Wrodzone zaburzenia naprawy DNA predysponujące do wystąpienia nowotworów.
Xeroderma pigmentosum (aut. rec.)
- zaburzenia naprawy DNA wywołanych UV – obniżona aktywność endonukleazy
- wzrost częstości wymiany chromatyd siostrzanych, pękanie chromosomów
- nowotwory: rak skóry, czerniak złośliwy, mięsak
Wykryto 7 genów, w których zachodzi mutacja.
Objawy: 7-8 r.ż.; skóra pergaminowa, pokryta łuskami, duża wrażliwość na światło, zmiany w rogówce.
Ataxia teleangiectasia (aut. rec.)
- gen ATN (chromosom 11p) kodujący kinazę ATN
- zaburzenia naprawy uszkodzeń DNA wywołane promieniowaniem jonizującym – brak aktywności ligazy I
- pęknięcia chromosomów, translokacje
- mutacje genów, których produkty białkowe zatrzymują cykl między fazą G1 i S
- nowotwory: białaczki, chłoniaki, zmniejszona odporność
- nadmierna wrażliwość na związki chemiczne tworzące wiązania krzyżowe DNA, defekt naprawy tych uszkodzeń
- wzmożona łamliwość chromosomów in vitro pod wpływem niektórych mutagenów np. diepoksybutan (epoksyd)
- nowotwory: białaczka szpikowa
Zespół Blooma (aut. rec.)
- spontaniczne pęknięcia DNA – m.in. brak ligazy I
- wzrost częstości SCE (10x), figury wymian czteroramienne
- nowotwory: białaczki, chłoniaki
Pod pojęciem teratogenezy rozumiemy proces indukowania wad wrodzonych przez czynniki zewnętrzne uszkadzający rozwijający się zarodek lub płód i tym samym prowadzący do urodzenia dziecka z wadami wrodzonymi lub do poronienia.
Czynnikiem teratogennym jest taki czynnik, który może spowodować powstanie wady wrodzonej u poddanego jego działaniu płodu. Może on działać poprzez następujące mechanizmy:
- obumieranie komórek
- zmianę tempa wzrostu tkanek (przerost, niedorozwój, wzrost asynchroniczny)
- interferowanie w procesy różnicowania komórek
- zaburzenia innych podstawowych procesów morfogenezy włączając w to czynniki mechaniczne
- apoptozę
- wpływ na migrację komórek
- wpływ na procesy transkrypcji
Działanie czynnika teratogennego zależy od różnych warunków, w których działa np.:
- dawki
- czasu działania
- stopniu rozwoju zarodka
- różnorodności genetycznej poddanych jego działaniu osobników
- interakcji z innymi czynnikami środowiskowymi i genetycznymi
To czy czynniki środowiskowe, uszkadzające komórki rozwijające się organizmu wywołują efekt mutagenny czy teratogenny zależy od wieku ciążowego czyli stopnia rozwoju płodu.
W zależności od fazy rozwojowej, w której nastąpiło uszkodzenie mówimy o:
- gametopatii – jeśli czynnik zadziałał przed zapłodnieniem na komórki rozrodcze prowadząc do powstania mutacji
- blastopatii – jeśli doszło do uszkodzenia zapłodnionej komórki jajowej w okresie do 14 dnia do zapłodnienia, co zwykle prowadzi do utraty ciąży
- embriopatii – powstają na skutek zadziałania czynnika uszkadzającego w okresie między 14 a 60 dniem od zapłodnienia
- fetopatii – powstają po 60 dniu po zapłodnieniu
Pierwsze 10-14 dni po okresie zapłonienia jest to tzw. okres preimplantacyjny. Działanie czynnika uszkadzającego w tym okresie prowadzi zwykle do poronienia.
Od 14 do 56 dnia ciąży trwa okres organogenezy tzw „okienko embrionalne”. Po implantacji jaja płodowego poszczególne grupy komórek ulegają różnicowaniu, tworzą się zawiązki organów a następnie dochodzi do rozwoju. W tym czasie rozwijający się zarodek jest najbardziej narażony na działanie czynników teratogennych.
Krytyczne okresy rozwoju niektórych układów i narządów przy działaniu czynników teratogennych:
- układ nerwowy – 15-28 dzień ciąży
- układ krążenia – 20-40 dzień ciąży
- kończyny – 26-46 dzień ciąży
- oczy – 24-40 dzień ciąży
Najczęściej spotykane wady przy narażeniu płodu na promieniowanie jonizujące:
- małogłowie (microcephalia)
- małoocze (microphtalmia)
- zaćma
- niska masa urodzeniowa
- wady rozwojowe narządów płciowych
- niedorozwój kończyn
- rozszczep wargi i podniebienia
- nowotwory wieku dziecięcego
Inne teratogenne czynniki fizyczne: hipertermia.
Chemiczne czynniki teratogenne – wybrane grupy:
1. Hormony płciowe np. dietylstilbesterol – przyjmowany w czasie ciąży – wady jąder
2. Antybiotyki
3. Doustne leki przeciwkrzepliwe
4. Leki przeciwdrgawkowe
5. Leki cytostatyczne – duże wady rozwojowe różnych narządów, dysmorfia twarzy
6. Metale ciężkie – np. ołów, rtęć – niedorozwój układu nerwowego i kostnego
Ad. 3
Zespół warfarynowy:
- antykoagulanty – pochodne kumaryny (warfarin, syncumar) wywołują krwawienia w tkankach i narządach płodu
- miejscowe zaburzenia w procesie chondrogenezy i wapnienia chrząstek nasadowych
- niedorozwój twarzy (krótki, szeroki, płaski nos, wady oczu, uszu, wąska czerwień wargowa, wady OUN)
- leki przeciwdrgawkowe – hydratoina, trimetadion, walproat
leki przeciwdrgawkowe – hydratoina, trimetadion, walproat
- ograniczenie zrostu wewnątrzmacicznego
- małogłowie
- dysmorfia twarzy: hiperteloryzm, zez, opuszczenie powiek
- Szerokie usta, krótki nos
- Krótka szyja
- upośledzenie rozwoju umysłowego
Ponadto obserwuje się:
- wady serca, nerek, kończyn, spodziectwo, rozszczep wargi, podniebienia
Zespół trimetadionowy
- wysunięta do przodu cześć twarzowa czaszki
- wady gałek ocznych, brwi w kształcie litery V
Ponadto
- wady serca
- szczątkowe gonady, spodziectwo
Zespół walproatowy:
- wady części twarzowej czaszki
- zaburzenia rozwoju cewy nerwowej
-
Teratogenne działanie czynników biologicznych:
- wiron zawiera jednoniciowy RNA
- rodzaj wady zależy od okresu zakażenia
Triada objawów:
- zaćma – 6 tydzień ciąży
- głuchota – 9 tydzień
- wady serca – 5-10 tydzień
Poza tym obserwuje się
- małoocze
- małomózgowie
- wady uzębienia
Wirus opryszczki pospolitej (Herpes simplex HSV-1, HSV-2)
HSV-1 – wywołuje opryszczkę wargową
HSV-2 - wywołuje opryszczkę narządów płciowych
Wiron zawiera dwuniciowy DNA
Niebezpieczna dla zarodka jest szczególnie postać genitalna
Zakażenie matki HSV-2 w każdym okresie może prowadzić do poronienia i przedwczesnego porodu, wrodzonych wad rozwojowych:
- niedorozwój siatkówki
- powiększenie wątroby i śledziony
- wady ośrodkowego układu nerwowego
Wirus cytomegalii (HHV5):
Wiron zawiera DNA
Zakażenie płodu w I-trymestrze ciąży powoduje:
- zwapnienia śródczaszkowe
Ponadto:
- mikrooftalmię
- mikrocefalię
- głuchotę
zakażenie w II połowie ciąży może prowadzić do narządowej choroby cytomegalowirusowej:
- zapalenie płuc
- zapalenie wątroby
- małopłytkowość
Wirus ospy wietrznej i półpaśćca:
- wiron zwiera DNA
- teratogenne działanie wirusa przejawia się szczególnie do 12 tygodnia ciąży. Zakażenie płodu wirusem VZV w I trymestrze ciąży prowadzi najczęściej do samoistnych poronień.
U żywo urodzonych noworodków obserwuje się:
- niedorozwój kończyn dolnych (stopy końsko-szpotawe)
- zanik nerwu wzrokowego
- zaćmę
- wady układu moczowego
Wirus zawiera DNA
Wywołuje mononukleozę zakaźna
Zmiany patologiczne u płodu dotyczące głównie zakażenia w I trymestrze ciąży:
- samoistne poronienia
- obumarcie płodu
- hipotrofia płodu
Zakażenie płodu pierwotniakiem Toxoplasma gondii może prowadzić do poronienia lub toksplazmozy wrodzonej. Częstość toksoplazmy wrodzonej w Europie ocena się na 2-5 przypadków na 1000 żywo urodzonych. Wrodzona toksoplazma jest przykładem fetopatii.
Charakterystyczna dla toksoplazmy wrodzonej jest triada objawowa Prikentona:
- małoocze, zapalenie siatkówki, naczyniówki
- wodogłowie, małogłowie
Zwykle występuje 1 z tych objawów, ponadto:
- zapalenie mięśnia sercowego
- niedorozwój umysłowy
Często objawy pojawiają się po kilu latach.
Występuje w przypadku zarażenia zarodka i płodu HIV:
- mi...
levisss