Czesław Miłosz Traktat teologiczny.pdf

CZESŁAW MIŁOSZ

Traktat Teologiczny

1. Takiego traktatu

Takiego traktatu młody człowiek nie napisze.

Nie myślę jednak, że dyktuje go strach śmierci.

Jest to, po wielu próbach, po prostu dziękczynienie,

a także pożegnanie dekadencji,

w jaką popadł poetycki język mego wieku.

Dlaczego teologia? Bo pierwsze ma być pierwsze.

A tym jest pojęcie prawdy. I właśnie poezja

swoim zachowaniem przerażonego ptaka

tłukącego się o przezroczystą szybę, poświadcza,

że nie umiemy żyć w fantasmagorii.

Oby do naszej mowy wróciła rzeczywistość.

To znaczy sens, niemożliwy bez absolutnego punktu

odniesienia.

2. Poeta, którego ochrzczono

Poeta, którego ochrzczono

w wiejskim kościele katolickiej parafii

natrafił na trudności

z powodu swoich współwyznawców.

Na próżno starał się zgadnąć, co dzieje się

w ich głowach.

Podejrzewał tam zastarzały uraz poniżenia

i kompensacyjne mity plemienne.

A przecie każde z nich, dzieci, nosiło swój własny los.

Przeciwstawienie ja–oni było niemoralne,

Bo dowodziło, że sam uważa się za coś lepszego od nich.

Łatwiej było powtarzać z innymi modlitwy po angielsku

w kościele Świętej Magdaleny w Berkeley.

Raz, wjeżdżając na obwodnicę skąd jedno pasmo

prowadzi do San Francisco, drugie do Sacramento,

Pomyślał, że kiedyś musi napisać traktat

teologiczny, żeby okupić swój grzech

samolubnej pychy.

3. Nie jestem

Nie jestem i nie chcę być posiadaczem prawdy.

W sam raz dla mnie wędrowanie po obrzeżach herezji.

Żeby uniknąć tego, co nazywają spokojem wiary,

a co jest po prostu samozadowoleniem.

Moi polscy współwyznawcy lubili słowa

kościelnego obrzędu ale nie lubili teologii.

Może byłem jak mnich w śródleśnym

klasztorze, który patrząc przez okno na rozlewiska

rzeki pisał swój traktat po łacinie, w języku

niezrozumiałym dla wieśniaków w baranich kożuchach.

I co za komizm między krzywymi płotami miasteczka,

gdzie kury grzebią na środku pylnej ulicy,

deliberować o estetyce Baudelaire’a!

Przyzwyczajony zwracać się o pomoc

do Matki Boskiej, z trudem tylko ją rozpoznawałem

w Bóstwie wyniesionym na

złoto ołtarzy.

4. Przepraszam

Przepraszam, wielebni teologowie, za ton nie licujący

z fioletem waszej togi.

Miotam się i przewracam w łożu mojego stylu,

szukając kiedy będzie mi wygodnie, ani za

świątobliwie, ani zanadto świecko.

Musi być miejsce środkowe, między abstrakcją

i zdziecinnieniem, żeby można było rozmawiać

poważnie o rzeczach naprawdę poważnych.

Katolickie dogmaty są jakby o parę centymetrów za

wysoko, wspinamy się na palce i wtedy przez

mgnienie wydaje się nam, że widzimy.

Ale tajemnica Trójcy Świętej, tajemnica Grzechu

Pierworodnego i tajemnica Odkupienia

są opancerzone przeciw rozumowi.

Który na próżno próbuje dowiedzieć się o dziejach

Boga przed stworzeniem świata, i o tym, kiedy w

Jego Królestwie dokonał się rozłam na dobro i zło.

I co z tego mogą zrozumieć biało ubrane dziewczynki

przystępujące do pierwszej komunii?

Choć i dla siwych teologów to trochę za dużo,

więc zamykają księgę powołując się na

niewystarczalność ludzkiego języka.

Nie jest to jednak dostateczny powód, żeby

szczebiotać o słodkim dzieciątku Jezus na sianku.

5. Obciążenie

Ten Mickiewicz, po co nim się zajmować, jeżeli i tak jest wygodny.

Zmieniony w rekwizyt patriotyzmu dla pouczenia młodzieży.

W puszkę konserw, która po otwarciu miga

scenami kreskówki o dawnych Polakach.

I katolicyzm, czyż nie lepiej zostawić go w spokoju?

Żeby zachowany był rytuał kropienia święconą wodą

i obchodzenia świąt i odprowadzania umarłych na

szanowane cmentarze.

Zawsze znajdą się tacy, którzy będą go traktować

poważnie, to znaczy politycznie.

Nigdy jednak nie sprzymierzałem się z tymi wrogami

Oświecenia, którzy słyszą diabła przemawiającego

językiem liberalizmu i tolerancji dla wszelkich innowierców.

Niestety stosowało się do mnie amerykańskie

porzekadło, zresztą ułożone w nieprzyjaznej intencji:

,,Raz katolik, na zawsze katolik”.

6. Na próżno

Bogowie albo są wszechmocni, ale sądząc po świecie,

jaki stworzyli, nie są dobrzy,

albo są dobrzy, ale świat wymknął im się z rąk,

więc nie są wszechmocni.

Szkoła Epikura

Sześcioletni, czułem grozę w kamiennym porządku świata.

Na próżno później szukałem schronienia

w kolorowych atlasach ptaków, pucułowaty kustosz Koła

Miłośników Przyrody.

Karol Darwin, niedoszły duchowny, z żalem ogłosił

swoją teorię doboru naturalnego, przewidując, że

będzie służyła teologii diabelskiej.

Ponieważ głosi ona triumf silnych i przegraną

słabych, co jest dokładnie programem diabła, którego

nazywają dlatego Księciem Tego Świata.

Wszystko co biega, pełza, lata i umiera jest

argumentem przeciwko boskości człowieka.

Zwróciłem się do przeciw-Natury czyli do sztuki,

żeby z innymi budować nasz dom z dźwięków

muzyki, barw na płótnie i rytmów mowy.

Zagrożeni w każdej chwili, znaczyliśmy nasze dni

na kamiennym albo papierowym kalendarzu.

Przygotowani na to, że dźwignie się z otchłani zimna

ręka, żeby nas wciągnąć razem z naszym

niedokończonym budowaniem.

Ale wierząc, że niektórzy z nas otrzymują dar, łaskę

wbrew sile ciążenia.

7. Mnie zawsze podobał się

Mnie zawsze podobał się Mickiewicz, ale nie wiedziałem dlaczego.

Aż zrozumiałem, że pisał szyfrem i że taka jest zasada

poezji, dystans między tym, co się wie

i tym, co się wyjawia.

Czyli treść jest ważna, niby ziarno w łupinie, a jak

będą bawić się łupinami, nie ma większego znaczenia.

Błędy i dziecinne pomysły poszukiwaczy tajemnicy

powinny być wybaczane.

Mnie wyśmiewali za Swedenborgi i inne

ambaje, ponieważ wykraczałem poza przepisy

literackiej mody.

Wykrzywione w szyderczym grymasie gęby

małpoludów rozprawiających o moich zabobonach

pobożnego dziecka.

Które nie chce przyjąć jedynej dostępnej nam

wiedzy, o wzajemnym stwarzaniu się ludzi

i wspólnym stwarzaniu tego, co nazywają prawdą.

Podczas gdy ja chciałem wierzyć w Adama i Ewę,

Upadek i nadzieję przywrócenia.

8. Ależ tak, pamiętam

Ależ tak, pamiętam podwórze w domu Romerów,

gdzie miała swoją siedzibę loża ,,Gorliwy Litwin”.

I w starości stałem na moim uniwersyteckim

dziedzińcu pod arkadami, przed wejściem do kościoła

Świętego Jana.

Co za dal, ale mógłbym słyszeć jak furman strzela z

bicza i wjeżdżamy całą gromadą z Tuhanowicz

przed ganek dworu w Szczorsach Chreptowiczów.

Żeby czytać w największej bibliotece na Litwie księgi

ozdobione wizerunkiem człowieka kosmicznego.

Jeżeli pisząc o mnie pomylą stulecia,

sam potwierdzę, że byłem tam w 1820 roku, pochylony

nad ,,L’aurore naissante” Jakuba Böhme, francuskie wydanie, 1802.

9. Nie z frywolności

Nie z frywolności, dostojni teologowie,

zajmowałem się wiedzą tajemną wielu stuleci – ale z

bólu serdecznego, patrząc na okropność świata.

Jeżeli Bóg jest wszechmocny, może na to

pozwalać, tylko jeżeli założymy, że dobry nie jest.

Skąd granice jego potęgi, dlaczego taki a nie inny

jest porządek stworzenia – na to starali się odpowiedzieć

hermetycy, kabaliści, alchemicy, rycerze Różanego Krzyża.

Dzisiaj dopiero znaleźliby potwierdzenie swoich

przeczuć w twierdzeniu astrofizyków, że przestrzeń i

czas nie są niczym wiecznym, ale miały swój początek.

W jednym niewyobrażalnym błysku od którego

zaczęły się liczyć minuty, godziny i stulecia stuleci.

A oni właśnie zajmowali się tym, co zaszło w łonie

Bóstwa przed tym błyskiem, czyli jak pojawiło się Tak

i Nie, dobro i zło.

Jakub Böhme wierzył, że świat widzialny powstał

wskutek katastrofy, jako akt miłosierdzia Boga,

który chciał zapobiec rozszerzaniu się czystego zła.

Kiedy uskarżamy się na ziemię jako przedsionek

piekła, pomyślmy, że mogłoby być piekłem zupełnym,

bez jednego promienia piękna i dobroci.

10. Czytaliśmy w katechizmie

Czytaliśmy w katechizmie o buncie aniołów – co

zakładałoby jakąś działalność w przed-świecie,

zanim kosmos widzialny został stworzony, tak tylko

umiemy myśleć, posługując się kategoriami ,,przed” i ,,po”.

Nawet gdyby w przed-świecie istniały całe zastępy

niewidzialnych aniołów, tylko jeden

z nich, manifestując swoją wolną wolę, zbuntował się

i stał się hetmanem rebelii.

Nie wiadomo dokładnie czy był to pierwszy i

najdoskonalszy z bytów powołanych do istnienia czy

też ciemna strona samego Bóstwa zwana przez

Jakuba Böhme Gniewem Bożym.

Tak czy inaczej, anioł wielkiej piękności i siły zwrócił się

przeciwko niepojętej Jedności, ponieważ powiedział

,,Ja”, co oznaczało odłączenie.

Luciferos, nosiciel ciemnego światła, zwany też

przeciwnikiem, Szatanem, w Księdze Hioba jest

oskarżycielem z urzędu w gospodarstwie Stwórcy.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: