Tertulian, Przeciw Marcjonowi.pdf

TERTULIAN

PRZECIW MARCJONOWI

Edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl

Mail: historian@z.pl

MMII ®

Księga Pierwsza

1.1. To co dawniej napisaliśmy przeciwko Marcjonowi można wyczytać rów-

nież z tego dzieła 1 . W miejsce bowiem starej piszemy nową rozprawę. Pierwsze

bowiem mało dojrzałe dziełko zniszczyłem, a zastąpiłem go później o wiele

pełniejszą kompozycją. To jednak ostatnie, jeszcze przed publikacją utraciłem

dzięki oszustwu wtedy brata, obecnie odstępcy od wiary, który zapewne podopi-

sywał fałszywie pewne fragmenty i udostępnił ogółowi.

2. Konieczność ponownego opracowania stała się koniecznością ulepszenia. I z

tej przyczyny zrozumiałe są pewne dodatki. Po drugim więc opracowaniu

chwytam za pióro po raz trzeci, a gdy już trzeci raz, stąd po raz pierwszy

napisałem przedmowę do ukończonego dziełka dlatego, aby uniknąć

zamieszania, jakie mogłoby wyniknąć po odnalezieniu różnych

rozpowszechnionych jego fragmentów .

3. Ironicznie zatem nazywa się Pont czymś gościnnym, skoro gościnności

pozbawiła go natura 3 . Nie nazwiesz go bowiem gościnnym nawet choćby z

powodu położenia. Tak bardzo już oddalony od brzegów naszej cywilizacji, być

może by ukryć jakiś wstyd przed swoją barbarzyńskością . Jeśli można mówić o

mieszkaniu na wozie, to zamieszkują go ludy najdziksze. Nietrwałość

zamieszkania, życie w krwawej walce, namiętności wspólne, żyją najczęściej

nago. Nawet gdy się ukrywają, pozawieszanymi na jarzmie kołczanami zdra-

dzają, że mają się na baczności, aby ich znienacka kto nie zaszedł. Do tego

stopnia nie wstydzą się swego oręża. Na ucztach pożerają zmarłych swoich

rodziców z mięsem bydlęcym posiekanych. A jeśli ktoś umrze w ten sposób, że

jego ciała zjeść nie można, bo jest niejadalne, to śmierć taką uważają za

przeklętą 5 . Nawet kobiety nie łagodzi ani płeć, ani wstyd przyrodzony. Obcinają

sobie piersi, walkę na siekiery uważają za właściwą sobie, wolą wojować,

1 Tertulian występował przeciw Marcjonowi także w innych swoich dziełach. Najważniejsze Wormacje

znajdziemy w "De carne Christi" 1-8 (na temat jego chrystologii), "Scorpiace" 5, "De resurrectione" 1,2,4,14,56,

"De anima" 21, "De ieiunio" 15. Jednocześnie w sposób zasadniczy wypracował narzędzia polemiki w

podstawowym dziele "De praescriptione haereticorum". Polskie tłumaczenia niektórych dzieł zawierają tomy

PSP 5 i 29.

2 Tertulian trzykrotnie redagował swe dzieło. Tekst nam dostępny zredagował w okresie montanistycznym.

Pierwsza księga dzieła powstała około 207/8 roku. Pierwsza redakcja dzieła była zapewne pismem niezbyt

obszernym. O losach rękopisu tej lub drugiej redakcji informuje we wstępie dając jednocześnie wgląd w swoją

działalność pisarską.

3 Morze Czarne w starożytności "gościnne" wbrew nazwie było nieprzyjazne dla żeglarzy (Owidiusz, Tristia

III,13,27, IV.4.55). Niegościnność przenoszono także na okolicznych mieszkańców.

4 Informacje o ludach barbarzyńskich i ich zwyczajach podaje Tertulian za tradycją grecką. Tu dotyczy

wspomnianych niżej Massagetów.

5 Por. Strabon, Geografia VI,8 (o Massagetach).

niż wychodzić za mąż 6 . Tam również niebo jest dokuczliwe. Dzień nigdy nie

jest jasny, słońce nigdy nie uśmiecha się, panuje tam tylko mgła, przez cały rok

zima, wiatr tylko z północy. Deszcze zamieniają się w śniegi, potoki

wstrzymane lodem, góry wznoszą się śnieżne. Wszystko twardnieje, wszystko

drętwieje. Nic tam nie grzeje jak tylko dzikość, oczywiście ta, która dostarczyła

scenom teatralnym opowiadań o ofiarach krymskich laurów 7 i o miłostkach

Kolchitów 8 i o krzyżach stawianych przez ludzi Kaukazu 9 .

4. Ale nic bardziej barbarzyńskiego, nic smutniejszego nad Pontem niż to, że

tam urodził się Marcjon, bardziej odrażający od Scyty 10 , bardziej zmienny od

koczownika na wozie, bardziej nieludzki od Massagety 11 , zuchwalszy od Ama-

zonki, ciemniejszy od czarnej chmury, zimniejszy od zimy, łamliwszy od lodu,

bardziej zwodniczy od Istru 12 , bardziej nieopanowany od Kaukazu. Czyż nie jest

taki? Rozszarpuje on bluźnierstwami prawdziwego Prometeusza 13 , Boga

Wszechmogącego. Nawet od tej dzikiej bestii okrutniejszy jest Marcjon.

5. Czyż może być większy trzebicie! ciała od tego bobra, który niszczy

małżeństwo 14 ? Czy jest bardziej żarłoczna mysz pontyjska od tej, która obgryza

Ewangelie 15 ? Obyś ty, gościnny kraju (Euxinus), nie wydał tego dzika, bardziej

zasługującego na wiarę u filozofów niż u chrześcijan. Albowiem ów kąśliwy

Diogenes pragnął znaleźć człowieka w południe nosząc świecę zapaloną ,

Marcjon natomiast zgasił światło swojej wiary i zgubił Boga, którego wpierw

odnalazł.

6. Nie zaprzecząjego uczniowie, że najpierw wierzył tak samo jak my, o

czym świadczą jego pisma . Porzucił to, czym był przedtem, aby mógł stać się

6 Informacje dotyczą amazonek Według greckich legend w okolicach Morza Czarnego znajdowało się państwo

wojowniczych kobiet (por R Grant. Mity greckie. Warszawa 1967, s. 3261445) Pogląd, że ze względu na

zdolność do walki odcinały sobie pierś wynika raczej z błędnej interpretacji ich nazwy

7 Taurowie, dziki lud sarmacki, według podań składał w ofierze bogini Artemidzie przybyszów i gości. O

ofiarach z ludzi patrz Scorp 7, Klemens Aleksandryjski, Protreptyk 36

8 Kolchida, kraina według wyobrażeń starożytnych leząca także u wybrzeży Morza Czarnego, rządzona była

przez mitycznego króla Ajetesa, ojca Medei Ta zakochana w poszukującym złotego runa Jazonie decyduje się

nawet na zbrodnię, aby pozostać z ukochanym Por Graves, dz. cyt. s. 541-561

9 Aluzja do męki Prometeusza, przykutego ramionami na kształt krzyża do skały.

10 Lud Scytów miał zamieszkiwać wybrzeża Morza Czarnego Uchodził w starożytności za szczególnie okrutny

wobec obcych

11 Massageci Tertulian wspomina tu z nazwy lud, który opisał

12 Ister, grecki Istros, obecnie Dunaj, rzeka, która uchodziła w starożytności za zwodniczą, ze względu na liczne

zmiany kierunku biegu i rozlewiska

13 Prometeuszowi przykutemu do skały orzeł wyszarpywał wciąż odrastającą wątrobę. Tertulian czyni tu aluzję

do Jezusa na krzyżu

14 Według Pliniusza (Historia naturalna VII,30, XXXII,3) bóbr schwytany odgryza sobie jądra. Marcjon gorszy

jest zdaniem Tertuliana od niego, gdyż zakazuje małżeństwa (patrz niżej l,29 i IV,30). Na temat kwestii zakazu

małżeństwa przez marcjonitów patrz Hamack, dz. cyt. s 186 n

15 Mysz z okolic Morza Czarnego i dorzecza Wołgi i Donu była raczej szczurem Uchodziła bowiem za bardzo

żarłocznego i szkodliwego gryzonia Marcjon zdaniem Tertuliana był gorszy, gdyż "odgryzł" trzy ewangelie

16 Diogenes z Synopy za dnia chodził po mieście z zapaloną lampą wołając, ze szuka człowieka Por Diogenes

Laertios, Żywoty i poglądy sławnych filozofów Vl,2,41 (polskie tłumaczenie, Warszawa 1982,s 331) Marcjon

jako heretyk zagubił Boga,

17 Napisał "list", w którym dowodził, ze jest chrześcijaninem, por. Cam. Chr. 2,4.

heretykiem i wybrał dla siebie to, czym dawniej nie był. O tyle bowiem za

herezję uzna się to, co wprowadza się później, o ile za prawdę uważa się to, co

było przekazywane dawniej i od początku .

7. To stanowisko będzie utrzymywać inna książeczka przeciw heretykom,

których należy zwalczać także bez rozpatrywania ich doktryn. Niech to się

dzieje na podstawie nowości Preskrypcji 19 . Teraz zaś, gdy trzeba przystąpić do

walki, aby odwoływanie się do zwięzłości Preskrypcji nie uznano gdzieś za

podejrzane, dlatego najpierw wyłuszczę zasady wiary przeciwnika 20 , aby nie

uszło niczyjej uwagi, o jaką główną sprawę musimy stoczyć walkę.

2.1. Pontyjczyk 21 opowiada o dwóch bogach, jakby o dwóch wysepkach swego

rozbicia , to znaczy Stwórcy, którego istnienia nie mógł zaprzeczyć, to jest

naszego Boga oraz tego swojego Boga, którego istnienia nie będzie mógł

udowodnić 23 . Zadowolony nieszczęśnik za pobudkę tego zuchwalstwa wziął

proste słowa rozdziału Pańskiej wypowiedzi, która odnosi się do ludzi, a nie do

bogów, to jest przykłady o drzewie dobrym i złym, że ani dobre nie może

wydawać złych owoców, ani złe dobrych, to znaczy, że ani umysł prawy czy

dobra wiara nie wykona złych czynów, ani zły umysł dobrych czynów 24 .

2. Zmęczony bowiem, jak teraz wielu, a najbardziej heretycy - problem zła, skąd

zło i straciwszy zmysły z nienormalną ciekawością odnalazł zdanie Stwórcy,

który mówi: "Ja sprawiam pomyślność i Ja sprowadzam niedolę" 25 . 0 ile

najpierw odważa się nazwać go twórcą zła, oraz innymi argumentami, które

mogą pozyskać każdego przewrotnego, o tyle bezczelnie zarzuca Stwórcy, że

zasadził drzewo rodzące złe owoce, a więc jest twórcą zła, że trzeba przyjąć

istnienie innego Boga, twórcę dobrego drzewa wydającego dobre owoce 26 .

18 Według zasady Tertuliana herezja jest późniejsza od ortodoksji (Praesc 36) Marcjon był najpierw katolikiem

(Marc IV,4 Carn Chr 2), a następnie wybrał (wybór = herezja) Wad

19 Zasada preskrypcji, tu dokładniej praescriptio novitatis, oznacza, ze poglądy starsze są ortodoksyjne, nowsze

heretyckie jako wskazujące na odstępstwo od dotychczasowych. Zasada preskrypcji pozwalała odrzucić poglądy

heretyckie przez prostą konfrontację ich ze starszymi, na przykład zawartymi w Piśmie św , bez wdawania się w

ich merytoryczną ocenę Tertulian rozwinął tę zasadę w dziele "De praescriptione haereticorum"

20 Reguła adversam odpowiada do reguła fidei oznacza wykład heretycki przeciwstawiony wierze ortodoksyjnej

21 Pontyjczyk, przydomek Marcjona z racji pochodzenia z Pontu, znad Morza Czarnego, por. Marc.

I,7,10,II,11,13, IV,1,2, Cam Chr 6, Ireneusz, Adversus Haereses I,29

22 Symplegades dwie skały Morza Czarnego, które według legendy o argonautach poruszały się zwierając

przesmyk między nimi lub rozszerzając go dla swobodnej żeglugi. Były symbolem zmienności losu

23 Podstawowy zarzut wobec Marcjona dotyczył jego dualizmu, nauki o dwóch bogach, Boga Starego

Testamentu, sprawiedliwości i prawa oraz Boga Nowego Testamentu, miłości i zbawienia. Z zastosowania

cytatu biblijnego przez Marcjona oraz krytyki Tertuliana wynika, ze chodziło także o przenikanie dwu

dualizmow, metafizycznego i moralnego

24 Łk6,43 Także w innych miejscach II,13,24 Por komentarz do znaczenia tego cytatu u Marcjona u Hamacka,

dz cyt s 85

25 Iz 45,7

26 Tertulian podaje dokładnie, że cytat odnosi się do ludzi a nie do Boga Marcjon jednak stwierdzał, że Bóg

Stwórca jest sprawiedliwy, ale nie dobry O związku tego poglądu z nauką gnostyków patrz F F Fallon, The

tnthronement of Sabaoth, Nag Hammadi Studies 10, Leiden 1978, s 83-84, Hamack, dz. cyt. s. 86.

3. l tak w Chrystusie znajdując jakby inny boski plan jedynej i bezinteresownej

dobroci, niby odrębnej od Stwórcy, z łatwością zaczął udowadniać, że w Chry-

stusie objawiła się nowa i życzliwa boskość. W ten sposób odrobiną drożdżowe-

go kwasu ogłupił całą masę wiary jadem heretyckim . Za mistrza tego skandalu

miał w tym niejakiego Cerdona 28 . Dwaj ślepcy stwierdzili, że zbyt łatwo

zobaczyli dwóch bogów. Jednego bowiem nie widzieli dokładnie. Kaprawym

również jedna świeca wydaje się mnóstwem. Jednego więc Boga, do

wyznawania którego czuł się zniewolonym, zniszczy Go pomawiając o zło,

drugiego sobie skonstruował, usiłując wyjaśnić, że dobro musi być wyżej

stawiane. Wykażemy punkt po punkcie, naturę tych rzeczy , odpowiadając

według dyspozycji, w jakiej je omówił.

3.1. Główny zatem, a stąd cały atak, dotyczy liczby: czy wolno wprowadzać

dwóch bogów? Może na podstawie dowolności poetyckiej i malarskiej. Trzecia

bowiem możliwość będzie już heretycka. Prawdajednakchrześcijańska najściślej

określiła, że Bóg, jeśli nie jest jeden, nie istnieje. Zbyt poważnie bowiem

wierzymy, że nie istnieje to, co nie istnieje tak, jak istnieć powinno.

2. Pamiętaj zatem, że Bóg powinien być jedynym. W odpowiedzi na pytanie:

Czym jest Bóg, nie znajdziesz innej odpowiedzi. O ile człowiek może dać okre-

ślenie Boga, to określam, a to uznaje świadomość wszystkich ludzi, że Bóg jest

najwyższą wielkością, że istnieje w wieczności (niezrodzony, niestworzony, bez

początku, bez końca) 29 . Taki bowiem stan należy przyznać wieczności, która

ukazuje najwyższą wielkość Boga, podczas gdy ona sama jest w Bogu. W ten

sposób także pozostałe (przymioty), mianowicie, że Bóg jest najwyższą wielko-

ścią zarówno co do postaci, jak też racji, siły i władzy.

3. Skoro bowiem wszyscy zgadzają się i nikt nie może zaprzeczyć, że Bóg jest

jakąś najwyższą wielkością, chyba że mógłby określić przeciwnie, iż Bóg jest

jakąś najniższą małością w tym znaczeniu, że zaprzeczy pojęcie Boga, pozba-

wiając Go tego, co należy do Boga, to jest warunku samej najwyższej

wielkości 30 ?

4. Oczywiście nie można Mu nic przyrównywać, to znaczy, że nie istnieje inna

najwyższa wielkość, ponieważ gdyby istniała, równałaby się z Nią, a jeśli równa

się, nie jest już najwyższą wielkością, likwiduje warunek, że się wyrażę, prawo,

które nie pozwala porównywać niczego do najwyższej wielkości.

5. A zatem najwyższa wielkość musi być jedyna, nie pozwala mieć sobie

równej, ponieważ nie byłaby najwyższą wielkością. Nie istnieje zatem inaczej,

jak przez to, przez co ma istnienie, to znaczy, że może być wyłącznie jedyna.

Skoro więc Bóg jest najwyższą wielkością, słusznie nasza prawda określiła: nie

istnieje

27 1 Kor 5,6.

28 Cerdo (Kerdon), syryjski gnostyk, przebywał w Rzymie za papieża Hygina (137-142), por. Marc. IV,17,

Praescr. 51, Ireneusz, Adversus Haereses 1,27,29. Przeciw wszystkim herezjom 6 (PSP 29, s. 227). O związkach

Kerdona z Marcjonem por. Harnack, dz. cyt. s. 28-36 (cz. II). Hamack sprowadza ten związek do pokrewieństwa

i zależności od teologii św. Pawła, czyli do tak zwanego radykalnego paulinizmu.

29 Dowód istnienia jedynego Boga z racji analizy pojęcia samego Boga.

30 Bóg to "summum magnum", a więc musi być unicum.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: