STRUKTURALIZM             

J. Apresjan, Koncepcje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971.

-bezpośredni poprzednicy strukturalizmu: Filip Fortunatow, Jan Baudoin de Courtenay, F. de Saussure;

ad. Baudoin:

- nie stworzył całościowej koncepcji;

- zwrócił uwagę na różność „języka jako kompleksu pewnych składowych części i kategorii(…) i języka jako nieustannie powtarzającego się procesu”

- rozdzielenie głoski i fonemu

- zwrócił uwagę na specyficzną strukturę mowy pisanej i mowy ustnej (rozgraniczył pojęcie litery i głoski)

Fonem:

- suma wyobrażeń artykulacyjnych artykulacyjnych akustycznych

-różne funkcje

-nowe metody badania głosek

ad. De Saussure

-jednolity system

-zrozumiał, że język ma wiele obiektów (środek: porozumiewania, kształtowania myśli, wyrażania itp.)

-język jako fakt kulturowo-historyczny i jako system znaków

-przeciwstawił lingwistykę zewnętrzną i wewnętrzną

a) zewnetrzna -bada warunki języka (historia narodu itd.)

B)wewnętrzna budowa

-miedzy zewnętrzną a wewnętrzną nie ma żadnego związku koniecznego – można wyjaśnić wewnętrzny mechanizm bez znajomości historii języka

0diachronia się przydaje, ale nie jest konieczna

- wydzielił język (langue) i mowę ()parole)

-mowa jest skutkiem wykorzystania języka

-język nie jest określony przez mowę

-każdą jednostkę językową rozszczepił na pojęcie jednostki języka i pojecie jednostki mowy

(głoska-jednostka mowy;fonem- jednostka języka)

-teza o systemowości języka(system wzajemnie uwarunkowanych znaków)

-„język jest f0ormą, a nie substancją-nieważny jest materiał, lecz zbiór opozycji między jednostkami językowymi:

a)paradygmatyczne(asocjacyjne)-pionowa oś języka, skutek kojarzenia, np. synonimia

b)syntagmatyczne- pojęcie syntagmy- połączenie dwóch dowolnych elementów, elementów, których jeden jest określany, drugi określający

-likwidacja podziału gramatyki na morfologie, składnię…

-lingwistyka wchodzi w skład semiotyki(jako system znaków)

-porównanie lingwistyki z matematyką-bada obiekty idealne, bez obserwacji ich realizacji)

-konsekwencją jego badań było powstanie etnolingwistyki, psycholingwistyki oraz lingwistyki strukturalnej, która bada język jako system znaków i nie interesuje się niczym oprócz jego właściwości kodowych

KLASYCZNE SZKOLY LINGWISTYKI STRUKTURALNEJ

I. PRASKA

-teoria rzeczywistych zjawisk i procesów języka naturalnego

-cel: ujawnić system języka we wszystkich aspektach: morfologicznym, syntaktycznym, leksykalnym

-najpełniej została opracowana teoria fonologiczna („Podstawy fonologii” Trubieckiego)

Teoria Trubieckiego:

-rozgraniczenie fonetyki i fonologii

-3 funkcje elementów fonolog.:

1) kulminatywna- ile słów w zdaniu

2)delimitatywna- granice miedzy jednostkami

3)dystynktywna-rozróżnianie jednostek znaczących

-centralnym punktem tej teorii jest teoria rozróżniania

A)pojęcie opozycji fonologicznej-przeciwstawienie głoskowe, np. sól – ból

b)pojecie fonemu jest pochodne w stosunku do opozycji fonologicznej---zespół cech istotnych pod względem fonologicznym

b)techniczne zasady identyfikacji fonemów (odróżnianie fonemu od jego wariantów i od grupy fonemów)

---reguły identyfikacji syntagmatycznej

a)fonem – połączenie głosek, którego części składowe w danym języku nie są rozdzielane na sylaby

b)połączenie głosek tworzone przy pomocy jednolitej artykulacji

c)połączenie głosek, którego długość nie przewyższa długości innych fonemów danego języka

TYPY OPOZYCJI ROZRÓŻNIAJĄCYCH ZNACZENIE:

a)

-prywatywne- na podstawie cech binarnych

-gradualne-stopień nasilenia cechy

-ekwipolentne- pozostałe

b)ze względu na siłę rozróżniającą

-stałe-różnią się we wszystkich możliwych pozycjach

-neutralizowane-rozróżniane w jednych, a w innych nie---------tam-dam, ale but-bud

pojęcie ARCHIFONEMU- zespół cech odróżniających, które SA wspólne dla obu fonemów

-dwa człony opozycji-nacechowany (jeśli ta cecha jest) i nienacechowany

FONOLOGIA BINARNA JAKOBSONA

-rozpatruje nie artykulacyjne, lecz fonetyczne cechy fonemów

-stworzył system 12 binarnych cech dystynktywnych, które można ponoć przykładać do każdego języka

(cechy są na kartce)

POGLĄDY PRAŻAN NA MORFOLOGIĘ

-morfem-podstawa systemu morfologicznego-wiązka elementarnych opozycji morfologicznych, np. opozycji przypadków, opozycji czasownikowych form czasu, itp.

Np. ros. –em rozkłada się na SEMY (elementarne znaczenia semantyczne)

-liczby

-osoby

-czasu

- w szeregu opozycje morfologiczne mogą się neutralizować

-opozycje morfologiczne są binarne

-są też asymetryczne-jeden z członów jest członem nacechowanym(wyraża znaczenie

-----nauczyciel----nauczycielka

TEORIA SYNTAKTYCZNA PRAŻAN

-podział na novum i datum (remat i trmat)

II. DESKRYPTYWIZM

Prekursorzy:

SAPIR:

- bliskie koncepcjom de Saussure’a- rozróżnia w języku model fizyczny i idealny(system); drugi uważa za „realny i najistotniejszy pierwiastek życiu języka:

-„każdy język ma swój fason i, chociaż materiał wyjściowy może być taki sam dla wielu języków, w różnych językach jest on krojony w różny sposób

-wiąże się z tym hipoteza Sapira-Whorfa:

1)każdy język ma swój model, wg którego jest zbudowany i na swój sposób rozczłonkowuje rzeczywistość oraz narzuca ten sposób wszystkim mówiącym

język formuje myśl – ludzie mówiący różnymi językami widzą świat różnie

2)modele językowe są związane z warunkami kulturowo-społecznymi

np. język navaho- wszystko przedstawia w ruchu

- zachodzi odpowiedniość między budową języka a budową kultury w całości (np. w języku górali jest wiele nazw określających górę)

-swoistość formy w języku Sapir uważał za zjawisko wtórne (tego nie ma u de Saussure’a_

=pod względem logicznym język jest tym doskonalszy, im mniejszy jest udział informacji wyrażanej koniecznie w wypowiedzi, a wymaganej tylko przez zasady kodowania, a nie istotę komunikatu

-opozycje formalne, nieodpowiadające różnicom pojęciowym, ale wymagające koniecznego wyrażania i z tego względu zabarwiające budowę gramatyczną, grają rolę szumów, psujących podstawę gramatyczną )nie burzą jej całkowicie)

-klasyfikacja pojęć wyrażanych w języku:

a)konkretne (dom)

b)derywacyjne(nauczy-ciele)

c)czysto relacyjne (przypadek rzeczownika)

-poza tym skrytykował podział na części mowy

Leonard Bloomfield:

-cel: opracowanie jednego, precyzyjnego systemu pojęć, zdatnych do opisu synchronicznego języka o dowolnej budowie

-chciał wyodrębnić właściwy przedmiot lingwistyki:

a) nie głoski i znaczenia, ale połączenia określonych dźwięków określonym znaczeniem

b) dźwięki tylko wtedy, kiedy rozróżniają znaczenia

c) w gramatyce i leksykologii – nie znaczenie formy i wyrazu, lecz fakt różnicy dwóch form i wyrazów (znaczenie dystynktywne)

-formy językowe (dźwięk + znaczenie)

a)związane (niewymawialne osobno)

b)swobodne(wyrazy związki)

c)złożone

d)proste(morfemy

Z tych pojęć Bloomfield wyprowadza swoje najważniejsze definicje: składnika,klasy i konstrukcji

-część wspólna dowolnych dwóch form złożonych-KOMPONENT

-składniki bezpośrednie)trochę jak syntagmy u de Saussure’a  i końcowe(morfemy)

-substytut-forma, którą w określonych warunkach zastępuje dowolną formę

-konstrukcje syntaktyczne – forma językowa, w której żaden ze składników nie jest formą związaną

LINGWISTYKA DYSTRYBUCYJNA

-B.Bloch, Ch.Hockett, E.Nida

-nie jest to teoria języka w zwykłym sensie (R.Wells: zbiór instrukcji opisu)

-ligwista-deszyfrator

-dla każdego języka możemy ustalić rozkład lub dystrybucje-sumę wszystkich otoczeń, w których występuje, tj. sumę wszystkich [pozycji elementu w stosunku do innych elementów

-tylko analiza dystrybucji pozwoli nam na wydobycie z tekstu informacji o języku

*WŁAŚCIWOŚCI AMERYKAŃSKIEJ LINGWISTYKI*

-opis lingwistyczny jest tylko zbiorem niezależnych od budowy konkretnego języka procedur opracowania tekstów

-struktura każdego języka jest niepowtarzalna, dlatego trzeba ją badać z czysto zewnętrznego punktu widzenia

-rozróżnienie kilku poziomów języka: fonologicznego, morfologicznego morfologicznego syntaktycznego (są one zhierarchizowane)

-jednostki języka-klasy równoważnych jednostek tekstu (wariantów danej jednostki językowej)

-obiektywizm opisu

OPISANIE STRUKTURY JĘZYKA + ustalenie:

-jego elementarnych jednostek na wszystkich poziomach

-klas jednostek elementarnych

-praw łączenia elementów różnych klas

-wyodrębnienie elementarnych jednostek języka osiąga się przy pomocy segmentacji tekstu i analizy dystrybucyjnej

-nie tekst, a informator(osoba, dla której badany język jest ojczystym)

--segmentacja tekstu na jednostki elementarne (fony i morfy)-pierwszy krok na wydzielenie fonemów i morfemów

-2. krok – identyfikacja, które są identyczne, a które są wariantami (allofonami, allomorfami)

- do rozstrzygnięcia tego wykorzystuje się analizie dystrybucyjną; są 3 typy dystrybucji:

1) uzupełniająca – jeśli nigdy nie występuje w jednakowych otoczeniach

2)kontrastowa- występuje w tych samych otoczeniach i różnicuje znaczenia

np. ang. –ed i –ing

3)wymiana swobodna-jednostki tekstowe znajdują się w tych samych otoczeniach bez różnicy znaczeniowej, np. r przedniojęzykowo-zębowe i uwularne

B.Bloch wyróżnił 4 typy wzajemnego rozkładu dwóch jednostek tekstu:

1) 2 jednostki nigdy nie pojawiają się w jednakowych otoczeniach

2)zawsze występują w tych samych otoczeniach

3)zbiór otoczeń, w których występuje jedna z jednostek, zawiera się cały w zbiorze otoczeń, w którym występuje druga

4)zbiory otoczeń, w których występują jednostki tekstowe przecinają się

Dwie inne techniki ustalania to substytucja i analiza na składniki bezpośrednie

III. SZKOŁA KOPENHASKA

-glossosematyka –pomyślana jako uniwersalna teoria lingwistyczna

-teoria de Saussure’a – języka jako myśli zorganizowanej w materii dźwiękowej i definicja języka jako formy został rozwinięta w teorię PLANU WYRAŻANIA I PLANU TREŚCI

-plan wyrażania- zewnętrzna strona języka (dźwięk, grafia)

-plan treści-świat myśli

- nie wszystko w palne wyrażania i w planie treści należy do języka, np. z ogromnej liczny dźwięków fizycznie możliwych język wykorzystuje tylko niewielką ilość

-plan wyrażania może być taki sam dla wszystkich języków naturalnych, ale forma plany wyrażania jest niepowtarzalna

-w konsekwencji w pl. Wyrażania istnieje substancja wyrażania-materiał fonetyczny lub inny, który może być wspólny dla szeregu języków naturalnych

-substancja i forma są również w p. treści (substancja-wszystko, co może być przedmiotem myśli; forma-sposób uporządkowania)

-substancja tresći jest taka sama dla wszystkich języków

-zasada komutacji-określa relację pomiędzy formą wyrażania a formą treści-------jeśli różnica w planie treści odpowiada jakiejś różnicy w planie wyrażania, to jest ona dla danego języka istotna

-różnice w jednym planie, niekomutujące tworzą warianty tej samej jednostki

-jezyk-system inwariantów (inwariantów inwariantów. Wyrażania- KENEMY, w p. treści-PLEREMY)

-obiektem jest tekst

-KATALIZA- uzupełnienie zdań urwanych lub uszkodzonych

J. APRESJAN „KONCEPCJE I METODY WSPÓŁCZESNEJ LINGWISTYKI STRUKTURALNEJ.”

PRASKA SZKOŁA STRUKTURALIZMU – LINGWISTYKA FUNKCJONALNA

PRASKA LINGWISTYKA STRUKTURALNA jest teorią rzeczywistych zjawisk i procesów języka naturalnego.

Główni przedstawiciele szkoły praskiej: językoznawcy czescy: Vilem Mathesius, Bohumil Trnka, Bohuslav Havranek, Josek Vachek, Vladimir Skadlicka oraz rosyjscy: Nikołaj Trubieckoj, Roman Jakobson, Siergiej Karcewski. Ich teoria tworzy zbiór stosunkowo konsekwentnych poglądów. Praca uogólniająca, poświęcona podstawom lingwistyki funkcjonalnej: Josef Vachek „The Linguistic School of Prague. An Introduction to Its Theory and Practice”.

Teoria praskich strukturalistów wyrosła ze sformułowanej w 1929 r. pracy pt. „Tezy Praskiego Koła Lingwistycznego”, która zawierała tezy o „języku jako systemie funkcjonalnym” tj. „systemie środków wyrazu, służących do jakiegoś określonego celu”...