Osobowość
· Pośredniczy między bodźcami płynącymi z środowiska a reakcją organizmu, to znaczy, że zachowanie jest przejawem osobowości i presji czynników sytuacyjnych.
· Struktura, układ cech indywidualnych i sposób zachowania
· Wypadkowa tego, co jednostkowe i co społeczne, co biologiczne i co kulturowe
· Zespół cech warunkujących spójność zachowania i tożsamość jednostki.
Około 40% osobowości dziedziczymy po swoich rodzicach i przodkach. Pozostała część kształtuje się pod wpływem innych czynników.
Osobowość kształtowana jest w procesie socjalizacji:
· Socjalizacja pierwotna – odbywa się w rodzinie, od momentu urodzin, podstawą jest interakcja z znaczącymi innymi (rodzice, opiekunowie), uczenie się i rozwój osobowości przebiega głównie w trojaki sposób 1) wzmacnianie – nagradzanie zachowań pożądanych i karanie nieakceptowanych 2) naśladowanie innych 3) komunikacja, symboliczny przekaz wiedzy
· Socjalizacja wtórna – przebiega poza rodzinom, polega na uczeniu się różnych ról, umiejętności oraz strategii działania, ważną rolę ogrywa szkolnictwo.
· Resocjalizacja – ingerencja w ukształtowane w toku socjalizacji pierwotnej i wtórnej struktury osobowości, które są postrzegane jako źródło potępianych zachowań jednostki
Socjalizacja i jej wynik (m.in. osobowość) uzależniony jest od wielu czynników m.in.:
pozycja klasowa rodziców, ich wykształcenie, nawyki wyniesione z własnego domu, stopień patologii w rodzinie (niepożądane zachowania, błędy wychowawcze) itp.
Próby scharakteryzowania różnych osobowości podejmowano już w starożytności (np. Hipokrates). Współcześnie istnieje wiele typologii osobowości. Wiele z nich odnosi się do konkretnych teorii w ramach różnych paradygmatów. Oprócz znanych paradygmatów (patrz: tabele z zajęć 1) w obszarze osobowości powstał kolejny oparty na koncepcji cech. Twórcą rozumienia osobowości, jako niepowtarzalnej struktury cech, które mają właściwość motywacyjne (uruchamiają i ukierunkowują zachowania) był Gordon Allport.
Przykładowy wzorzec osobowości składający się z 5 cech, czynników zaproponowali Paul Costa i Robert McCrea. Jest to tzw. Wielka Piątka. Każdy z tych czynników ma jeszcze po sześć składników.
1) neurotyczność (lęk, wrogość, agresywność, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nieśmiałość)
↑ - osoba lękliwa, nerwowa, emocjonalna, niepewna, hipochondryczna, niezorganizowana
↓ - osoba spokojna, rozluźniona, nieemocjonalna, silna, pewna siebie
2) otwartość na doświadczenia (wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, idee, wartości)
↑ - osoba ciekawa, o szerokich zainteresowaniach, twórcza, oryginalna, z wyobraźnią, nietradycyjna
↓ - osoba konwencjonalna, przyziemna, o wąskich zainteresowaniach, brak zainteresowań artystycznych
3) ugodowość (zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność, skłonność do rozczulania się)
↑ - osoba uczuciowa, przyjazna, ufna, pomocna, wybaczająca, łatwowierna, bezpośrednia
↓ - osoba cyniczna, brutalna, podejrzliwa, niechętna do współpracy, mściwa, bezlitosna, łatwo wpadająca w złość, intrygant
4) ekstrawersja (towarzyskość, serdeczność, asertywność, poszukiwanie doznań, emocjonalność pozytywna)
↑ - osoba towarzyska, aktywna, rozmowna, zorientowana na ludzi, optymistyczna, lubiąca zabawę, uczuciowa
↓ - osoba powściągliwa, chłodna, stojąca na uboczu, zorientowana na sprawy, wycofująca się, cicha
5) sumienność (kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina, rozwaga)
↑ - osoba zorganizowana, wiarygodna, pracowita, zdyscyplinowana, punktualna, schludna, ambitna, wytrwała
↓ - osoba mniemająca celu, niewiarygodna, leniwa, beztroska, niedbała, swobodna, o słabej woli, hedonista.
Na podstawie wyżej wymienionych czynników można wyróżnić następujące typy osobowości:
1) typ odporny – charakteryzuje się zrównoważeniem emocjonalnym oraz ekstrawersją, ugodowością i sumiennością
2) typ o obniżonej kontroli – charakteryzuje się małą ugodowością i sumiennością
3) typ o nadmiernej kontroli – charakteryzuje się neurotycznością oraz introwersją.
Przewidywanie zachowań na podstawie cech osobowości – zasada agregacji!
Dana cecha nie wyraża się określonym zachowaniem w danej sytuacji, ale rozmaitymi zachowaniami w różnych.
W pewnej sytuacji cecha może się nie ujawnić, zatem zdolność do przewidywania zachowań na podstawie cech osobowości w psychologii jest ograniczona.
ZACHOWANIE = OSOBOWOŚĆ + CZYNNIKI SYTUACYJNE
UWAGA!
Ludzie generalnie skłonni są do tłumaczenia zachowaniach innych ludzi przez odwoływanie się przede wszystkim do ich osobowości, niedoceniając wagi czynników sytuacyjnych. Takie zjawisko znane jest pod nazwą podstawowy błąd atrybucji (atrybucja = przypisywanie).
Przykład: jeśli obcy człowiek potrąci nas w tłoku przejścia podziemnego i pójdzie dalej bez przeprosin, uznamy, że jest źle wychowany; niedoceniamy czynników sytuacyjnych (ścisk, szybkie tempo przemieszczania się) oraz powszechności takiego zachowania.
Jednak oceniając własne zachowania wskazujemy na presję sytuacji, która zmusiła nas do nagannego zachowania. Mówi się w tym przypadku o asymetryczności atrybucyjnej aktor-obserwator.
Gordon Allport, twórca teorii cech jako składnik osobowości uznaje TEMPERAMENT. Wg niego temperament jest dziedziczny – ma podłoże biologiczne, ujawnia się już we wczesnym dzieciństwie, jest surowcem, z którego rzeźbi się osobowość. Odnosi się do względnie stałych cech osobowości.
dziedziczony, ma podłoże biologiczne, ujawnia się od wczesnego dzieciństwa, odnosi się do względnie stałych cech
kształtuje się w procesie socjalizacji, dzięki relacją z innymi ludźmi, jest wypadkową tego, co biologiczne i społeczne
Przykład polskiej współczesnej teorii temperamentu – Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT) Jana Strelaua i in.
Główne założenie: temperament jako jeden z regulatorów zachowania, wyodrębniono 6 cech temperamentu:
1) żwawość – tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania (reakcji) na inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu
2) perseweratywność – tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał
3) wrażliwość sensoryczna – zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej
4) reaktywność emocjonalna – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażające się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej
5) wytrzymałość – zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej
6) aktywność – tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia).
Temperament może wpływać na ocenę tego, co dla konkretnej osoby będzie stresem, a co nie. Ma też znaczenie dla pojawiających się konsekwencji stresu. Może być więc czynniki chroniącym, albo czynnikiem ryzyka dla rozwoju zaburzeń.
3
pousiu18