KOMPAS MAGNETYCZNY I ŻYROKOMPAS
Kompas magnetyczny, przyrząd nawigacyjny służący do wyznaczania kierunku południka magnetycznego, a więc wskazujący kierunek północnego bieguna magnetycznego Ziemi, czyli północy magnetycznej (położenia ziemskich biegunów magnetycznych i geograficznych nie pokrywają się). W kompasie magn. wykorzystano zjawisko ustawiania się igły magnetycznej (lekki, wydłużony magnes) wzdłuż linii sił ziemskiego pola magnetycznego. Najprostszy kompas używany na jachtach składa się z ułożyskowanej na pionowej osi okrągłej tarczy z podziałką kątową obejmującą zakres kąta pełnego (w stopniach lub rumbach), zwaną różą kompasową. Pod tarczą jest umocowanych kilka równolegle ułożonych magnesów sztabkowych spełniających rolę igły magnetycznej. W stosowanych głównie kompasach magn. mokrych tarcza pływa w specjalnie dobranym płynie (gliceryna z innym, np. alkoholem etylowym) wypełniającym obudowę (kociołek) z niemagnetycznego materiału. Płyn zapewnia właściwe tłumienia ruchu tarczy i powoduje zmniejszenia nacisku na dolne łożysko. Rozszerzalność cieplna płynu jest kompensowana membraną.Całość zawieszona jest na przegubie Cardana, co umożliwia zachowanie poziomego położenia przy przechyłach statku. Ustawienie się róży kompasowej w stosunku do kreski kursowej, zaznaczonej w płaczszyźniesymetrii statku, pokazuje aktualny kurs. Wskazania kompasu magnetycznego są obarczone błędem dewiacji magnetycznej. Kompasy magn. stosowane w żeglarstwie mają bardzo różne konstrukcje i rozmiary. Ze względu na spełniane funkcje można je podzielić na:
· kompasy główne, przystosowane do współpracy z namiernikiem, są podstawowymi przyrządmi do określania kursu
· kompasy sterowe, zainstalowane w pobliżu stanowiska sternika, umożliwiają utrzymanie wyznaczonego kursu
· kompasy łodziowe, używane na bardzo małych jachtach, łodziach, zabierane na tratwę ratunkową lub bączek
W żeglarstwie stosowane są również kompasy elektryczne (elektroniczne). Są to w istocie kompasy magn. wyposażone w elektoniczne repetytory wskazań, rozmieszczone w odpowiednich miejscach, np.: w kabinie nawigacyjnej, na stanowisku sternika, w kabinie kapitana. Sam kompas magnetyczny można wówczas umieścić np. na maszcie, oddalając go od stalowego kadłuba powodującego błąd dewiacji. Coraz częściej spotyka się w żeglarstwie również żyrokompasy. Pierwsze wzmianki o kompasach pochodzą z arabskich źródeł z XIIIw., wcześniej w prymitywnej formie kompas był używany przez wikingów, jeszcze wcześniej był prawdopodobnie znany w Chinach.
1- namiernik
2- podziałka
3- przegub Cardana
4- kreska kursowa
5- tarcza róży kompasowej
6- szyba
7- pływak róży kompasowej
8- czup przedubu Cardana
9- kociołek
10- membrana
11- wlew płynu
12- ciężar stateczności
Żyrokompas, kompas żyroskopowy, busola żyroskopowa, żyrobusola, kompas elektromagnetyczny, przyrząd żyroskopowy wskazujący kierunek północy geograficznej, w którym wykorzystano zasadę stałego położenia w przestrzeni osi obrotu bąka wirującego (żyroskopu) z dużą prędkością (do ok. 40 tys. obrotów na minutę). Żyrokompas używany jest na statkach zamiast kompasu magnetycznego. Jego wskazania są niezależne od własnego pola magnetycznego statku i deklinacji magnetycznej. Błędy powodowane ruchem statku są automatycznie korygowane. Wskazania żyrokompasu są odczytywane z repetytorów (wskaźników) rozmieszczonych w miejscach dogodnych dla nawigatorów.
zdebe