EKONOMIA - (gr. oikos 'dom' , nomos 'prawo')to nauka badająca społ. proces gospodarowania, czyli w jaki sposób ludzie organizują działania w sferze produkcji i konsumpcji .
MAKROEKONOMIA- dział ekonomii, którego przedmiotem badania jest gospodarka narodowa jako całość, zw.łaszcza zaś dochód narodowy, płace, zatrudnienie, konsumpcja i inwestycje, bilans płatniczy i wzrost gospodarczy.
Ogólny trend gospodarki jest wynikiem wolno działających firm oraz szybko rosnącej liczby ludności i lepszych technologii .
RECESJA- stan gospodarki narodowej, który charakteryzuje się tym, że następuje spadek wielkości produkcji, co prowadzi do spadku zatrudnienia pociągającego za sobą zmniejszenie dochodów ludności, co pociąga za sobą ograniczenie popytu i w konsekwencji dalsze ograniczenie produkcji.
MAKROEKONOMIA stara się wyjaśnić te działania wykorzystując zasady analizy ekonomicznej .
Innym działem ekonomi jest mikroekonomia której przedmiotem badania są poszczególne rynki, przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe.
Mikroekonomia różni się od makroekonomii pod dwoma względami :
1. Mikroekonomia zajmuje się różnicami między rynkami bardziej niż tym dlaczego gospodarka jako całość z biegiem czasu rozwija się i podlega wahaniom .
2. Makroekonomia wyjaśnia proces ustalania zmiennych, które przez mikroekonomię traktowane są jako dane zmienne, obejmujące dochód narodowy, poziom cen i stopy procentowe .
Próbując wyjaśnić wzrost i wahania rynkowe makroekonomia wykorzystuje podstawowe idee mikroekonomii. Musi obserwować zachowania konsumentów i przedsiębiorstw, organizacji rynków pracy i przemysłu oraz funkcjonowanie rynków finansowych czy zmian wprowadzanych przez rząd.
Makroekonomia zajmuje się :
1. Badaniem gospodarki narodowej jako całości lub skupia się na jej głównych komponentach .
2. Badaniem zachowania się państwa jako podmiotu gospodarczego .
Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest długookresowy wzrost gospodarczy oraz wahania krótkookresowe .
Makroekonomia zajmuje się następującymi problemami :
1. Wzrost produkcji dóbr i usług
2. Stopa inflacji
3. Stopa procentowa
4. Kursy walut
5. Deficyt handlowy,
Stara się również odpowiadać na następujące pytania :
1. Co określa ogólny poziom cen i jaki jest wskaźnik inflacji ?
2. Co określa dochód narodowy i poziom produkcji ?
3. Co określa zatrudnienie w gospodarce i poziom bezrobocia w danym kraju ?
4. Jak polityka monetarna i fiskalna wpływa na ogólny poziom cen, dochodu, produkcji, zatrudnienia i poziom bezrobocia ?
5. Co może uczynić rząd aby przeciwdziałać recesji , bezrobociu i inflacji ?
Zastosowanie Makroekonomii :
1. Pomaga rządzącym państwem w podejmowaniu ważnych decyzji związanych z odsunięciem niebezpiecznych recesji, a jeśli już pojawią się to co należy zrobić, aby była krótka i łagodna.
2. Pomaga w utrzymywaniu inflacji na odpowiednio niskim poziomie, pomaga również uniknąć krótkookresowej niestabilności gospodarczej .
3. Podpowiada jak diametralne zmiany polityki mogą wpłynąć na rodzaj dóbr wytwarzanych w gospodarce .
4. Pomaga sprawującym rządy w podjęciu odpowiedniego wyboru wśród propozycje w sferze wydatków i podatków, które mają na celu zwiększenie długookresowego tempa wzrostu .
Ingerencja państwa w gospodarkę - dlaczego? :
1. Indywidualne zachcianki nie zawsze są dobrami właściwymi dla społeczeństwa .
2. Zajmują się likwidacją negatywnych efektów zewnętrznych, jak hałas czy zniszczenia, które są naturalną konsekwencją procesu produkcyjnego .
3. Chęć osiągnięcia najwyższego racjonalnego gospodarowania, a co się z tym wiąże maksymalnych efektów, które niekoniecznie będą maksymalizować dostatniość społeczeństwa .
4. Procesów ekonomicznych nie ominą trudno przewidywalne klęski żywiołowe, dlatego procesy te odbywają się w warunkach niepewności.
5. Biorą pod uwagę zasady dobrej konkurencji (polityka antymonopolowa) .
Wskaźniki makroekonomiczne zwane inaczej rachunkiem dochodu narodowego - służą ocenie sprawności gospodarki .
Dwa systemy obliczania dochodu narodowego:
1. Metoda MPS (MATERIAL PRODUKT SYSTEM -system produkcji materialnej)- zajmuje się produkcją materialną .
2. Metoda SNA (SYSTEM OF NATIONAL ACCOWNTS system rachunkowości narodowej)- występuje zarówno w sferze dóbr materialnych, jak i usług, dziś stosuje się ją już na całym świecie.
Wskaźniki działalności gospodarczej państwa :
1. PNB , PNN , PKB - mierniki poziomu oraz tempa pozycji produkcji krajowej
2. Dochód narodowy (DN), dochód rozporządzalny, dochody osobiste do własnej dyspozycji, przy czym DN=DO - są to mierniki siły nabywczej konsumentów przed i po opodatkowaniu
3. Stopa bezrobocia - miernik bezrobocia, liczony jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowiących siłę roboczą.
4. Stopa inflacji - Miernik trudności procentowej zmiany poziomu cen.
PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) - to suma dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju bez względu na miejsce ich zamieszkania. PNB obejmuje PKB i nadwyżkę produkcji przedsiębiorców zagranicznych w Polsce.
PNB = PKB + DOCHODY NETTO z tytułu własności pracy za granicą
Jest więc pojęciem szerszym niż PKB.
Dobra i usługi finalne są przeznaczone już dla ostatecznego użytkownika.
Dobra i usługi pośrednie są nabywane do dalszej obróbki, a mianowicie do wytwarzania innych dóbr i usług .
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) - to wartość produkcji dóbr materialnych i usług wytworzonych w gospodarce w ciągu roku na terenie danego kraju, niezależnie od tego kto jest właścicielem czynników wytwórczych.
Dochody z tytułu pracy za granicą równe są różnicy między dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą, a odpływem dochodu z własności lub pracy należnych cudzoziemcy .
Cechy PNB :
1. Wskaźnik ogólnych dochodów otrzymywanych przez społeczeństwo danego państwa niezależnie od państwa, które świadczyć będzie usługi czynnikami produkcji .
2. To dobra i usługi wyprodukowane w okresie jednego roku.
3. Z PKB zostaje wyłączony obrót papierami wartościowymi, finansowanie zakupu akcji, obligacji nie przepływających cyklicznie w danym roku wyprodukowanych dóbr i usług .
4. Zawiaduje środkami, które krążyły na rynku .
5. Do PNB nie zostają wliczone transfery pieniężne.
6. Nie zostaje uwzględniona wskaźnikowa oraz nieujawnionych działalność.
Wady PNB :
1. Nie zajmuje się produkcją , która nie bierze udziału w rynku.
2. Nie traktuje efektów gospodarki cieni (szara strefa, nieprawna działalność, legalna
działalność, która prowadzi tzw. dwie księgi) .
3. Nie bierze pod uwagę czasu wolnego .
4. Nie bierze pod uwagę renty konsumenta, która dotyczy dóbr trwałych, które są w posiadaniu gospodarstwach domowych .
5. Zajmuje się produkcją anty dóbr (wszystkich efektów zewnętrznych), hałas, zanieczyszczenia, jak również broń, narkotyki, tytoń, alkohol.
Dobrobyt ekonomiczny netto - bierze pod uwagę przy obliczaniu PNB wskaźnikowe środki i straty w celu ustalenia lepszej miary dobrobytu społecznego i narodowego. Przeróbki:
1. Od PNB odejmuje się pewne koszty, które nie są brane pod uwagę, a obniżają jakość życia.
2. Dodaje do PNB niektóre wartości np. pracę w gospodarstwach domowych, czas wolny .
3. Odejmuje od z PNB niektóre usługi pośrednie np. ochronę policyjną i przeciwpożarową .
PNN produkt narodowy netto (PNN= PNB- amortyzacja) - właściwszy miernik wzrostu produkcji niż PNB; stanowi 89-92 % PNB .
Mamy następujące rodzaje PNB :
1. PNB nominalny - liczy się go w cenach bieżących. Służy do oceny tego, co w danym roku zostało wyprodukowane i co można podzielić, nie służy wzrostowi gospodarczemu w latach następnych.
2. PNB realny - ten liczony jest w cenach stałych, mówi o obrazie rzeczywistych zmian jakie zachodziły w gospodarce z uwzględnieniem wskaźnika inflacji .
Realny PNB = Nominalny PNB x 1000
Indeks cen
PKB jest lepszym wskaźnikiem tego co się dzieje i jest ściśle uwarunkowany innymi wskaźnikami produkcji i zatrudnienia . Pozwala na właściwsze zestawienie PKB w innych krajach .
Coraz większą działalność gospodarczą kraju stanowią operacje zagraniczne - wzrostowi ulegają wypłacone jak i otrzymywane przez dany kraj dochody z usług i czynników produkcji. Wynikło z tego to, że PNB stawał się coraz mniej wiarygodnym wskaźnikiem mierzonym w danym kraju działalność gospodarczą .
Metody obliczania produktu krajowego brutto :
1. Obliczymy wydatki na dobra i usługi różnych podmiotów gospodarczych, gospodarstw domowych, przedsiębiorstw państwowych i cudzoziemców.
2. Obliczmy wymiar produkcji w różnych gałęziach produkcji, górnictwie, oraz rolnictwie .
3. Obliczymy ogólny dochód, jeśli zsumujemy płace i zyski uzyskane przez różne grupy, które wytwarzają PNB.
Ad 1 . zliczanie wydatków
PKB = C + I + G + Nx
C - wydatki konsumpcyjne (dotyczy też wydatków gospodarstw domowych na:
1. środki konsumpcji trwałe - DVD, zmywarka, auto
2. środki konsumpcji nietrwałe - pożywienie, ubranie, paliwo
3. usługi - kosmetyczka, kształcenie, opieka zdrowotna
Zakup mieszkania zalicza się raczej do inwestycji. )
I - inwestycyjne ( liczba wydatków firm na modernizację fabryk, maszyny, zapasy)
G - zapasy rządowe - jest to suma pieniędzy, jakie rząd jest w stanie przeznaczać na środki trwałe lub usługi np. w sferze szkolnictwa, budowy dróg czy produkcji sprzętu wojskowego .
Do wydatków państwa uwzględnionych w budżecie nie zalicza się pozycji takich jak: zasiłki społeczne oraz odsetki od długu publicznego.
Nx - export netto
II. EXPORT NETTO
Eksport wywóz za granicę towarów, usług, myśli naukowo - technicznej, kapitału . Obliczając PKB import odejmujemy a export dodajemy do wydatków .
Całość exportu netto posiadać może też nazwę salda bilansu handlowego . Jeśli jest dodatni to mamy do czynienia z nadwyżką handlową, jeśli ujemny to jest to deficyt handlowy .
Pomiar PKB przez produkcję - wartość dodana . PKB obliczamy dodając cenę dóbr i usług w różnych gałęziach . Nie można jednak przez omyłkę obliczyć pozycji kilkukrotnie. Aby temu zapobiec wprowadzono pojęcie wartości dodanej.
Wartością dodaną firm nazywamy różnicę pomiędzy przychodami tej firmy pochodzącymi ze sprzedaży jej towarów, a sumą jaką musi ona zapłacić innym przedsiębiorstwom za używanie dobra pośredniego.
Pomiar przez sumowanie dochodów - metoda która polega na dodawaniu płatności dochodowych wypłacanych dysponentom czynników produkcji za ich eksploatacje w procesie produkcji. W jego skład wchodzi wynagrodzenie pracowników, dochody właścicieli przedsiębiorstw, dochody osobiste z rent, zyski .
III. DOCHÓD NARODOWY
- miara produkcji wytworzonej w danym czasie za pomocą czynników produkcji należących do obywateli danego kraju ( niezależnie od miejsca ich użycia), wyrażona w cenach tych czynników;
W dochód narodowy wlicza się sumę procentów, rent, płac, odsetki i zyski patrząc na nie z perspektywy źródeł pochodzenia czynników produkcji .
Przedsiębiorstwa uważają dochód narodowy za koszt zużycia owych czynników produkcji. Jest on więc równy całkowitemu kosztowi produkcji dóbr i usług, które zawarte są w produkcie narodowym netto .
Zapisujemy więc: DN = PNN
Wynagrodzenia czynników produkcji są mniejsze od wpływów finansowych ze sprzedaży . Część tych wpływów to podatki pośrednie, które należą później do budżetu państwa .
DOCHODY OSOBISTE - to pełna ilość uzyskanych środków pieniężnych, przez osobę fizyczną, jeszcze przed odliczeniem podatku dochodowego .
DOCHÓD ROZPORZĄDZALNY - (dochód osobisty którym można dysponować) dochód osobisty pomniejszony o pewne osobiste podatki (majątkowe , spadkowe), oraz o wysokość opłat nie podatkowych .
Produkt krajowy brutto a dochód narodowy zróżnicowane są między sobą tym, że :
· produkt krajowy brutto mierzy się po cenach zakupu towaru przez klientów
· dochód narodowy mierzy się po cenach, które przedsiębiorstwa uzyskują ze sprzedaży produktów
Różnią się oneo wielkość podatku od sprzedaży i akcyzy .
RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO
PKB + dochody netto czynników produkcji = PNB
- amortyzacja = PNN
- podatki od
sprzedaży i akcyza
- transfery
przedsiębiorstw
- rozbieżności
statystyczne
+ dotacje netto dla
państwowych
=
DOCHÓD NARODOWY
- podatki dochodowe przedsiębiorstw
- składki na ubezpieczenia społeczne
- nierozdzielne zyski spółek akcyjnych
+ odsetki od długów zaciągniętych przez podmioty nie gospodarcze
+ płatności transferowe państwa i przedsiębiorstw = dochód osobisty
- podatki osobiste
= dochód rozporządzalny
NAJPROSTSZA POSTAĆ OBIEGU OKRĘŻNEGO
Przepływ wewnętrzny - przepływ zasobów finansowych
Przepływ zewnętrzny - przepływ zasobów rzeczowych
Obieg okrężny ilustruje jak funkcjonuje gospodarka, na którą składają się gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Brak tu udziału czynników zewnętrznych.
Gospodarstwa domowe nabywają na rynkach produktów dobra i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa i sprzedają posiadane przez siebie czynniki wytwórcze przedsiębiorstwom na rynkach czynników wytwórczych .
Dochody, które otrzymują ze sprzedaży czynników wytwórczych umożliwiają dokonywanie zakupów na rynkach produktów. Przedsiębiorstwa zaś otrzymując przychody ze sprzedaży wytworzonych dóbr i usług posiadają środki finansowe do zapłaty na rynkach czynników .
W modelu tym gospodarstwa domowe całe swoje dochody na rynku produktów wydają od razu po ich uzyskaniu. Firmy zaś sprzedają swoje dopiero co wyprodukowane artykuły gospodarstwom domowym.
Warunkiem jest pełna równowaga między globalnym popytem (A) a globalną podażą (Y), czyli: A = Y
Mamy trzy sposoby mierzenia dochodu narodowego:
1. jako sumy wartości dodanej wszystkich produktów końcowych wytworzonych w gospodarce w danym okresie ( często 1 roku) - PRODUKT NARODOWY;
2. jako sumy wydatków poniesionych przez wszystkie podmioty gospodarujące w tej gospodarce w danym okresie;
3. jako sumy wszystkich postaci dochodów ( płac, rent, odsetek, zysków) gospodarstw domowych - DOCHÓD NARODOWY.
MODEL ZŁOŻONY OKRĘŻNEGO OBIEGU WYDATKÓW
Bardziej przypomina rzeczywistość gospodarczą ponieważ uwzględnia istnienie rynków finansowych, a także obieg dwóch rodzajów strumieni: oszczędności i inwestycji .
GOSPODARSTWA DOMOWE
Q
WYNAGRODZENIE S ZA CZYNNIKI T
WYDATKI NA DOBRA
PRODUKCYJNE / Y / I
USŁUGI / C /
R
G
X
PRZEDSIĘBIORSTWA
OSZCZĘDNOŚCI ("S") - to część dochodu gospodarstw domowych, której nie wydaje się na konsumpcję ( zakup dóbr i usług ) ani na podatki. Do form oszczędności zalicza się: depozyty oszczędnościowe, zakup akcji czy obligacji, jak również spłacane długi. Jest to źródło funduszy pożyczkowych na rynkach finansowych.
Gdy gospodarstwa domowe postawią na oszczędności, wtedy przedsiębiorstwa będą automatycznie zmniejszać swoją produkcję, by móc dostosować się do zmniejszonej wielkości popytu. Zmniejszy się zapotrzebowanie na czynniki produkcji w firmach. Tym samym zmianie ( pomniejszeniu) ulegną dochody gospodarstw domowych, a wraz z nimi popyt globalny. Rekompensatą może być jedynie możliwość inwestycji.
INWESTYCJE ("I") - to na nie przedsiębiorstwa wykorzystują zdobyte na rynkach finansowych fundusze. Są to wydatki finansowe ponoszone w celu zakupu lub wymiany środków trwałych, zwiększenia wartości niematerialnych i prawnych czy, o co chodzi nam właśnie tutaj finansowych składników majątku trwałego przedsiębiorstw. Te zakupy mogą mieć:
· charakter zamierzony ( gdy zakupy dóbr kapitałowych są przewidywane);
· charakter niezamierzony (gdy dobra wyprodukowane nie znalazły nabywcy) .
Dopływem nazywamy tylko inwestycje zamierzone.
Warunek równowagi : S = I
Wyróżniamy jeszcze następujące rodzaje obiegów okrężnych :
· z uwzględnieniem rządu, jako podmiotu gospodarczego ( rząd powiązany jest z gospodarką poprzez pobierane podatki, ponoszone wydatki i zaciągane pożyczki)
· dla gospodarki otwartej ( posiada powiązanie z innymi gospodarkami poprzez import i eksport produktów, a także transakcje finansowe)
PODATKI ("T") - to przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne i powszechne świadczenie pieniężne, dokonywane przez podatnika na rzecz budżetu państwa lub jednostek terytorialnych.
Jest to odpływ siły nabywczej z obiegu wydatków . Uzyskane w ten sposób fundusze rząd może przeznaczyć na zakupów dóbr i usług, które są nieodzowne do prowadzenia polityki gospodarczej - są to tzw. WYDATKI RZĄDOWE "G"
EXPORT ("X") - wywóz za granicę, w celu sprzedaży, towarów wytworzonych w kraju. Powoduje on tym samym dopływ gotówki do obiegu krajowego.
Pozyskiwane w ten sposób dochody stają się częścią popytu globalnego produktu nie stanowią jednak części jego globalnej podaży .
IMPORT ("Q") - zakup za granicą usług i towarów, które zużywane są w kraju przez np. gospodarstwa domowe czy przedsiębiorstwa.
Zaliczamy je do odpływów, ponieważ krajowe środki finansowe przeznaczane są na zakup dóbr wytwarzanych poza granicami kraju przez co zmniejsza się popyt na dobra krajowe .
Warunek równowagi : A = C + I + G + R + Ix
Y = C + S + T
A = Y C + T + S = C + I + G + R + Nx Nx = x - q
S + T + Q = I + G + R + x
Założenia równego poziomu produkcji :
1. Stałe stawki płac oraz ceny
A = C + I + G +...
pioter888