Moralna
1. Powołanie człowieka i jego godności osobowej do świętości.
- powołanie w Biblii – karan – wołać po imieniu, świętość to prawo, uczciwe postępowanie; NT kalein - wołać – jako zobowiązanie moralne, indywidualne (historia uświęcenia poprzez sakramenty), historycznie – w odniesieniu do całej ludzkości – historia zbawienia. Akcentuje się obecność Boga w życiu. Człowiek jest jedyną istotą zdolną do dania odpowiedzi Bogu – Westermann. Podkreśla się więc godność czł.
- Co stanowi o godności czł : Czł. jest stworzony przez Boga, posiada status osoby, posiada więc prawo do afirmacji. Predysponuje go, jego godność do dania wolnej odpowiedzi Bogu
- relacja osobowa z drugim, podobieństwo do Boga, które oznacza odniesienie do drugiego, ukierunkowanie na innego –Ratzinger – Stworzenie i grzech; odkupienie; zdolność do panowania nad sobą, poznawania siebie;
- rozumność naturae nationalis individua substantia – Boecjusz, istota cielesno – duchowa, Wolność człowieka, jego wyborów Syr 15;
- Człowiek kontynuuje dzieło stwórcze, panuje nad światem, doskonali siebie.
- Agere seqiutur esse – czynienie podąża za byciem – tożsamość domaga się pewnego działania, zmiany moralnej – jest to element konstytutywny człowieka.
- Dzieło zbawcze Chrystusa przywraca jedność z Bogiem zniszczoną przez grzech pierworodny. Powołanie do synostwa Bożego – Rz 8, 14. Daje życie w nowy sposób, naprawia relacje do Boga, do człowieka, do świata.
- Czł jest powołany do miłości Chrystusa, który jest kluczem moralności. Powołanie to odpowiedź człowieka na głos Boga, poprzez wolne, niczym nie skrępowane działanie ludzkie.
- Przemiana czł. spowodowana jego pozytywną odpowiedzią sprawia, że uczestniczy w życiu Trójcy św., poprzez chrzest, próbuje naśladować mich w miłości
- Jest istotą społeczną – poprzez przynależność do wspólnoty eklezjalnej
- Bóg chce, aby człowiek był święty, chce jego głębokiej przemiany – Kpł, 1 P 1, 16
- Chr. ustanawia sakramenty – pomoc, chce wzmocnić powołanie czł, dają siły, inspiracje.
- Chrześcijanin ma się uświęcać i innych poprzez wypełnianie obowiązków stanu w życiu społecznym, doczesnym. Otwarty na działanie i miłość Boga.
2. Sumienie jako norma działania i rozpoznawania powołania.
- ST – serce – wnętrze czł., nerki – to, co człowiek przeżywa w głębi – bada i przenika – Jr.
- NT – serce, wnętrze, Mt 6 – jeśli oko jest zdrowe, całe ciało będzie w świetle.
- Paweł – s. jako syneidesis, Rz 2, 15
- Sumienie nie jest autonomiczne, podlega wyższej normie – woli Bożej wyrażonej w prawie naturalnym i objawionym. Posiada je każdy człowiek – Rz 2, 14 poganie wykazują, że treść ich prawa wypisana jest w ich sercu.
- S. wewnętrzna zdolność do poznania nakazów Bożego prawa i zastosowania go w konkretnym postępowaniu - Dignitatis humanae.
- Pełni rolę świadka, który w obliczu Prawa Bożego zaśawiadcza wobec człowieka o jego wierności bądź niewierności Prawu VS
– sanktuarium człowieka KDK 16, terenem spotkania Boga z człowiekiem i człowieka z Bogiem.
- Praktyczny osąd o zgodności jego postępowania z obiektywnym dobrem (Tischner)
Głos płynący z przyzwyczajenia, nawyku, który odzywa się w nas tylekroć, ilekroć postępujemy inaczej, aniżeli postępowaliśmy wcześniej.
Duchowa władza w człowieku, która wydaje sąd o jego postępowaniu.
- sumienie habitualne – syndereza – wrodzone przekonanie, że dobro należy czynić, unikać zła; jest to pewna możność, zdolność
- s. aktualne – syneideza – oparte na racjonalnym przeświadczeniu, że dobro... sąd, konkretny czyn, zastosowanie
- Sumienie do osądzanego przeze mnie czynu: przeduczynkowe i pouczynkowe.
- S. nie jest wolne od błędu.
- Sumienie pokonalnie błędne – nigdy nie wolno z nim działać; sumienie niepokonalnie błędnie – trzeba iść za głosem takiego sumienia.
- S. pewne – nakazuje , zakazuje bez obawy błądzenia
- Nie wolno działać z sumieniem wątpliwym.
- Może być też stosunek sumienia do obiektywnych norm moralności: błędne (wąskie – jakiś wycinek życia, szerokie - liberalistyczne, niepewne, skrupulancie, przytępione, faryzejskie) i prawe – zgodne z wolą Bożą
- Formacja sumienia: unikanie złych przykładów, mass media, nieznajomość nauki Chr, odrzucanie autorytetów moralnych
- Jak rozwiązywać sytuacje trudne: cel nie uświęca środków, złota zasada, unikanie zgorszenia
- Można z pr. naturalnego rozpoznać swoje powołanie. – św. Paweł
3. Prawo w realizacji chrześcijańskiej moralności i powołania.
- Pr. wieczne, naturalne, stanowione na prawie Bożym, stanowione na prawie ludzkim
- ST: Mądrość Boża; NT – Bóg rządzący całym światem; prawem jest Chrystus, Kazanie na górze.
- Pr. wieczne – istniejąca w umyśle Bożym zasada rządzenia światem. Pr. wieczne objawia się w stworzeniu – pr. naturalne – pr. wieczne odczytywane przez czł; w objawieniu – Boże prawo stanowione, odczytywane przez wiarę.
- Pr. stanowione że – normy postępowania, które możemy odkryć odwołując się do objawienia zawarte w historii zbawienia.
- Pr stanowione ludzkie – kościelne i świeckie. Epikea – niedochowanie litery prawa, aby być wiernym duchowi, w sytuacji, gdy słuszność moralna dyktuje zachowanie niezgodne z literą stanowionego prawa w oparciu o racje proporcjonalne uzasadnienie – mam to miejsce w pr. ludzkim
- Kiedy pr. ludzkie obowiązuje, kiedy jest konieczne do spełnienia: możliwość zachowania prawa; legalność prawa; godziwość prawa; konieczność prawa.
4. Pojecie i funkcja moralnego pr. naturalnego.
- def. - Prawo naturalne – jest to to, co odkrywa rozum, należący do ludzkiej natury.
- Pierwotny zamysł moralny, który pozwala rozpoznać człowiekowi rozumem, czym jest dobro i zło, prawda i kłamstwo (KKK 1954). Sąd rozumu praktycznego, światło rozumu wlane prze Boga VS 12.
- Ślad pierwotnej harmonii z Bogiem, a zarazem wezwanie do jej odrodzenia – Szostek
- Partycypacja - uczestniczenie - prawa wiecznego w naturze stworzeń rozumnych – Tomasz
- ST - księgi mądrościowe, Dekalog – odbicie pr. naturalnego. NT – Jezus – to, co wychodzi z wewnątrz człowieka to czyni go nieczystym.
- Pr. naturalne jest niezmienne i trwałe pośród zmian historycznych. Nie może być zniesione, ani zmienione
- Pr. naturalne odwołuje się do trzech skłonności w czł: zachowanie własnego życia; zachowanie życia gatunku – tworzenie rodziny, zrodzenie i wychowanie potomstwa; skłonność do rozwoju władz duchowych, osobowości, poznania siebie.
- Pr. naturalne to nie tylko skłonności, to sąd rozumu praktycznego, który na podstawie tych skłonności kieruje postępowaniem
- 3 rodzaje zasad pr. naturalnego: zasady najogólniejsze – dobro należy...; wnioski bezpośrednie – Dekalog; wnioski dalsze –nie dobiajaj rannego – są syntezą zasad ogolnych i wniosków bezpośr.
- Przymioty pr. naturalnego: rozumność, autonomiczność obiektywność, niezmienność, powszechność - RAONP
- Zastosowanie: zależne od czasu, miejsca i okoliczności KKK 1957. Stosowane przez osąd sumienia
- Normy pozytywne – obowiązują powszechnie i są niezmienne. Są to nakazy pozytywne
- Normy negatywne chodzi o zakazy, które zabraniają określonego działania. VS 52
5. Odpowiedzialność moralna za działanie – pełna i zmniejszona.
- czyn ludzki – działanie, które angażuje rozum i wolę, poznanie, wolność, zgoda woli
- czyn człowieka – czyn, który nie angażuje rozumu i woli, np. zmniejszenie źrenic pod wpływem świtała. Działania instynktowne i fizjologiczne
- Powołanie wymaga od człowieka odpowiedzi, ma to być odpowiedź moralnie wolna, świadoma. Człowiek ma przynosić owoc dobry lub zły.
- Związane jest to z grzechem p., który osłabia naszą wolę, naturę.
- Działanie zależy od rozumu i woli
- Możemy odpowiadać tylko za czyny, które angażują nas jako osoby, czyli angażują naszą wolę i rozum. Wynikają z naszego poznania i naszej woli. Podjęte przez nasz świadomie i dobrowolnie.
- Są okoliczności, które wpływają na nasze władze, bądź poznawcze lub wolitywne, które powodują zmniejszenie odpowiedzialności moralnej za czyn, a niekiedy ograniczają je do minimum.
- Błędy dotyczące świadomości: niewiedza - Ignorancja zawiniona – niezawiniona (i. pokonalna i niepokonalna)
- Okoliczności ograniczające naszą władzę wolitywną – strach, obawa – przeżycie bojaźni ze względu na zagrożenie – są nie ważne, np. małżeństwo, przemoc – opór, ale nie za wszelką cenę, nałóg – stan – dobrowolna i dobrowolne, osłabienie woli.
- Choroby psychiczne, które zmniejszają odpowiedzialność, patologie, nacisk opinii środowisk, błędne nawyki myślenia. – czł. ubezwłasnowolniony jest oddalany od społecz. dla jego dobra.
- Czł. jest odpowiedzialny za konsekwencje swoich czynów, np. niechcący zbiłem wazon – muszę go odkupić – restytucja.
- Źródła moralności czynu: przedmiot czynu, cel działającego, okoliczności.
- Pwt 22 – konieczność sprzeciwu na przemoc,
- Raskalnikow – odpowiedzialny w pełni za swój czyn – Zbrodnia i kara. Ex deliberato et concilio
6. Grzech jako upadek i odmowa powołania chrześcijańskiego.
- ST – hattat – zabłądzić; pesza – czyn przestępczy, zerwanie Przymierza; awon – zboczenie z drogi Bożej; niewdzięczność dziecka względem kochającego ojca – prorocy; mądrość – podkreśla tajemniczość grzechu, jego powszechność
- NT – Chrystus nazywa grzech nieporządkiem serca, odrzucenie zaproszenia na ucztę, wybór nieuporządkowanej miłości samego siebie.
- Paweł wylicza katalog grzechów Ga 5, 19 – oddalenie od Boga – hamatria, niewiedza, nieczystość, ciemność, odrzucenie wiary w Chrystusa. Ofeilema - dług
- def. Grzechu – odwrócenie się od Boga, sprzeniewierzenie się wymaganiom rozumnej natury ludzkiej, zniewaga Pana Boga (ST), przekroczenie prawa Bożego – Ambroży; pożądanie czegoś przeciwnego odwiecznemu prawu Bożemu – Augustyn; zły czyn ludzki - Tomasz
- Podział grzechów: śmiertelny i powszedni
- G. pierworodny i uczynkowy – wynikający z decyzji,
- Habitualny – skłonność do grzechu i aktualne;
- materialne - intencja i czyn; formalne – grzeszę już w woli;
- duchowe i cielesne; zaangażowanie woli w tą decyzję
- przeciwko Duchowi Św. – grzeszenie z nadzieją miłosierdzia Bożego; g. wołające o pomstę do nieba – Sodoma I Gomora, zgorszenie dzieci, g. własne i cudze –zgorszenie - Woroniecki.
- G. Śmiertelny – świadome odrzucenie Boga - poważny przedmiot, pełna świadomość, całkowita zgoda woli
- G. Powszedni – chwilowe porzucenie drogi wiary, posłuszeństwa, jednakże bez całkowitego porzucenia Boga.
- ...
Pablus