjawiska go interesują, tj. jakie własności jakich przedmiotów lub też jakie zdarzenia czy procesy, których te przedmioty podlegają tak długo sens pytań będzie nie jasny, Chodzi o uprzytomnienie sobie znaczenia pojęć, terminów figurujących w pytaniach i hipotezach badanej problematyki.
Problem w stosunku do sformułowanego wcześniej przedmiotu badań stanowi radykalne uściślenie i ukierunkowanie naszych zainteresowań., a więc dopiero z treści problemów dowiadujemy się, że będziemy badać wszystkie czynniki związane z postawą wobec rozwoju środków informatycznych w Zespole Szkół nr.1 w Ostrowi Mazowieckiej. Formułowanie problemów stanowi więc bardzo ważny etap w koncepcyjnej fazie badań.
Hipotezy badawcze
Hipoteza jest zdaniem nie w pełni uzasadnionym opartym na prawdopodobieństwie, wymagającym sprawdzenia (zweryfikowania), mająca na celu odkrycie nie znanych zjawisk lub praw. Może być zdaniem twierdzącym lub przeczącym.
Wg Z. Skornego „ (…) hipoteza to przypuszczalna, przewidywana odpowiedź na pytanie zawarte w problemie badań”[8]. W. Zaczyński uważa, że „hipoteza robocza jest założeniem przypuszczalnych zależności, jakie zachodzą między wybranymi zmiennymi”[9].
Hipoteza musi określać zależności między zmiennymi, powinna być na tyle precyzyjna, aby ściśle ograniczyć zasięg swego znaczenia. Powinna być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowej.
Czasem hipoteza jest tylko odwróceniem szyku i zmianą formy gramatycznej pytania tzn. problemu. Ma to miejsce wtedy gdy problem przybiera postać pytania rozstrzygnięcia.
Podstawowym warunkiem sformułowania poprawnej pod względem metodologicznym oraz użytecznej hipotezy jest wstępne rozpoznanie problemu i terenu badań, znajomość literatury przedmiotu. Od trafności i poprawności teoretycznej i metodologicznej hipotezy badawczej zależy skuteczność przeprowadzonych badań oraz możliwość wykrycia rzeczywistych uwarunkowań, struktur i dynamiki badanych zjawisk czy rzeczy.
W odniesieniu do przedstawionych wcześniej (pytań) problemów badawczych sformułowano następujące przypuszczenia:
Hipoteza główna
W „społeczeństwie szkolnym” dominuje postawa za szybkim wdrażaniem i rozwojem środków informatycznych.
Hipotezy szczegółowe:
1. Dostępność do środków informatycznych w szkole powinna być większa.
2. Nauczyciele i uczniowie uważają, że wykorzystanie środków informatycznych w szkole jest jak najbardziej potrzebne.
3. Nauczyciele i uczniowie wykorzystują środki informatyczne nie tylko do nauki w szkole.
4. Badani nauczyciele i uczniowie są za stałym rozwojem i unowocześnianiem środków informatycznych w szkole.
Zmienne
Zdaniem Z. Skornego „zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość występowania może ulegać zmianom zależnie od różnych okoliczności”[10]. S. Nowak mówi: „zmienna określa jedynie, pod jakim względem interesują nas analizowane przedmioty i zjawiska, specyfikując ich możliwe własności, stany lub zdarzenia, którym podlegają, a ponadto jakie typy relacji będziemy uwzględniać między przedmiotami rozpatrywanymi pod danym względem”[11].
Ustalenie i rejestracja zmiennych w badaniach jakiegoś zdarzenia czy procesu – oznacza decyzję, pod jakim względem będziemy badać zdarzenie lub proces. Przyjęte w badaniach zmienne nadają kierunek, określają ich cel. Badacz musi określić sobie wycinek rzeczywistości, a właściwości charakteryzujące ten wycinek rzeczywistości to zmienne. Zmienne w badaniach pedagogicznych są formą uszczegółowienia problemu badawczego jaki pragnie rozwiązać i hipotez, które się potwierdza lub odrzuca.
Najpowszechniej dzieli się zmienne na dwie kategorie:
1. zmienne niezależne,
2. zmienne zależne,
Zmienne niezależne są to determinanty określonych zjawisk, stanów rzeczy, zachowań. Powodują skutki w sferze innych zjawisk, inaczej mówiąc powodują powstanie i przebieg zjawisk będących zmiennymi zależnymi.
Zmienna zależna to zjawisko podlegające wpływom innych zjawisk
Zmienne pośredniczące to czynniki wewnętrzne mogące modyfikować wpływ warunków zewnętrznych na zachowanie się np. samokontrola, samoakceptacja, motywacja, samoocena, sta emocjonalny itp.
W moim przypadku funkcję zmiennej zależnej będzie spełniać postawa wobec rozwoju środków informatycznych w szkole, która jest uzależniona od następujących czynników spełniających funkcję zmiennych niezależnych:
1. płci,
2. wieku,
3. miejsca zamieszkania,
4. stosunku do środków informatycznych,
5. rodzaju środków informatycznych.
4.4 Metody, techniki i narzędzia badawcze
W opracowaniach metodologicznych można spotkać się z bardzo różnymi klasyfikacjami metod i technik badawczych. Różnice te SA na tyle poważne, że to, co dla niektórych jest metodą, dla innych jest technika i odwrotnie.
„Najczęściej w pedagogice definiuje się metodę jako zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozważenia określonego problemu naukowego: określony powtarzalny sposób rozwiązania problemu”[12].
Wg S. Nowaka: „[…] metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania”[13].
„[…] metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do techniki narzędzia badawczego. Technika z kolei jest pojęciem podrzędnym wobec metody i nadrzędnym w stosunku do narzędzia badawczego. To ostatnie zaś ma zakres najwęższy i jest pojęciem podrzędnym zarówno wobec pojęcia metody jak i pojęcia techniki badawczej”[14].
Poniżej przyjąłem podział metod, technik i narzędzi badawczych wg. T. Pilcha[15]:
1. Metody badań pedagogicznych:
- eksperyment pedagogiczny,
- monografia pedagogiczna (techniki to – badanie dokumentów, ankieta, wywiad, czasami elementy obserwacji uczestniczącej),
- metoda indywidualnych przypadków (techniki to – wywiad, obserwacja, analiza dokumentów osobistych, niekiedy techniki projekcyjne, testy),
- metoda sondażu diagnostycznego (technika to ankieta).
2. Techniki badań pedagogicznych:
- obserwacja
- wywiad
- ankieta
- badanie dokumentów, analiza treści, techniki projekcyjne
- techniki socjometryczne
3. Narzędzia badawcze:
- kwestionariusz wywiadu
- kwestionariusz ankiety
- test socjometryczny
- dyspozycje i arkusz obserwacji
- skale
Techniki badawcze
Według A. Kamińskiego „Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mają charakter instrukcji – tym użyteczniejszej im wierniej stosowanej”[16].
Metody
Eksperyment
Jest metodą polegającą na wywołaniu lub zmienieniu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś czynnika i obserwowaniu zmian pod jego wpływem zachodzących. Rezultatem eksperymentu są zawsze określone zmiany lub ich brak, zmiany nie tylko pochodzące z badanego układu (chociaż one są najważniejsze), ale także zasobu naszej wiedzy.
Zdaniem niektórych pedagogów eksperyment jest szczególnym przypadkiem obserwacji różniący się bardziej złożoną strukturą, staranniej dopracowanym zmysłem badawczym i posługiwaniem się większą i różnorodną ilością narzędzi badawczych. Te różnice, w tym głównie złożona struktura zabiegów technicznych, wielość narzędzi badawczych np. badanie dokumentacji szkolnej, arkusze lub dzienniki obserwacji, notatki z rozmów) oraz konieczność istnienia generalnej koncepcji wiążącej w celową jedność różnorodne poczynania badawcze, przemawia za zaliczeniem eksperymentu pedagogicznego do metod badawczych w pedagogice[17].
Monografia pedagogiczna
W badaniach pedagogicznych przyjęto, że metoda ta ma znaczenie przy instytucji wychowawczo – oświatowych lub zjawisk edukacyjnych instytucjonalnie zlokalizowanych. Pod względem merytorycznym metoda monograficzna prowadzi do rozpoznania struktury i efektywności działań wychowawczych, w celu postawienia diagnozy określonych niedomogów i opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń.
Monografia to metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadzące do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych[18].
Metoda monograficzna jest łatwa w realizacji, nadaje się do systematycznej weryfikacji funkcji złożonych danej instytucji oraz planowania ulepszeń i kontroli ich funkcjonowania.
Metoda ta może być realizowana za pośrednictwem różnorodnych technik. Prawie zawsze posługuje się badaniem dokumentacji, bardzo często wprowadza elementy obserwacji uczestniczącej, ankiety lub wywiady.
Metoda indywidualnych przypadków
...
justyna.k62