Słowiański rodowód Jasienica Paweł .pdf

Tego e-booka otrzymujesz dzieki: www.ksiazkidosluchania.tnb.pl

Paweł Jasienica

Słowiański rodowód

SPIS RZECZY

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Przeszość zożona warstwami . . . . . . . . . . . . . .

Czoo ziem polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zatarte ślady księcia Wiślan . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Way nad Szprotawą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

Mare Barbarum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

W Wiślicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Prawda legend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

Starożytności bugarskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

WPROWADZENIE

Było to wkrótce po Wielkanocy 1416 roku. U przebywającego w Wielkopolsce

Władysława

Jagiełły zjawił się poseł Ernesta I Żelaznego, księcia Austrii, Styrii, Karyntii i Krainy, nie

tyle

dyplomata, co zaufany dworzanin, obarczony dość osobliwą misją.

Władysław II i Ernest znali się dobrze, byli nawet spowinowaceni, gdyż cztery lata

wcześniej wiedeńczyk ożenił się w Krakowie z siostrzenicę królewską, najstarszą z pięciu

urodziwych córek Ziemowita IV z Płocka. Nosiła ona nie spotykane od tamtych czasów

imię

Cymbarki, odznaczała się niebywałą silą fizyczną i przekazała swą piastowsko-litewską

krew

aż dziewięciu małym Habsburgom płci obojej, z których pierworodny miał zasiąść na

tronie

cesarskim jako Fryderyk III.

Wysłannik zastał dwór polski w żałobie. Niedługo przedtem zmarła bowiem w Krakowie

królowa Anna Gillejska, wnuczka Kazimierza Wielkiego, i Jagielło odmienił ulubione żółte

szaty na czarne. Przyjął przybysza uprzejmie i prośbę jego potraktował nader poważnie.

Ernest Żelazny kazał swemu dworzaninowi przekonać się „osobiście i naocznie, czyli

prawdą było, że w królestwie polskim rodzą się w pewnym miejscu same przez się i bez

żadnej

ludzkiej pracy rozliczne i różnego kształtu garnki”. Zdumiewające wieści o tym szerzył

ostatnio w Wiedniu rycerz polski, niejaki Jan Warszewski, ale książę uważał to za

„powieść

niepodobną do prawdy”.

Niemłody i stroskany Jagiełło nie pożałował fatygi. Zabrał Austriaka na pola wsi

Nochowo, położonej pomiędzy Śremem a Kościanem, i w jego obecności polecił w wielu

miejscach jednocześnie.... kopać. Wszędzie znaleziono „mnóstwo garnków rozmaitej

formy i

objętości, ręką samej przyrody dziwnie i misternie jakby przez garncarza urobionych...”

Dworzanin mógł je do woli podziwiać, a na zakończenie król dal mu kilkanaście okazów i

kazał zawieźć Ernestowi do Wiednia.

O ile mi wiadomo, był to pierwszy wypadek poszukiwań archeologicznych w Polsce.

PRZESZŁOŚĆ ZŁOŻONA WARSTWAMI

- Bąków panicznie się boi. Jak tylko usyszy takiego, zaraz lejc pod ogon i dopiero w bok!

Nerwowa taka.

Woźnica - profesor doktor Zdzisaw Adam Rajewski, dyrektor Państwowego Muzeum

Archeologicznego w Warszawie, uczony mąż o sarmackim temperamencie, krotochwilnym

animuszu i gosie Ajasa Telamońskiego - śmigną batem, usiując trafić w powietrzu

dokuczliwego owada, i skierowa w prawo. Zgrabna kobyka lekko wzięa przydrożny rów.

Dwukóka zaczęta się koysać po nierównościach ugoru.

U stóp wzgórza, pod supkiem, profesor zatrzymuje konia i wysiada.

- Musieli utrącić... - narzeka i po gospodarsku podnosi z ziemi drewnianą tabliczkę z

napisem: „Teren zabytkowy, pobieranie piasku wzbronione.” - Zabierzemy ze sobą. Po

poudniu przyślę kogoś z motkiem i gwoździem.

Na szczycie wzniesienia silny podmuch agodzi nieznośny ciężar sierpniowego skwaru.

Bąków tutaj nie ma, więc gniada stoi spokojnie, żując wędzido. - No, obejrzyj sobie okolicę.

Stąd widać najlepiej. Zaraz pojedziemy na dalsze stanowiska. - Wraz z dymem papierosa

Rajewski wysapuje upa.

Owszem, podoba mi się tutaj. Ale nie zanadto.

Synne Jezioro Biskupińskie leży w dole, w poprzek widnokręgu. Wędrują po nim pasma

biaych grzywaczy. Tuż przy bliższym brzegu, w przerwach między trzcinami, linijki

rozkoysanych czarnych punkcików. Ptactwo wodne, a wygląda jak wypukane przez falę

węgielki.

Pówyspu, na którym wznosi się ongi gród kultury „użyckiej”, mógbym w ogóle nie

zauważyć. Paski język bagnistego lądu, zagubiony wśród szuwarów. Oko prześliznęoby się

po nim, gdyby nie wznoszące się tam baraki ekspedycji oraz dwie zrekonstruowane chaty

prasowiańskie i fragment drewnianego wau obwodowego. Mao tych budowli. A przecież na

tle okolicznej poogiej panoramy wydają się szczególnie duże. Dwa tysiące pięćset lat temu,

kiedy ciasno stoczone szeregi wielkich strzech szczelnie wypeniay przestrzeń między

pionowymi ścianami obwarowań, musiao to sprawiać wrażenie groźnego masywu, ciężkiej

bryy panującej nad jeziorem.

Wzgórza po tej i po tamtej stronie musiay już wtedy być yse. Osiemset hektarów lasu

poszo przecie na budowę grodu. Rzeczką, która dziś nosi nazwę Gąsawki, spawiono siedem

tysięcy metrów sześciennych drewna, czyli - czternaście tysięcy dobrze wyadowanych

wozów! A siekiera ówczesna wygląda jak dziecinna zabawka. Ostrze jej ma cztery, może pięć

centymetrów dugości.

Krajobraz nie bardzo mi jednak przypada do gustu. Cóż, przywyk czowiek do

mickiewiczowskich pojęć o tym, jak powinno wyglądać jezioro! A tymczasem - ta oto tafla

sinej wody wcale nie jest „gęstą po bokach puszczą oczerniona”. Nie jest. Ani trochę.

Wszędzie po brzegach „nadobnie uorano”, zawóczono, wybronowano. Widać nawet kominy

cegielni. Drzewek za to cakiem niewiele. Jak okiem sięgnąć, kraj podobny jest do ogromnego

paskiego otoczaka. Tylko - to nie dziaanie wód tak go wygadzio.

- Stara ziemia. Dwadzieścia pięć stuleci uprawy i historii - odezwaem się pógosem.

- Co? Jakie dwadzieścia pięć stuleci? - ockną się z zamyślenia Rajewski. - A o tamtym,

co ci mówiem, już zapomniaeś?

Biczysko uczonego wskazywao na prawo, nieco w dó. Wokó ujścia rozpościerają się

tam jaskrawozielone ąki. Czernieją wśród nich regularne piramidki torfu. Ludzi nie widać.

Robota pewnie już ukończona i tylko przysze paliwo przesycha sobie na wietrze. W tym

waśnie niepozornym miejscu udao się wyśledzić najstarsze tropy miejscowej historii. W

torfowisku znalezione zostay harpuny i dziryt kościany. Kilka tysięcy lat przed Chrystusem

zgubia je wędrowna horda owców, zostawiając nam w ten sposób pamiątkę po czasach, co

kończyy starszą epokę kamienną, a w nauce noszą nazwę epipaleolitu.

Potem z bardzo dalekich stron, od poudnia, przyszed tu lud, który swoje gliniane garnki

zwyk by zdobić dziwnym ornamentem o ksztacie wstęgi oraz posiada rewolucyjną, nigdy

dawniej nie przeczuwaną umiejętność uprawy ziemi rafiową lub kamienną motyką. Zaczęa

się wielowiekowa robota nad wygadzaniem, wyrównywaniem, niwelacją dzikich niegdyś

wzgórz nad jeziorem. Motykę zastąpio z czasem rado, socha, pug...

Z drugiego brzegu, od Żnina, dolatuje postukiwanie traktora. Wygodnie mu tam. Może

sobie swobodnie kursować po agodnym zboczu.

I znowu zakoysaa się dwukóka. Ściągana lejcami, gniada drobi w wądó między dwoma

pagórkami. Odchylamy się na oparcie - zaraz już szczyt kolejnej wyniosości. Kilka osób bez

pośpiechu coś tam ryje. Nagle Rajewski zatrzyma konia, wsta, przez chwilę przygląda się

czemuś i ją gromko przyzywać najwyższego z kopiących.

- Kolego Rauhut! Popatrz pan. I tutaj trzeba będzie szukać! - Coś ty ciekawego zobaczy?

- zapragnąem wiedzieć.

- Sam się przypatrz. O, widzisz? Pug pewnie palenisko rozora.

Na popielatej powierzchni roli znaczya się duża, brudnej barwy plama. Bya

wydużonego ksztatu, jakby rozwleczona w jednym kierunku.

- To się często zdarza - wyjaśnia mój cicerone. - Szkoda tylko, że nieboszczyków zawsze

dość gęboko grzebali. Nie sposób tutaj na cmentarzysko natrafić.

Ludzie na szczycie pagórka zajęci byli preparowaniem jakichś innych burych plam, z

których jedna leżaa pasko niczym placek na równiutko wyczyszczonym prostokącie piasku.

Zarysy innych, z ksztatu podobnych do retort chemicznych czy pękatych u dou sakw,

widniay w pionowych ścianach wykopów. Wszystko to byo na podziw elegancko i zgrabnie

odrobione. Zupenie jakby materia, w którym grzebano, nie by zwyczajnym zleżaym

piaskiem, ale zwartą masą plastyczną, nadającą się do precyzyjnego profilowania.

- To, co widzisz, jest śladem wędzarni z IX lub X wieku. Funkcjonowaa tu na wzgórzu,

opodal siedzib ludzkich. W tych jamach wędzono przede wszystkim ryby z jeziora.

Znajdujemy sporo usek i ości.

Teraz dopiero zrozumiaem. Ta szara paska plama jest wylotem jamy wędzarnianej.

Tamta zaś „retorta” w ścianie wykopu - przekrojem jej sąsiadki.

Wysiadamy z wózka. Szczegóowo pokazują mi miejscowe curiosa i cierpliwie wszystko

tumaczą. Wysuchaem i oddaem się pożytecznemu zajęciu ukadania w gowie zdobytych

wiadomości. Tymczasem zaoga stanowiska skupia się przy Rajewskim. Caą gromadą

ruszyli debatować nad jakimiś wykresami, zaścielającymi stolik polowy. Spojrzaem na

zaaferowanych tą robotą i raptem przypomniaa mi się strofka starej piosenki dziecinnej

„Ojciec Jacenty uczy dzieci swoje...”

Zdzisaw Rajewski, uczony cakiem jeszcze modej generacji, wygląda wśród tego

otoczenia co najmniej jak rzymski senator między takimi, którzy dopiero marzą o todze

dojrzaego męża.

Pierwsze podobne przeżycie spotkao mnie zaraz na początku, jeszcze w lipcu 1951 roku.

Wybraem się wtedy do gmachu Zachęty w Warszawie, gdzie miao kwaterę Kierownictwo

Badań nad Początkami Państwa Polskiego (przeniesione później do Paacu Prymasowskiego

przy Senatorskiej, gdzie dokonao naprawdę zasużonego żywota, ustępując miejsca

Instytutowi Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk). Ukoniem się pięknie

spotkanej w Zachęcie bardzo modej pani i poprosiem o dopuszczenie przed oblicze doktora

Ryszarda Kiersnowskiego, zastępcy kierownika, profesora Aleksandra Gieysztora. Nie byo

żadnych trudności. Zza biurka podniós się niezmiernie wysoki i chudy autor cennych prac o

Wa ach śląskich i Legendzie Winety, uczony, któremu do trzydziestki adnych jeszcze paru lat

brakowao.

Przy innych stoach w wielkiej sali byo podobnie. To znaczy - sama modzież.

A szedem tam podświadomie pewien, że starożytności sowiańskie badać mogą na pewno

tylko starcy, a już co najmniej ludzie podtatusiali. Tymczasem i pryncypa tych badaczy,

profesor Gieysztor, dziś jeszcze jest mody, cóż mówić wtedy...

- Do Biskupina powinien pan wybrać się koniecznie w sierpniu - tumaczy Ryszard

Kiersnowski. - Będzie tam kurs dla studentów. To pana niewątpliwie zainteresuje.

Na przystanku autobusowym w Gąsawie podszed do mnie jakiś modociany atleta.

- Pan z Warszawy do Biskupina? Jest Mercedes. Jedziemy do baraków na kolację, a potem

na folwark do profesora Rajewskiego.

W baraku ekspedycji byo o tej porze, to znaczy okoo godziny dziewiątej wieczorem,

prawie zupenie pusto. Kilka osób zajętych czymś przy stole. Potem ktoś zaczą brzdąkać na

fortepianie - jedna i druga para. puścia się w pląsy. Reszta zdradzaa niedwuznaczną

skonność do snu.

Nazajutrz rano, wraz z Januszem Rychlewskim, przybyym tu przed paru dniami autorem

Cz owieka z gutaperki, zjawiliśmy się na śniadanie w porze wedug nas dosyć wczesnej.

Dochodzia dziewiąta. W sali nie byo już nikogo.

Przybity obok drzwi rozkad zajęć kursu wyjaśni powody, dla których wielu jego

uczestników lubio chodzić spać razem z kurami. Dzień pracy zaczyna się o godzinie szóstej

trzydzieści: cae towarzystwo ruszao na wykopy. O piętnastej następowao wielkie mycie i

kąpanie się w jeziorze, po czym obiad. Zajęcia popoudniowe kończyy się o siedemnastej.

W roku akademickim 1950-1951 uniwersytety warszawski, krakowski i poznański

zorganizoway u siebie pierwsze w Polsce studia historii kultury materialnej. Nie oznacza to

oczywiście, że dopiero wtedy zaczęty się badania w dziedzinach archeologii, etnografii i

etnologii. Tradycje tych nauk są u nas stare i czcigodne. Za pierwszego polskiego archeologa

uważać należy wspóczesnego Mickiewiczowi Adama Czarnockiego, który zasyną pod

pseudonimem Zoriana Doęgi Chodakowskiego. Przedwojenne uniwersytety miay katedry

archeologii i prehistorii, które wespó z etnologią, historią, polonistyką, romanistyką i wielu

innymi

naukami

należay

wydziaów

humanistycznych.

Obowiązki

suchaczy

wspomnianych studiów historii kultury materialnej nie ograniczay się do wykadów i

ćwiczeń. Każdy z nich musia ponadto odbyć miesięczny kurs wakacyjny. W sierpniu 1951

roku by waśnie pierwszy turnus. Uczestniczyo w nim okoo pięćdziesięciu osób z

Warszawy i Poznania. Kraków przysa tym razem tylko trójkę studentów, dla pozostaych

pięćdziesięciu sześciu rezerwując wrzesień.

W latach późniejszych kursy owe doznay rozmaitych zmian. Przede wszystkim stay się

mniej dumne. Z natury rzeczy archeologia może dostarczyć pracy nielicznemu gronu osób,

więc na studia przyjmować należy tylko ludzi naprawdę rozmiowanych w tej dziedzinie

wiedzy, że się już nie wspomni o przygotowaniu, sprawdzonym przez egzamin. Początkowo

nieraz wykraczano przeciwko prawdzie, dyktowanej przez samo życie, odsyając na

archeologię takich na przykad, którzy nie znaleźli miejsca w Akademii Wychowania

Fizycznego. Przeminęo. Zdrowy rozsądek odzyska swe prawa.

Wbrew tradycyjnym pojęciom o kursach wakacyjnych te archeologiczne nie mają nic

wspólnego z żadnym dolce far niente. Praca polegająca na uważnym skrobaniu ziemi opatą

lub szpadlem, na przesiewaniu jej przez palce i sito lub nawet szlamowaniu przez sitko

kuchenne nie zalicza się do lekkich. Trzeba uważnie patrzeć na każdą grudkę, na każdą

drobinę gliny. Byle ciemniejsza plamka na dnie odkrywki - a natychmiast opata wędruje na

bok, idzie natomiast w ruch maty szpadelek, czasami nawet yżka. Bo przecież ta plamka

może być nikym śladem pala, który doszczętnie zbutwia w piasku. Należy dokadnie

ujawnić jej ksztaty i w ten sposób ustalić, czy pal by wbity, czy też wkopany w ziemię. To

ważne! Czasami pomyli tropy jama krecia. Ale to nie na dugo, bo korytarz taki zaraz zagina

się w bok.

Oto na przykad stanowisko XVa, miejsce, do którego dotarem zaraz po ukończeniu

oględzin wędzarni. Jest to rząd dwunastu prostokątnych wykopów, przecinający paskie

wzgórze od podnóża aż po szczyt. Tyraliera pytkich jeszcze, jedna obok drugiej poożonych

jam powinna wyapać z ziemi ślady wsi Stari Biskupici, o której w roku 1136 wspominaa

bulla papieża Innocentego II. Pragnie się ustalić, gdzie w XII stuleciu leżao osiedle, którego

bezpośredni spadkobierca - wieś Biskupin - istnieje i prosperuje aż po dzień dzisiejszy.

Szczęście towarzyszyo mi w wędrówce. Trafiem bowiem akurat na chwilę wydobywania

z ziemi pięknego i niemal caego naczynia z epoki „użyckiej”, znalezionego jednak w

warstwie wczesnośredniowiecznej, a więc o tysiąc kilkaset lat późniejszej. Kiedy zacząem

wyrażać z tego powodu wielkie zdziwienie, studenteria przysza z pomocą mojej naiwności.

- Znaleźli ten garnek i ponieważ by cay, zaczęli go po prostu używać. Takie rzeczy

bywają nawet i dzisiaj. W jednej wiosce ludzie trzymali sól w „użyckim” naczyniu, a w innej

gospodyni poia kury ze szklanej miseczki rzymskiej.

- Pewno, że się zdarza - doda drugi. - A tamten miecz rzymski, który suży do pielenia

chwastów w ogrodzie!

Po wysuchaniu zaimprowizowanego wykadu postanowiem zabierać się do rzeczy

systematycznie i nie wyskakiwać z niewczesnymi spostrzeżeniami. Usiadem sobie z boku,

wyciągnąem notes i zacząem zapisywać usyszaną dopiero co wiadomość:

„Sowo «calec» w języku archeologów...”

W tej chwili przy trzeciej jamie na prawo buchną wielki krzyk. Kto żyw rzuca opatę i

bieg patrzeć. Szczęśliwy znalazca trzyma w palcach kościaną oprawkę od noża. Rzecz bya

wielkości i ksztatu naparstka, barwy żótawej, ozdobiona prześlicznym rytym ornamentem.

- Ten szlaczek jest przecież najzupeniej podobny do dzisiejszej polskiej borty generalskiej

- musiaem jednak wtrącić uwagę. - O, cakiem taki sam amany wężyk!

- Istotnie, że podobne. Obawiam się tylko, że jest pan na drodze do trochę nazbyt

pochopnych wniosków - uśmiechną się magister Jerzy Gąssowski, modziutki naukowiec,

kierujący pracą na jednym z odcinków.

Dokadnie w ten sam punkt, w którym leżaa oprawka, wbita teraz zostaa stalowa szpila,

na niej i na brzegu jamy oparta ata z podziaką, na acie umieszczona poziomnica. Ściśle

oznaczono gębokość punktu znalezienia oraz jego odlegość od obu brzegów wykopu. Dane

cyfrowe, data, miejsce, warunki zalegania, charakterystyka przedmiotu i nazwisko znalazcy

zapisane zostay do metryczki. Metryczka wraz z oprawką powędroway do pudeka od

papierosów i na pókę magazynu. Mogem sobie teraz wrócić na swoje miejsce i dokończyć

zdanie o calcu:

„...oznacza warstwę ziemi pozbawioną śladów dziaalności czowieka.” Czasami można

się jednak grubo pomylić także co do calca. Mówiąc dokadniej: uznać za calec taką warstwę

ziemi, której czowiek nie dotyka od bardzo dawnych czasów. Sam byem świadkiem

sprostowania takiego będu. Zdarzyo się to w Biskupinie, na tej samej „piętnastce”, ale w

dwa lata później.

Modzi badacze uznali, że już dokopali się calca. Kurs się skończy, Biskupin znacznie

opustosza, ale kustosz tamtejszych zbiorów, Franciszek Maciejewski, postanowi raz jeszcze

sprawdzić suszność diagnozy. Kaza trzem starym robotnikom obniżyć dno wykopu.

Odsoniy się dwa dugie czarne pasma. W ten sposób wykryto w Biskupinie ślady tak

zwanych „dugich budowli”, czyli domostw o trapezoidalnym ksztacie i dugości sięgającej

trzydziestu metrów. Przemieszkiwaa w nich ludność „kultury ceramiki wstęgowej”, ta sama,

która przyniosa w te strony rolnictwo.

Trzeba wyjaśnić, że „piętnastka” leży nie na pówyspie, dźwigającym szeroko znane

resztki grodu „użyckiego”, lecz na brzegu, opodal jeziora. Tam, jak stwierdzono, znajdoway

się Stare Biskupice. Chaupy ich stay na prastarych prochach, także i ludzkich.

Jak przed chwilą napisaem, w sierpniu 1951 roku Zdzisaw Rajewski narzeka, że nie

sposób natrafić w Biskupinie na cmentarzysko. W rok i parę miesięcy później, jesienią 1952

roku, Franciszek Maciejewski odnalaz jednak szkielety. Grzeba w ziemi waśnie na

„piętnastce” i palcami namaca kości.

Byo tych szkieletów trzy, lecz tylko jeden posiada czerep. Dwa pozostae ulegy

zwęgleniu i rozsypay się bez śladu, gdyż przypadkiem bezpośrednio nad nimi mieszkańcy

Starych Biskupic umieścili paleniska. Normalna kolej rzeczy. Ileż dzisiejszych domów stoi na

dawnych cmentarzach. Bezpośrednia spadkobierczyni Starych Biskupic, wieś Biskupin

wznosi się obecnie o jakiś kilometr dalej. Kolejne pokolenia przesuway nieco swe siedziby,

teren „piętnastki” opustosza i można na nim dokonywać odkryć.

Odnalezione przez Maciejewskiego zwoki należay do niewiast. Wszystkie trzy miay

poożenie sprawiające wrażenie dosyć niesamowite. Trupa ukadao się na prawym boku, w

pozycji skurczonej, skrępowanego powrozami (po których naturalnie śladu nie zostao).

Zabiegi te wynikay z ówczesnych wyobrażeń religijnych i miay uniemożliwić zmaremu

wstawanie z mogiy i niepokojenie żywych.

Ramiona szkieletu zachowanego w caości zdobiy piękne bransolety kościane, zdobione

rytowaniem. Bardzo możliwe, że waścicielka ich bya wadczynią plemienia, gdyż znalezisko

pochodzi z epoki tak zwanego matriarchatu. Licząc okrągo - ma cztery i pó tysiąca lat. Owa

niewiasta oraz obie jej towarzyszki również należay do ludu „kultury ceramiki wstęgowej”.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: