Wełno znawstwo koło 2
1.Schemat budowy powłoki owłosionej (gruczoł łojowy dobrze rozwinięty).
2.Skład skóry surowej:
–woda 75%
- białka 25-35%
*białka bezpostaciowe
-albuminy
-globuliny
-glikoproteidy
-chromoproteidy
*białka włókniste
-klagen62-92% w stosunku do Sm białek bezpostaciowych,
-elastyna ok1%
-kreatyna(włosy, naskórek itp.)
- składniki mineralne(Ca, K, żelazo,0,5%),
- tłuszczowe do 30%
- substancje inne węglowodany, pigmenty, enzymy).
Woda, najbardziej podstawowy składnik skory surowej i bezpośrednio po zdjęciu skóra zawiera 65-75% wody.
Białka- najbardziej istotny składnik 90-95% białek Sm co odpowiada33% w skórze właściwej.
Tłuszcz- jego ilość zależy od rasy, gatunku, żywienia- więcej na skórze kozy 3-10%, owca do 30%składników mineralnych Ca, K, Mg, F-0,5%
Około 2 m-ca tworzą się zawiązki włosa i to zależy od okrywy włosowej (pierwotne włosy, kierunkowe).
Budowa okrywy skóry futerkowej/ włosy pokrywowe
Włosy kierunkowe(przejściowe) / (okrywa zewnętrzna),
Włosy ościste / włosy pokrywowe
Włosy przejściowe / (okrywa zewnętrzna)
Włosy puchowe / podszycie
Tk. skórne /podszycie
Budowa trzonu włosa ościstego:
1.zakończenie spiczaste 2.zgruienie Granna 3. Szyjka 4.pdstawa 5.wierzchołek.
Podstawa formy trzonów włosa :
stożkowy, cylindryczny, wrzecionowaty, lancetowaty.
Rozmieszczenie włosów na powierzchni skóry:
1. grupy proste – owce, kozy,2. włosy pojedyncze – kret.3. pęczki - suseł i świstak.4. grupy złożone- zając, królik.
Zróżnicowanie okrywy włosowej :
1.naturalne- beż żadnych zabiegów zmieniających jej wysokość i gęstość.
2.strzyżona- po skróceniu trzonów włosów zależnie od wymagań odbiorcy,
3. epilowana- po usunięciu trzonów włosów ościstych i kierunkowych,
4. skubana- po usunięciu włosów ościstych i kierunkowych przez ich wyskubanie np. ręczne.
5. polo fiksowana- i prasowana- trzon włosów jest wyprostowany na pewnej długości
6.lokowa- w postaci loków lub specjalnie lokowania.
Budowa włosa bezrdzeniowego pod mikroskopem:
- błona komórkowa, kora, mikrofibryle, makrofibryle, epikutikula, egzokutikula, endokutikula, białko i resztki jądra.
Kształty łusek:
-brukowe,
-niepierścieniowe,
-pierścieniowe
- te są pożądane.
Budowa warstwy nabłonkowe:
-epikutikula,(zew.) -egzokutikula(środ.) -endokutikula.(wew.)
2ga warstwa korowa.
Przekrój poprzeczny włosów pokrywowych:
1.kolisty(zebra),
2.owalny(pekari),
3.spłaszczony(kolczatka australijska),
4. sierpowaty- owca,
5.sercowaty(lama),
6.biszkoptowaty(królik),
7.gwieździsty(antylopa).
Ze względu na pochodzenie skóry dzielimy na :
-skóry futerkowe zwierząt hodowlanych i łownych-norki, wydry, kuny, wilka, tchórza.
-skóry futerkowe zwierząt domowych- jagnię, owca, królik, koza.
- skóry futerkowe zwierząt morskich- foki,
- skóry futerkowe z niektórych ptaków np. łabędzie.
Okrywa włosowa- to zespół wszystkich włosów wyrastających napowierzchni skóry, odróżnia skóry futerkowe od skór zwykłych bez włosa.
Skóra futerkowa składa się z dwóch warstw tkanki skórnej zwanej skórą, dermą lub rzemieniem, oraz warstwy włosów – zwanych okrywą włosową.
Właściwości skóry futerkowej
- włókno okrywy włosowej : szczególnie barwa i jej odcień, wysokość, grubość włosa, stosunek włosów ościstych do puchowych , wysokość, grubość włosa, miękkość, sprężystość, zdolność włosa do spilśniania, siła osadzania włosa w skórze, wytrzymałość włosa, grubość warstwy okrywowej włosa wskaźniki składu chemicznego.
-włókno tkanki skórne: grubość, miękkość, wytrzymałość na rozciągniecie i wydłużenie, wytrzymałość ściegu, temp. skurczu oraz wskaźniki składu chemicznego.
-włókno skóry futerkowej jako całość – masa powierzchni, układalność włókna, ciepłochronne, trwałość w użytkowaniu.
Ułożenie włókien w skórze owcy Merynosowej:
Naskórek, skóra właściwa, tk. łączna podskórna, torebka włosowa, włókno, gruczoł łojowy, gruczoł potowy
Kształt słupków: cylindryczny, stożkowaty, maczugowaty, gruszkowaty.
GĘSTOŚĆ WŁOSÓW:
Rzadka okrywa włosowa 5 tyś włosów / cm 2 – tygrys, lampart, kot, suseł.
Średnio – gęsta – 10 – 20 tyś / cm 2 lis pospolity, popielnica, tchórz, zając norka
Gęsta – powyżej 20 tyś / cm 2 lis polarny, piżmak, bóbr, wydra.
Wełna owiec prymitywnych (wrzosówka) 2,5 tyś/cm 2
Wełna owiec szlachetnych 3 tyś/cm2
Wełna merynosowa 5 tyś/cm2
Tygrys – dużo włosów puchowych.
Lampart - więcej włosów rdzeniowych.
Grupowy sposób wyrastania włosów:
Włos wtórny nie jest sztywny. Ma ujście w naskórku nie zrogowaciałym. Możliwe jest wyrastanie kilku włosów z jednego miejsca.
Włosy podszyciowe – wyrastają pod kątem (od łba do zadu)
Włosy pierwotne wyrastają bardziej prosto (od grzbietu do brzucha – kąt nachylenia).Mówi się więc o trójkowym układzie włosów (włosy puchowe sklejone są za pomocą tłuszczopotu. Nadaje to wspólną kalibrowatość.
Dzięki dużemu zagęszczeniu pochewek włókien merynosowych powstaje wspólny otwór z którego wyrasta kilka włosów jednocześnie jedno przy drugim.
W skutek wzajemnego nacisku wytwarza wspólna karbikowatość.
Pasma łączą się w warstwy strukturalne (słupki) o kształtach cylindrycznym, stożkowym, maczugowatym, gruszkowatym.
TYPY RUNA
OTWARTE – słupki cylindryczne połączone dość ściśle ze sobą
ZAMKNIĘTE – wierzchołki słupków nie łączą się ze sobą.
W zależności od kształtu słupków i kosmków można wyróżnić rodzaje run:
POWIERZCHNIA RUNA KOSTKOWO – BRUKOWA – wierzchołki słupków układają się obok siebie w kształcie wieloboków lub czworoboków nieregularnych, przypominając bruk (charakteryzuje runa najcięższe – merynosowe)
KALAFIOROWATA – wierzchołki słupków są zaokrąglone, przypominają kwiat kalafiora. Przy takiej powierzchni runo jest zamknięte.
POWIERZCHNIA RUNA DESKOWATA – wierzchołki słupków zlewają się ze sobą, że gdzie niegdzie widoczne są szwy. Runo w całości zamknięte.
POWIERZCHNIA PŁASKA – o dużych kwadratowych słupkach, szerszych na końcach. Zewnętrzna powierzchnia runa dzieli się na płaskie tarasy w formie czworokątów i wielokątów.
SMOLISTA – związana z obfitością tłuszczopotu. Powierzchnia runa różnej wielkości. Kuki przypominające ziarenka kawy. Tłuszczopot sprzyja przylepianiu się do zewnętrznej strony runa różnych zabrudzeń, stąd smolisty wygląd.
W zależności od karbikowatości wełny runo dzieli się na:
NORMALNE – charakteryzuje się dobrą gęstością, jednolitą wełną o normalnej karbikowatości i słupkach cylindrycznych, stożkowatych lub lejkowatych.
MARKOWANE – świadczy o nieprawidłowej karbikach, wysokich i ściśniętych. Niezbyt gęsta wełna. Słupki mają zdolność do oddzielania (runo szczególnie z na łopatkach i brzuchu).
PRZECIENIONE – zawiera wełnę karbikowaną pętlowo, rzadka, rozpadająca się na pasma.
KARBIKOWATOŚĆ I FALISTOŚĆ
- rodzaje karbikowatości – normalny, płaski, wysoki, płaska, dla czesanek, wysoka dla zgrzeblenia
- wpływa dodatnio na właściwości przędne
- liczba karbików 64’s 7-10 sztuk; 60 ‘s 5 – 7 sztuk; 50 ‘s 3 -3 sztuk.
WŁAŚCIWOŚCI WEŁNY
Ciężar właściwy 1,28 – 1,33. im większy kanał rdzeniowy tym mniejszy ciężar właściwy.
BARWA I ODCIEŃ
Naturalna – dzięki pigmentom (w korze, częściowo w rdzeniu), który jest pewnym stadium
utleniania proto – pigmentu. Od stopnia pigmentacji, utleniania, kombinacji, różnie utlenionego protopigmentu zależą wszystkie kolory okrywy włosowej u ssaków.
Stan naturalnej barwy – w skórach szlachetnych soboli, norek, kun, lisów.
Barwa naturalna czarna, brązowa, ryża, szara, biała, a w zależności od rozmieszczania zabarwień – łaciata, pręgowana, cętkowana. Okrywa włosowa powinna być odporna na światło, tarcie na sucho i mokro, bez szkodliwych składników. Kolor ma związek ze stopniem miękkości włosów, długością, grubością trzonu włosa (białe włosy bez pigmentu rosną szybciej niż czarne).Barwa okrywy zależy od pory roku (latem – jaśniejsza)Zabarwienie włosa puchowego jest jaśniejsze niż okrywy zewnętrznej. Wełna owcza – biała, siwa, szara, czarna, brązowa. Wełna kolorowa – gdy stosunek włókien kolorowych do białych przekracza 3 %.Rodzaj i natężenie połysku zależy od typu włókien, budowy warstwy łuskowatej, ilością i konsystencją tłuszczopotu.
POŁYSK – powstaje przez odbijanie promieni świetlnych od powierzchni łusek.
Włókna cienkie z łuseczkami pierścieniowatymi mają połysk delikatniejszy od wełny grubej o łuseczkach ułożonych brukowo.
Najbardziej pożądany połysk – srebrzysty (szlachetny), występuje w wełnie cienkiej o normalnym tłuszczopocie, drobno karbikowaną.
Drobne, lekko odstające łuski dają efekt rozproszenia światła (merynos).
W wełnie krzyżówkowej pożądany jest połysk jedwabisty ( w wełnie o karbikowatości szerokiej).
Połysk szklisty – typowy dla wełny nieszlachetnych, u których rozwinięta jest cześć rdzeniowa (koza).
PROCES KREATYNIZACJI:
Włókno ma budowę asymetryczną (dwuboczna struktura) składa się z
α oraz β – kreatyny skręconych ze sobą.
PARAKORA – ma większą gęstość i jest odporniejsza na działanie enzymów. Jej ilość wzrasta w miarę starzenia owcy do 5 lat, a potem maleje jej udział. Ma duży wpływ na wytrzymałość wełny.
ORTOKORA - w wełnie jagniąt. Ma wpływ na wydłużanie włókna. W fazie wzrostu ortokora zawsze jest wygięta na zewnątrz.
Orto i parakora mają wpływ na karbikowatość.
DELIKATNOŚĆ
a, giętkość – zdolność włókien wełny do łatwego oddzielenia się z położenia pierwotnego pod wpływem działania nieznacznej siły.
b, miękkość – stwierdza się dotykowo
SPRĘŻYSTOŚĆ – zdolność wełny do powracania do stanu pierwotnego po ustaniu działania siły.
ODPRĘŻNOŚĆ – zdolność powracania zgniecionej wełny do pierwotnej formy (np. garść wełny zgnieciona w dłoni rzucona na stół powraca do stanu pierwotnego).
Wełna martwa – u chorych, runo osłabiona sprężystość i odprężność.
Wełna w warunkach wilgotnych traci sprężystość.
WYTRZYMAŁOŚĆ NA ROZERWANIE
2,5 – 35 gram
Mało wytrzymałe włókno zgrzebne od 2,5 – 5,5 grama
Włókno czesankowe 20 – 32 gram (Lincoln)
Wpływ na wilgotność i temperaturę.
ZDOLNOŚĆ WYDŁUŻANIA
20 – 60 %.
Przy włóknie suchym trzeba zużyć dwa razy więcej siły niż przy włóknie mokrym.
Wydłużanie na sucho – trwałe.
HIGROSKOPIJNOŚĆ
17 – 18 % (wilgotność wełny).
Właściwości wełny:
To zdolność wełny do wchłaniania wilgotności z powietrza. Legalna wilgotność wełny powinna być 17-18%, ale może wchłonąć do 40-50% wilgotności.
Pęcznienie podłużne wynosi średnio 1,2%, a poprzeczne 22-26%.
Po wysuszeniu wraca do stanu pierwotnego.
Włókna o rozwiniętym kanale rdzeniowym wchłaniają więcej wilgotności niż włókna bezrdzeniowe.
Wełna, wchłoniętą wilgoć zatrzymuje najdłużej niż np. len przez co chroni organizm przed zimnem.
Właściwości do SPLIŚNIANIA SIĘ:
Zdolność do tak ścisłego zbijania w określonych warunkach i takiego łączenia się włókien, że rozłączenie ich jest niemożliwe bez uszkodzenia.
Optymalna temp. pilśnienia to 35 st Celsjusza, ponieważ siła powrotu włókna spada im wyższa temp.
Podczas spilśniania włókna zaczepiają się brzegami łusek, wskutek czego odbywa się zespolenie włókien w masie.
Właściwości PRZEDNE:
Jest to suma cech dodatnich wełny związanych z cienkością i elastycznością .Wełna musi mieć wszystkie cechy dodatnie, ponieważ wełny np. długie i cienkie mają niską zdolność przędną.
PRZEWODNICTWO CIEPLNE:
Wełna jest zły przewodnikiem ciepła.
Nie przepuszcza ciepła na zewnątrz, ale utrzymuje stałą temperaturę ciała. Tych właściwości nie ma żadne inne włókno.
Im wełna bardziej sprężysta, karbikowata, puszysta tym więcej ciepła zatrzymuje.
Keratyna jest złym przewodnikiem ciepła.
Wełna jest wrażliwa na działanie wyższej temperatury. W temp 120o Celsjusza lekko żółknie wydzielając amoniak, a w temp 150o rozkłada się wydzielając siarkowodór, w 220o C przepala się, a w 315o C zwęgla się. W temp 100-105o C traci wilgotność, staje się krucha i osłabiona.
CECHY TŁUMIĄCO – IZOLUJĄCE:
-Działanie promieni słonecznych - długotrwałe działanie promieni sprzyja się tworzeniu kw. siarkowego z siarki, która jest w wełnie - staje się szorstka. Słupki są bardziej kruche, słabsze. Im dłuższy czas tym stopień pęcznienie jest większy.
...
pauloczips