Gdy mamy nuty bez podłożonych akordów :
- najpierw przesłuchajmy kilkakrotnie melodię, by wczuć się w jej "barwę"
- stosownie do linii melodycznej starajmy się zastosować tzw. „triadę podstawo-
wą”, t.zn. akordy zbudowane na 1, 4 i 5-tym stopniu danej gamy (odpowiednio
jest to - tonika, subdominanta, dominanta), Np.:
w gamie C-dur są to akordy C (dźwięki c, e, g),
F (dźwięki f, a, c),
G (dźwięki g, h, d), lub G7 (g, h, d, f)
w gamie a-moll są to akordy a (dźwięki a, c, e),
d (dźwięki d, f, a),
E (dźwięki e, gis, h), lub E7 (e, gis, h, d)
(w innych gamach - analogicznie)
(akord pisany literą dużą to dur, małą to moll)
(stosownie do linii melodycznej - tzn. sprawdzamy czy kolejne dźwięki melodii
należą do któregoś z akordów triady)
Poza tym, zauważmy, że - w gamie C-dur - trójdźwięk zbudowany
na 2 stopniu to akord d (d, f, a)
na 3 stopniu to akord e (e, g, h)
na 6 stopniu to akord a (a, c, e)
na 7 stopniu to akord Hzm (h, d, f) - (trójdźwięk zmniejszony)
Popatrzmy na przykład znanej piosenki (akordy w górnym wierszu) :
W tonacji F-dur nuty w pierwszych dwóch taktach należą do akordu F, w następ-
nych czterech - do C7, w ostatnich dwóch 1 i 2-wolty - do F. Występują tu wpraw-
dzie tony nie należące bezpośrednio do akordu, ale nie kolidują z jego brzmieniem
(w drugim takcie g jest noną akordu F, zaś w szóstym takcie d jest noną akordu
C7 i jako takie nie stanowią dysonansu). W drugiej części jest podobnie.
Jak widać - użyto tu tylko akordów z "triady" - F, B, C7.
Teraz - zależnie od indywidualnego gustu - podkład harmoniczny można wzbogacić.
Przykład podano w drugim wierszu.
Skąd akurat takie akordy ?
Wykorzystano tu - ale również stosownie do linii melodycznej - t.zw. "pokrewień-
stwo tonacji" a więc i akordów.
Pomijając teoretyczne uzasadnienie, praktyczna reguła jest taka :
- dla danego akordu pokrewnymi są wszystkie odległe o tercję małą, lub wielką,
zarówno w górę, jak i w dół (nazwijmy to "pokrewieństwo tercjowe") , n.p. :
dla F pokrewnymi są : D, d, Des, des oraz A, a, As, as
Pamiętając o wspomnianej triadzie (tu mamy pokrewieństwo kwartowe i kwinto-
we), otrzymujemy zbiór akordów do wykorzystania - zgodnie z linią melodyczną
i z zachowaniem logicznego ich następstwa.
Wróćmy do przykładu - w pierwszej części wszystkie nutki leżą w poszczególnych
akordach, kolejne pokrewieństwa to - tercjowe a potem kwartowe.
W 6-tym takcie mamy nowość, akord "wypełniający" (to nie jest termin podręcz-
nikowy). W amatorskim wykonaniu może być (E7) i też równie dobrze brzmi.
Dlaczego ? Bo jak w prawej ręce zagramy akord e-gis-d a w basie c to mamy
akord C+, natomiast w basie e daje nam akord E7.
Analogicznie mamy w 2-gim takcie drugiej części - profesjonalista napisałby tam
F+ zamiast A7.
W tej części mamy inną nowość - "pochód chromatyczny" akordów w dół F, E, Es,
d - jako przejście do akordu odległego o tercję (z F do d). Stosuje się szczegól-
nie jako "wypełnienie pustego taktu", lub wskazuje na to linia melodyczna. Ana-
logicznie - mamy też pochód w górę F, G, Gis, A.
W 7-mym takcie drugiej części niektórzy grają fis - wtedy zamiast d będzie D7.
W ostatnim "pustym" takcie 1-szej wolty tej części akord C7 jest wprowadzeniem
do F i przerywa monotonię, natomiast w 2-giej wolcie, kończącej utwór, w przed-
ostatnim takcie można dać F, F, C7 a w ostatnim - oczywiście F.
Przy metrum 3/4 i umiarkowanym, lub szybkim tempie, z oczywistego względu
należy unikać stosowania więcej niż jednego akordu. w takcie, natomiast przy me-
trum 4/4 - nie więcej niż dwa.
Wróćmy jeszcze do "pochodów chromatycznych".
W wielu utworach na zakończenie frazy występuje tonika, lub dominanta "ciągnię-
ta" przez 2 takty, lub w ostatnim mamy całotaktową pauzę.
W takich przypadkach, dla wypelnienia "ciszy", stosuje się następujące pochody :
przykładowo w tonacji F-dur :
F, g7, Gis7zm, F, lub F, g7, F - pochód w górę, lub odwrotnie - w dół
(ten sam akord na początku i końcu)
B, H7zm, F, lub B, b, F - przejście z subdominanty do toniki
F, Fis7zm, C7 - przejście z toniki do dominanty
F, E, F, Fis, G, lub F7, E7, F7, Fis7, G7 - przejście do "sekunty w górę",
czyli z F na G
Dla wypełnienia "ciszy" stosuje się też sekwencję F, d, g, C7 lub F, d7, g7, C7
Zaś przerwanie monotonii uzyskuje się następująco :
- zamiast n.p. F, F, C7, C7 dajemy F, F(d), g, C7, lub F, F(d7), g7, C7
- zamiast n.p. f, f, C7, C7 dajemy f, f(Des), b, C7, lub f, f(Des), b6, C7
Przykłady omawianych "pochodów" podaje ilustracja :
Dobrą szkołą harmonii są też kolędy - nie te w łatwym układzie, lecz stare wyda-
nia opracowane na fortepian w układzie 4-głosowym (patrz akordy w dolnym
wierszu, w górnym mamy tylko triadę podstawową)
:
Tempo utworu i linia melodyczna pozwala na zastosowanie nawet 4 akordów
w jednym takcie.
Na zakończenie - jako podsumowanie - zróbmy takie ćwiczenie : w melodii (napisa-
nej pojedynczymi nutami) występuje np. dźwięk „c”; zastanówmy się jakie akordy
możnaby podlożyć do tego dźwięku (będzie to melodia pisana akordami).
Poniżej mamy zestawienie (być może niekompletne - będę wdzięczny za uwagi).
AKORDY z „c” w sopranie (dźwięki składowe podano w dół)
Akordy proste (trójdźwięki) :
C (c, g, e) (inv) - akord w przewrocie
C+ (c, gis, e) (inv)
c (c, g, es) (inv)
a (c, a, e) (inv)
F (c, a, f)
f (c, as, f)
As (c, as, es) (inv)
Akordy sekstowe (z dodaną sekstą) :
C6 (c, a, g, e) (inv) ***
c6 (c, a, g, es) (inv)
a6 (c, a, fis, e) (inv)
F6 (c, a, f, d) (inv) ***
f6 (c, as, f, d) (inv)
Es6 (c, b, g, es) ***
es6 (c, b, ges, es)
As6 (c, as, f, es) (inv) ***
Akordy septymowe (z dodaną septymą) :
C7 (c, b, g, e) (inv)
c7 (c, b, g, es) (inv) = Es6 ***
a7 (c, a, g, e) (inv) = C6 ***
F7 (c, a, f, es) (inv)
F7+ (c, a, f, e) (inv)
f7 (c, as, f, es) (inv) = As6 ***
D7 (c, a, fis, d)
d7 (c, a, f, d) = F6 ***
As7 (c, as, ges, es) (inv)
Des7+ (c, as, f, des)
Akordy nonowe (z dodaną septymą i noną) :
B7/9 (c, b, as, f, d) (inv) *
D7/9 (c, a, fis, e, d) **
Uwagi :
* - akord brzmi ładnie i przejrzyście z toniką b przeniesioną do lewej ręki
** - dźwięki e, d trzeba zagrać kciukiem, lub tonikę d przenieść do lewej ręki
*** - dźwięki sładowe są identyczne, lecz oba akordy występują w innych konfi-
guracjach (np. a7 jest w drugim przewrocie a C6 w pierwszym)
P.S. Celowo zostawiam ten plik w formacie otwartym, by można było ewentualnie
dopisywać własne notatki.
Ewentualne uwagi i pytania, w tym i innych tematach, można też kierować na :
wkrolikowski@poczta.onet.pl
Mada93