Renesans południowy informacje wstępne:
Na południu Europy zauważalny jest wpływ uniwersytetów na społeczeństwo, które stawało się coraz bardziej wykształcone. Stwarzało to podstawy do rozwoju renesansu. Tam również rozwijało się coś co można by nazwać archeologią, czy też kolekcjonerstwem starożytności. Do kolekcjonerów należeli liczni papieże. Ważne dla sztuki były również rody, które były znacznie zamożniejsze niż na północy Europy. Medyceusze, czy Sforza posiadały ogromne fortuny. Na południu artyści z czasem zyskują olbrzymi prestiż.
Renesans północny informacje wstępne:
Północ jawiła się do pewnego momentu jako miejsce a – intelektualne. Uważano, że chłodniejszy klimat, brak słońca i ogólnie gorsze warunki nie sprzyjały rozwojowi intelektualnemu. Pojawiło się więc na północy uczucie niższości i pojęcia typu: italofobia, nordyzm. W Niemczech powstawały „dzieła” literackie, w których można było znaleźć informacje, że Adam i Ewa mówili po Niemiecku, a mieszkańcy Italii to przybysze z terenów dzisiejszych Niemiec. Północ często porównywała się z Południem np. Pragę nazywano północnym Rzymem.
Niderlandy
Sztuka XV wieku w Niderlandach tkwi jeszcze w pewnym stopniu w średniowieczu, ale wprowadza także pewne nowe formy. W ówczesnej Burgundii, malarstwo było uważane za sztukę 3 planową, a nawet dalej. Wyżej ceniono chociażby przemysł tekstylny, czy ludwisarstwo. Burgundia rywalizowała w produkcji tkanin z Anglią i Włochami. Tworzono tkaniny luksusowe – zarówno na rodzimy rynek (dwór) jak i na eksport. Jako, że wytwory tego typu stawiane były ponad malarstwo, często pojawiały się one na obrazach. Miało to na celu uwznioślenie malarstwa.
W XV w dwory królewskie musiały posiadać wspaniałe scenografie, szczególnie przy okazji świąt. Do części składowych owych scenografii należały również przedziwne maszyny. Artyści musieli skupiać się na tworzeniu tych scenografii i konstruowaniu maszyn, na dalszym planie zostawiając malarstwo.
Melchior Broedarlam – działał na dworze Filipa Śmiałego. On należał między innymi do twórców przedziwnych maszyn. Ozdobił on także flotę Filipa. Posiadamy mało informacji na temat tego artysty. Do jego najsłynniejszych dzieł należą: ołtarzyk, na którym znajdują się sceny nawiedzenia, ucieczki do Egiptu; część środkowa była rzeźbiona. W scenie z 3 królami odnajdujemy elementy rodzajowe. Jeszcze to nie jest ta forma, co później.
Zwiastowanie 1398
Robert Campin – ur. ok. 1380 – zm. 1444, obecnie w literaturze mówi się częściej o warsztacie Campin niż o pojedynczym artyście. Na przykładzie „Bożego Narodzenia” możemy zaobserwować, że twórca wciąż tkwi częściowo w średniowieczu – banderole, sztywne szaty, płaskie postacie. Pojawia się natomiast realistyczny krajobraz.
Boże narodzenie 1420-26
„Ołtarz zwiastowania” (1425) – pojawiają się w tym dziele fundatorzy. W tym dziele staje się widoczne coś, co jest typową cechą malarstwa niderlandzkiego tego okresu – symbolika religijna zostaje ujęta w taki sposób, aby przedstawiona scena wyglądała na rodzajową.
Zwiastowanie
Pojawia się także coś co zostało nazwane realizmem niderlandzkim – konstruowanie (czy też rekonstruowanie) świata z elementów realistycznych, które pozostają jednak na usługach idei. W prawej kwaterze wspomnianego ołtarza znajdujemy św. Józefa wykonującego pułapki na myszy. Jest to zwyczajna scena, a jednak myszy są zwierzętami demonicznymi.
Na ołtarzu von Bern (??) pojawia się mole oko – rodzaj lustra- w którym odnajdujemy odbicie malarza. Jest to zabawa z widzem, ale lustro jest również przedmiotem zbytku. Z prawej strony widzimy przedstawienie św. Barbary jest to obraz intymny, mówiący o pasji. Jednocześnie atrybut św. Barbary (wieża) zostaje ukryty w tle.
Petrus Christus – Jest duchowym spadkobiercą Jana van Eycka, jednak Petrus to bardziej sprawny rzemieślnik.
„Madonna z Dzieciątkiem” (1445) – podbicie szaty Madonny przypomina o motywie tkaniny. Matka Boska zostaje tutaj przedstawiona jako brama, nowa Ewa, dzięki której powrócimy do Raju. Z roku 1446 pochodzą dwa portrety autorstwa Petrusa: Edwarda Crainstona (?) i kartuza.
Madonna z dzieciątkiem portret kartuza portret dziewczyny
Widoczne są tutaj podobieństwa do portretów van Eycka np. niechęć do pokazywania dłoni, a także pewien dystans do modeli.
„św. Liwiusz” - jest to autentyczna postać, biskup z przełomu V i VI wieku, który zajmował się także kowalstwem i jubilerstwem. Dlatego też na tym przedstawieniu święty ten znajduje się w warsztacie. Tutaj również pojawia się lustro. Petrus Christus często malował sokolników.
Roger van der Weyden (ok 1399/1400 – 1464) – Był on uczniem Campina, znany ze swoich obrazów przedstawiających Madonnę z Dzieckiem. W 1450 roku udał się on do Włoch, co odbiło się w jego sztuce.
„Zdjęcie z krzyża” (1436 – 1437) przypuszczalnie była częścią środkową ołtarza. Jest to przedstawienie bardzo teatralne, jest tam mało przestrzeni, postaci są najważniejsze. Inspiracji tego
dzieła należy doszukiwać się w misteriach. Ważna jest mimika i gest.
Zdjęcie z krzyża
W latach 1443 – 1451/1452 na zlecenie bogatego mieszczanina Lorina (?) Weyden wykonuje poliptyk z Sądem Ostatecznym. Lorin był człowiekiem, który z jednej strony ufundował olbrzymi szpital, a z drugiej strony obnosił się z pieniędzmi. Na skrzydłach zewnętrznych ołtarza odnajdujemy Lorina z żoną, którzy adorują św. Leczących (Sebastian i Antoni). U góry znajduje się scena zwiastowania – znajduje się ona w tym miejscu w związku ze świętem Zwiastowania, które przypada akurat na okres, w którym ołtarz jest zamknięty (jakoś w marcu??).
Na zewnętrznych skrzydłach pojawiają się święci, którzy imitują rzeźby. Był to częsty zabieg (odnajdujemy około 130 tego typu przedstawień). Istnieje kilka teorii, które starają się wytłumaczyć taką formę przedstawienia świętych. Może to nawiązywać do retabulii rzeźbionych, alabastrycznych, które były bardziej cenione od tych malowanych. Mogły one też być wyrazem tzw. Fasterducher (??) - tkaniny okrywającej rzeźby i ołtarze. Najbardziej przekonywującą teorią jest ta, która mówi o tym, że artysta w ten sposób pragnie pokazać możliwości malarstwa.
Po otwarciu ołtarza widzimy scenę Sądu Ostatecznego, gdzie zauważamy odejście od motywu ważenia dusz, gdzie nie widać diabłów i piekła. Piekło objawia się tutaj w gestach i mimice.
Sąd ostateczny
W przypadku Weydena możemy mówić o dwóch mistrzach: pierwszy – Campin, drugi – Fra Angelico. Drugim malarzem Weyden zainspirował się w trakcie swojego pobytu w Italii. Z dzieł Fra Angelico, które są widocznym źródłem inspiracji dla malarza niderlandzkiego warto wymienić „Opłakiwanie Chrystusa”.
W roku 1450 powstaje „Matka Boska ze świętymi”, tytułowi święci to Piotr, Jan, Kosma i Damian. Jest to przedstawienie typu sacra conversatione. Jest to temat rozwinięty w Italii w XV w. Święci mają tutaj być pośrednikami – interzesio (wstawiennictwo). Są to obrazy medytacyjne, służące refleksji.
Matka boska ze świętymi
Dieric Bouts(1415-1475) Twórca między innymi „Ołtarza Eucharystii” (1464 – 1468) wykonany dla Bractwa św. Sakramentu. Członkowie tego bractwa przedstawieni są w scenie ostatniej wieczerzy (4 postacie). Tutaj ponownie zauważamy ukryte w scenie rodzajowe symbole religijne – komin jako tron, świecznik jako korona. Charakterystyczną cechą malarstwa Bowisa jest wydłużenie postaci, a także ich modny ubiór. Spośród pozostałych dzieł Bowisa warto wyróżnić dwa obrazy stworzone na zamówienie Ratusza Brukseli do Sali Sądowej. Zamówienie opiewało na 4 obrazu jednak śmierć malarza nie pozwoliła zrealizować w pełni umowy.
Ołtarz Eucharystii
Hugo van der Goes (1440-1482) działał zarówno dla mieszczan jak i Karola Śmiałego. Twórca, który wiele lat żył na skraju szaleństwa, chory na depresję. W 1477, pod koniec życia, wstąpił do klasztoru, ale nie jako mnich, lecz pod opiekę mnichów, którzy chronili go przed próbami samobójczymi. Artysta ten zapatrzony był w sztukę włoską. Wyraźne są wpływy Albertiego – obraz jako okno na świat, duży realizm. Sztuka van der Goesa podejmuje wciąż tematy religijne, ale coraz bardziej zwracamy w niej uwagę na realizm, na prawdziwego człowieka.
„Pokłon 3 króli” (1471 – 73) to obraz, w którym odnajdujemy zanikające średniowieczne detale. Malarz ten był mistrzem nastroju. Co widoczne jest chociażby na Ołtarzu Wiedeńskim.
Pokłon 3 króli
Hans Memling (1430 – 1494) Był Niemcem, ale jego osoba jest przykładem na to jaki wpływ ma miejsce pobytu na twórczość danego artysty (był między innymi we Włoszech). Jego zlecedoniawcami byli głównie mieszczanie niższego stanu. Tworzył dla nich takie dzieła jak: “Pokłon 3 króli” (1479), czy liczne Madonny. W roku 1487 stworzył dyptyk Martina van Nieuwenhove, gdzie fundator (burmistrz Brugii) adoruje Marię. Jest to typowy rekonstrukcyjny realizm. Memling wprowadza na północy portret w pejzażu – przykładem może być portret mężczyzny z monetą Nerona.
Jan Van Eyck (1390/1400 – 1441) Nie był tylko artystą, lecz także piastował ważne funkcje na dworze burgundzkim. Jeżeli można go porównywać z jakimś włoskim atystą to z Masaccio - malarz jako artysta/matematyk. Van Eyck na dobre wprowadza pejzaż, pełny akt kobiety i mężczyzny. Był osobą bardzo oczytaną, wiele podróżującą. To on stworzył portret realistyczny. Uważał siebie za uczonego, a swoje obrazy podpisywał “tak jak umiem”.
“Ołtarz Gandawski” (1432) Znajduje się w kaplicy św Jana Ewangelisty, w kościele św Jana Chrzciciela. Ma duże rozmiary – otwarty 5m. Na skrzydłach zamkniętych znajdują się fundatorzy – Jogot Violt(?), Isabela Violt, którzy adorują świętych Janów. Święci ukazani są jako rzeźby. Fundatorzy należeli do bogatego mieszczaństwa. W najwyższej partii znajduje się scena zwiastowania. Po otwarciu widać grupę Deesis w ujęciu bizantyzującym, w bogatych szatach. Po bokach znajdują się muzykujące anioły. Tutaj też pojawiają się pierwsze na północy akty – Adam i Ewa. W górnej części znajduje się Kain i Abel. W części dolnej – adoracja baranka. Pejzaż zawiera roślinność południową, co jest konsekwencją podróży Van Eycka do Włoch. Został on oparty na szkicach zrobionych przez artystę podczas podróży.
“Madonna Kanclerza Rolin”z 1435 roku mogła być obrazem wotywnym za pokój z Francją. Przedstawiony kanclerz był osobą o wątpliwych walorach moralnych. Widoczna komnata jest otwarta na Hortus Conclusus. Maria jest koronowana, ubrana w płaszcz z cytatami z psalmów i księgi Cyryta (?). Na obrazie nie ma rozgraniczenia pomiędzy strefami sacrum i profanum.
Rolin
“Madonna kanonika van der Paele” (1436) Znajdowała się w kaplicy św Donacjana. Pojawiają się tutaj następujące elementy: białe kwiaty jako atrybut Marii, papuga jako ptak mądrości, tron z wyobrażeniem Adama i Ewy, Kaina, Abla, Zmartwychwstania. Widoczny jest wiek kanonika, w oczy rzucają się okulary.
Paele
“Madonna w kościele” (1425-1430) Mogła być to część dyptyku. Maria została ukazana jako królowa, nieproporcjonalna przy architekturze.
Madonna w kościele
“Tryptyk drezdeński” (1437) Przedstawienie Michaela Augusteriniego(?) wraz ze św Michałem, Katarzyną i Madonną.
Tryptyk drezdeński
“Madonna z Lukki” (1435 – 1437) Madonna karmiąca, tron przywołujący jej królewski rodowód.
Luka
“Portet kardynała Nicollo Albergatiego” (1435) jest to szczyt realizmu u Van Eycka. Zauważalny brak dłoni – artysta unika przedstawiania ich. Jego portrety są chłodne i pełne dystansu.
Nicollo Abergati
“Portret mężczyzny w czerwonym turbanie” (1433) przykład tego co Van Eyck lubił stosować – postać wyłania się z czarnego tła.
Albrecht Durer (1471-1526) Jego ojciec – również Albrecht- przybył do Norymbergii z Węgier, chociaż był on potomkiem niemieckich imigrantów. Był on złotnikiem. Albrecht – syn, był 3 z 18 synów. W 1486 został uczniem Michaela Wolgemuta. Lata 1490-1494 to okres podróży. W 1494 roku bierze ślub z Agnes Frei – był to nieudany związek, żona została wybrana przez rodziców.
W 1494 z powodu epidemii dżumy opuszcza Norymbergię i wyrusza na 1 rok do Wenecji. Dostrzega tam jakim szacunkiem otaczany jest artysta. Durer pragnie tego również na północy. Powraca do Norymbergii w 1495 roku, rozkręca swój warsztat. Rok 1505 to kolejna epidemia i kolejny wyjazd do Wenecji Tam w 1506 roku powstaje “Święto różańcowe”. Pojawiają się na nim różni oficjele – np. Papież. Pojawia się także on sam jako postać z kartką.
Święto różańcowe
W Wenecji chciano, aby Durer został tam, on jednak powrócił. W roku 1520 odbywa podróż do Niderlandów. Z tego okresu pochodzą liczne zapiski Durera. Był on również pierwszym artystą północnym spisującym swoje uwagi o sztuce w postaci traktatów. Łączył on w swojej twórczości 2 światy: północny I południowy. Dla niego malarstwo to praca naukowa. Wiele uwagi poświęcił geometrii, proporcji człowieka, naturze, która stanowiła niedościgniony wzór, pięknie – to co słuszne, trafne I właściwe. Jego zainteresowanie naturą jest widoczne w szkicach roślin oraz zwierząt.
1503
II połowa XV wieku to czas, kiedy drzeworyt wciąż jest techniką sztywną, nie dającą dużych możliwości. Durer zrewolucjonizował tą technikę.
Apocalypsis cum figuris
Apokalipsa powstała w czasie niepokojów w Palestynie, głodu I śmierci Nerona. Przełom XV I XVI wieku to okres reformacji I buntów, oczekiwania na koniec. Wzorem dla Durera przy okazji tworzenia tej serii grafik były drzeworyty z Biblii Kolońskiej (1478), a dokładniej z jej drugiego wydania z roku 1483. Jednak Durer poszedł znacznie dalej doskonale ukazując ciało, pejzaże.
I – Męczeństwo św Jana Ewangelisty, widzenie 7 świeczników, miecz z ust, 7 gwiazd w dłoni
II – Otwarcie I pieczęci – tron, dookoła 24 trony, 7 lamp ognistych
III – 4 jeźdźców apokalipsy
IV – Deszcz ognisty z gwiazd
V – 4 aniołowie
VI – 7 trąbiących aniołów
VII – uśmiercenie tych bez stępli :P
VIII – Jan połykający książkę
IX – Madonna apokaliptyczna I smok 7 głowy
X – Walka Michała z diabłem
XI – Smok z jagnięciem
XII – pieśń pochwalna z nieba
XIII – nierządnica babilońska
XIV – anioł z kluczem przy otchłani
W 1513 roku powstaje Rycerz śmierć I diabeł, rycerz odpowiada Vita activa, grafika nawązuje do średniowiecza.
Rycerz śmierć i diabeł
W 1514 powstają Melancholia I św. Hieronim w celi.
św. Hieronim jest to wzór kontemplacji, a jednocześnie idealny uczony
Melancholia jest zarówno intelektem jak I stanem bezradności. Jest jednym z 4 temperamentów, w średniowieczu jest grzechem, a w renesansie stanem twórczym. Wcześniej przedstawiana była jako kupiec, skąpiec, postać śpiąca. Melancholicy uważani byli za dzieci Saturna. U Durera melancholia
nawiązuje do starożytności jako stan niemocy, ale też zachęcający do tworzenia.
Durer stworzył liczne portrety mieszczańskie. W 1516 namalował portret swojego mistrza Michaela Wolgemuta,
Michael Wolgemt
w latach 20 tego stulecia Bernharda von Reste,
Bernhard von Reste
a w latach 1506-1507 namalował tzw. Wenecjankę.
Był też autorem licznych autoportretów, pierwszy z nich powstał już gdy Albrecht miał 13 lat. W 1493 roku powstał autoportret zaręczynowy, gdzie za atrybut służy tzw. Mikołajek czyli kłująca roślina. Pojawia się tam także napis “Moje życie przebiega zgodnie z wolą nieba”. W wieku 26 lat maluje swój portret w białych rękawiczkach. 1499/1500 to autoportet w futrze, stylizował się tutaj na Chrystusa zbawcę. Pojawia się również jako jeden z króli w pokłonie 3 króli. Pod koniec życia tworzy portret siebie jako Chrystusa męża boleści.
Zaręczynowy Z rękawiczkami W futrze Mąż boleści
Inne jego dzieła to: Nosorożec 1515, czy Jezus I uczeni w piśmie 1506.
Leonardo da Vinci
Urodził się w 1452 roku, zmarł w 1519. Był nieślubnym dzieckiem szlachcica i chłopki. Wychowywany był przez ojca.
I okres florencki
W 1466 przeniósł się do Florencji. Vasari podkreśla, że Vinci posiadał chłonny umysł i kochał zwierzęta. Uczył się u Verrocciego, który posiadał wówczas ważną pracownię.
Verrocchio namalował Chrzest Chrystusa z lat 1470-72. Część postaci powstała ręką Leonarda. Za palmą widoczny jest pejzaż wodny – również typowy dla niego.
Chrzest - Verocchio
Szybko przerósł swojego mistrza.
Portret Ginevry Benci, zamówiony przez jej męża. Jej atrybutem jest jałowiec, który łączy się z jej imieniem. Obraz został wykończony, ale później obcięty.
Ginewra Benci
1475-80 Wykonuje Madonny z dzieciątkiem. Maria również jest z goździkiem. Widoczne są wciąż pewne wpływy średniowieczne. Madonna z kwitem, Madonna karmiąca.
Jego św. Hieronim jest człowiekiem wyniszczonym, starcem. Ciało jest przedstawione w sposób anatomiczny. Leonardo dużo pisał o anatomii.
Hieronim
W 1481 malował Pokłon 3 króli, którego nie dokończył. Dzieło miało być dla klasztoru franciszkanów. Występuje to fantastyczna architektura, bitwa, ważny jest gest, zwierzęta, natłok postaci – 66.
Ok. 1482 Florencja podupada, wyjeżdżają artyści, np. Boticelli. W latach 1480-82 miała tam miejsce mała epidemia dżumy. W domu Leonarda też nie było najlepiej. W 1476 policja otrzymała donos, że Leonardo to sodomita.
I okres mediolański
W 1482 Medyceusze wysyłają go do Mediolanu do Sforzów. Napisał do nich list, w którym się zareklamował. Prezentuje się też jako twórca machin wojennych, chociaż był przeciwnikiem wojny. Mediolan był po Rzymie najbogatszym miastem Italii. Ród Sforzów zajmował tam ważną pozycję od XV w.
Madonna wśród skał – wykonana 2 razy, trochę ikonografii średniowiecznej. Te obrazy są jeszcze wykończone, potem bywa z tym różnie.
1483-90 1490-1508
1490 – Dama z gronostajem; obraz kilkakrotnie przemalowywany. Jest to Cecylia Galeriani – kochanka Ludwika Sforzy. Gronostaj symbolizuje czystość I łączy się z jej nazwiskiem – z greki. Gronostaj był też dewizą Ludwika. Cecylia była z niskich sfer. W 1491 Ludwik żeni się z Beatrycze, a ona wychodzi za innego. W 1498 Izabela Este napisała list do Cecylii, aby przysłała jej ten obraz, ponieważ jest wg niej bardzo piękny, sławiony przez poetów. W 1536 Cecylia umiera. Obraz przechodzi z rąk do rąk, aż w 1799 lub 1800 nabywa go Czartoryski. Po wiadomych zawirowaniach powraca w 1876 do Polski, Muzeum Czartoryskich.
W 1490 Leonardo poznaje Giacomo Salai, który oczarował Vinciego. Powstało wiele jego szkiców, zapisał mu zresztą spory majątek.
Salai jako Jan Baptysta
W Mediolanie miał zrobić pomnik konny Francesco Sforzy. Robi dużo szkiców anatomicznych koni. Pomnik miał być duży. Leonardo robił małe odlewy, przygotowywał się. Ostatecznie nie został zrealizowany bo brąz poszedł na militaria w czasie wojny z Francją.
...
klaustrofobia_off