Ekofilozofia wg Skolimowskiego.doc

Spośród wszystkich znanych nam istot człowiek jest jedyną, która nie tylko żyje, ale jest świadoma tego faktu, a także może, w przeciwieństwie do roślin i zwierząt, nadawać, przez siebie zamierzony, kształt temu życiu. Używając poetyki biblijnej, przypomnieć można, że to właśnie jedynie człowiek zjadł owoc z drzewa wiadomości.

Jeżeli się żyje, jeżeli jest się tego życia świadomym, jeśli ma się poczucie, że w znacznym stopniu można własne życie kształtować, to wówczas, w sposób właściwie nieunikniony staje się wobec pytania: JAK ŻYĆ?

Na pytanie - jak żyć? Można odpowiadać w wymiarze jednostkowym, odnosząc je do własnego pojedynczego istnienia. Można też poszukiwać odpowiedzi w wymiarze szerszym - w odniesieniu do grup społecznych, narodów czy w ogóle ludzkości..

Taką całościową filozofią, sytuującą się wobec pytania: jak żyć?  Jest filozofia Henryka Skolimowskiego. Odnosi się ona bezpośrednio do naszej współczesności, jednocześnie odwołując się do tradycji filozofii zachodniej i czerpiąc inspirację z innych kręgów kulturowych. Można przyjąć, że jej punktem wyjścia jest wizja współczesnego świata. Ta wizja jest krytyczna. Podstawowe mankamenty, jakie Profesor dostrzega w tym świecie są następujące:

- Degradacja coraz większych obszarów biednego południa przez bogatą północ.

- Konsumpcjonizm jako dominujący styl życia.

- Stechnicyzowanie świata.

- Postępujące niszczenie środowiska naturalnego.

- Zastój w naukach społecznych i humanistycznych.

W odniesieniu do człowieka:

- Frustracja.

- Zanik duchowości.

- Niezadowalające kontakty międzyludzkie.

- Poczucie braku sensu życia.

Dostrzegając złożoność przyczyn, które doprowadziły do takiego stanu rzeczy, Skolimowski formułuje tezę, że najważniejszą „praprzyczyną” jest przyjęcie w kulturze Zachodu niewłaściwej kosmologii. Ta kosmologia - w najprostszym ujęciu - to postrzeganie świata w kategoriach maszyny. Jest ona właściwa dla naszej zachodniej współczesności, proces jej kształtowania trwał przez ostatnie trzy wieki.

Skolimowski uważa, że należy przejść do myślenia ekologicznego, które jest innym odczytaniem świata, innym sposobem dostrzegania człowieka w planie całej natury. U podstaw świadomości ekologicznej leży założenie, że świat jest sanktuarium. Według Skolimowskiego świat człowieka do otaczającej go rzeczywistości przyrodniczej i ujawnia nową optykę otaczającej go rzeczywistości. Wraz z ekologicznym wymiarem rzeczywistości rodzi się człowiek ekologiczny, wrażliwość ekologiczna, rozum ekologiczny, a także świadomość i wartości ekologiczne. Filozofia ekologiczna wg Skolimowskiego „jest nową matrycą nowego rozumienia kosmosu i właściwego współdziałania z naturą i całym światem”.

Człowiek jest moralnie odpowiedzialny za przyrodę. Odpowiednie wychowanie, według Skolimowskiego, powinno zapełniać współczesną pustkę aksjologiczną wskazując młodym ludziom wartości zmierzające do współdziałania z innymi ludźmi m.in. zdolność do empatii (współodczuwania) z drugim człowiekiem.

Podstawowym założeniem filozofii ekologicznej Henryka Skolimowskiego jest postrzeganie świata jako sanktuarium, a nie jako deterministycznej maszyny – mówi „Ekofilozofia opiera się na pojmowaniu życia, ziemi, świata jako sacrum”. To założenie ma charakter aksjomatyczny. Nie wyprowadza się go z żadnych innych przesłanek. Filozofia ekologiczna akceptuje fakt, że podstawowe założenia kosmologiczne dotyczące struktury świata, jego obrazu mają charakter pozanaukowy bądź przednaukowy. Innymi słowy - nie podlegają takim kryteriom naukowości, jakie obowiązują, i jakie są powszechnie akceptowane, we współczesnej nauce.

To wyjściowe założenie nie jest jednak wzięte z powietrza. Ono współgra z rozumieniem Kosmosu i miejsca człowieka w nim, jakie zawarte jest w wielkich religiach. To tych religii Profesor odwołuje się w wielu miejscach.. W hinduizmie bliska jest mu postawa celebracji świata i własnego człowieczeństwa pojmowanego jako wyraz emanacji boskości. W buddyzmie podkreśla postawę poszanowania życia wszelkich istot. W chrześcijaństwie najbliższa jest mu postawa franciszkańska - braterski stosunek do natury i umiejętność rezygnacji z tego, co nie jest niezbędne. Wizja świata  jako sanktuarium, zdaniem Profesora, jest zgodna z pierwotnymi, podstawowymi intuicjami człowieka. Przytacza liczne przykłady z kręgu kultur określanych często   jako prymitywne. Ale to właśnie członkowie tych kultur, jak choćby australijscy Aborygeni, północnoamerykańscy Indianie, żyją w poszanowaniu dla natury i pierwotnego porządku świata

Tworząc własną filozofię, Skolimowski nie odżegnuje się od tradycji, nie przyjmuje założenia, że aby budować, trzeba najpierw zniszczyć. Tradycję, zarówno filozoficzną, jak w pewnej mierze także religijną zdaje się postrzegać   jako pewien rezerwuar możliwości różnorodnych odczytań. Jedynie część tych odczytań ma w danych czasie charakter aktywny, tworząc dominujące światopoglądy, sposoby życia. Inne, często być może bardziej przydatne dla życia w naszej współczesności pozostają niejako w uśpieniu. Jako jedno z zadań filozofii można widzieć właśnie dążenia do wydobywania tych wątków, tych zapomnianych czy porzuconych kiedyś nurtów na światło dzienne. Zdaniem Skolimowskiego do takiego działania nie jest zdolna współczesna filozofia w swej dominującej postaci. Zestawiając ją z tworzoną przez siebie filozofią ekologiczną, podkreśla takie zasadnicze różnice. (Najpierw właściwość filozofii dotychczasowej, później ekologicznej):

-kawałkująca - całościowa

-szukająca informacji - szukająca mądrości

-pomijająca problemy ekologiczne - świadoma problemów ekologicznych

-niezainteresowana problemami społecznymi - zainteresowana sprawami społecznymi

-obojętna wobec kwestii odpowiedzialności indywidualnej - dostrzegająca odpowiedzialność jednostki

- zorientowana na język - zorientowana na życie

- duchowo martwa - duchowo żywa

Jeśli zaakceptujemy założenie, że świat jest sanktuarium, zgodzić się musimy na inne, odmienne od dotychczasowego, widzenie miejsca i roli człowieka w nim. Wobec sanktuarium nie można być eksploratorem, trzeba stać się raczej opiekunem, kimś troszczącym się o jego dobro. Dobro świata to nie tylko dobro ludzkich społeczności, ale także poszanowanie i troska o wszystkie, zamieszkujące wraz z nami Ziemię, gatunki.

Formułując własną eko-etykę, Skolimowski przywołuje, jako swego rodzaju wzorce takie postacie, jak:

- Gandhi - dla którego wartością podstawową było niestosowanie przemocy

- dla  Alberta Schweitzera była to rewerencja dla życia

- dla  Aldo Leopolda - świętość Ziemi.

Eko-etyka Skolimowskiego opiera się na idei świętości życia. Z idei tej wynika imperatyw poszanowania życia, wszelkiego życia.

Filozofia Henryka Skolimowskiego jest filozofią optymistyczną, wyrażającą przeświadczenie, że wszelkie negatywne tendencje tworzące naszą rzeczywistość można pozytywnie przekształcić. Jest więc filozofią niosącą nadzieję na lepszy przyszły kształt świata. Nieprzypadkowo tytuł jednej z książek Profesora brzmi: "Nadzieja matką mądrych". Ażeby ta optymistyczna, napełniająca nadzieją wizja świata mogła się ziścić, człowiek, zarówno jako jednostka, jak i jako gatunek, musi być mądry.

Co to jednak znaczy - mądry? Jak rozumieć pojęcie mądrości?. Zdaniem Skolimowskiego mądrość to równowaga pomiędzy naszym bytem a innymi bytami ludzkimi i całym Kosmosem Mądrość to posiadanie właściwej wiedzy w odniesieniu do świata, danych warunków społecznych, danego stanu kondycji ludzkiej. Mądrość tak postrzegana jest kategorią historyczną. Jest to struktura form dynamicznych, podlegających ciągłemu przekształcaniu, dostosowywaniu. Mądrość widzieć też można jako formę postawy, zespół szczególnych umiejętności. Między innymi umiejętności rozumienia, wczuwania się, a także zdolności do wychodzenia poza obręb własnego ego.

Kategorie właściwe filozofii ekologicznej okazują się przydatne do interpretowania naszej współczesności, tak przecież złożonej i niejednoznacznej. Tak więc filozofię ekologiczną pomieścić można w ramach nowego kształtującego się humanizmu tak więc ta filozofia może być bliska wielu ludziom. Może być bliska wszystkim tym, którzy chcą żyć w sposób świadomy, pełny, którzy chcieliby, aby sens ich własnego życia mógł wpisywać się w sens bardziej ogólny.

Ekofilozofia jest racjonalną możliwością uratowania Ziemi: wszystkich istot na niej żyjących. Tak pojmowana przez Skolimowskiego ekofilozofia jest:

- nowym odczytaniem filozofii przyrody,

- nową filozofią człowieka,

- nową propozycją etyczną,

- fundamentem nowej cywiizacji - cywilizacji ekologicznej,

- możliwością zmiany stylu życia z konsumpcyjnego na duchowy, wewnętrzny,

- podporządkowaniem ekonomii rozwojowi duchowemu człowieka.

Ekofilozofia jest filozofią skierowaną na ocalenie, jest filozofią konstruktywną a nie tylko analizą. Zasadniczą cechą ekofilozofii Skolimowskiego jest myśl o ewolucyjnym charakterze rzeczywistości. Zadaniem człowieka, który pojawił się na pewnym etapie tego ewolucyjnego rozwoju jest aktywne i rozumne włączenie się w ten proces, wspomaganie go, aby dać mu najlepszy z możliwych kształt. Podstawowym zadaniem człowieka jest zachowanie i wzmacnianie tego, co wokół istnieje. Ekofilozofia ma być filozofią życia, ma pobudzać do życia i działania. Według Skolimowskiego, taka koncepcja filozofii jest w stanie dostarczyć właściwych inspiracji dla tych wszystkich, którzy w zagrożonym przez cywilizację świecie szukają sensu.