W RAJU BYLI�MY NADZY Maska EWA KURYLUK OPOWIADA LIDII OSTA�OWSKIEJ O SWOIM �YCIU l SZTUCE to te� sk�ra Moje szmatki by�y dla mnie lud�mi, kt�rych nosi�am w kieszeni. Zacz�am zabiera� ich w pejza� 5 maja 1946. Urodzi�am si� w Krakowie jako pierwsze dziecko Karola Kuryluka i Awarii Grabowskiej. Ojciec, za�o�yciel i wydawca lwowskich �Sygna��w", by� po wyzwoleniu redaktorem naczelmm � Odrodzenia ". Mama, pisarka, thunaczka i utalentowana pianistka, chorowa�a na schizofreni� od mojego urodzenia do �mierci. 23 kwietnia 1950. Urodzi� si� m�j brat Piotr. 1951-1952. Z pomoc� ojca nauczy�am si� czyta�. Lubi�am s�ucha� radia, wychwytywa�am wiadomo�ci o wojnie. W razie wybuchu nast�pnej postanowi�am otru� si� rt�ci�, kt�r� w\'dliibvwalam ze szpar w pod�odze. O DZIECI�STWIE Oznajmi�am, �e jestem kangurem Mama uwielbia�a mnie i Piotra, by�a do nas dziko przywi�zana. A jednocze�nie powtarza�a, �e nigdy nie chcia�a mie� dzieci: �To pomys� Ka-ro�ka". Wi�c przeprasza�am j�, �e si� urodzi�am. Cz�sto powtarza�a, �e chce si� zabi�. Jak by�am malutka, pyta�a, czy te� skocz� z ni� z okna. Odpowiada�am, �e tak. Wydawa�o mi si� w�wczas, �e natura ludzka jest straszliwa. Wiedzia�am o zag�a- dzie �yd�w i obozach, o bombie atomowej. S�ysza�am, �e pilot, kt�ry zrzuci� bomb� na Hiroszim�, trafi� do szpitala psychiatrycznego, chorowa� jak mama. Natychmiast si� z nim uto�sami�am. Dlaczego moi rodzice chcieli to prze�y�, zamiast umrze�? Tego nie rozumia�am. Ojciec twierdzi�, �e ka�dy mo�e by� tym, kim chce. Mnie ci�gn�o w stron� zwierz�t, �wiat ludzki wydawa� mi si� zbyt okrutny. Kiedy�, b�d�c w zoo, oznajmi�am, �e jestem kangurem. OMAMIE By�am w niej zakochana W naszym mieszkaniu w zburzonej Warszawie prawie nikt nie bywa�. Wojna si� sko�czy�a, ale my �yli�my w konspiracji. Rodzice cz�sto rozmawiali ze sob� po niemiecku. Der Kleine, die Kleine - pierwsze niemieckie s�owa, jakich si� nauczy�am. Ma�y, ma�a. I ja si� konspirowa�am. Krad�am rodzicom drobne i chowa�am za szaf�. Pod�wiadomie na�ladowa�am manie mamy. W dzieci�stwie by�am w niej najbardziej zakochana. Gdy chorowa�am na serce i le�a�am w szpitalu, wyczekiwa�am chwili, kiedy poka�e si� w drzwiach. Mia�a niezwyk�y urok, by�a ol�niewaj�ca z tymi swoimi jasnymi lokami, szykowna, ele- gancka. Lubi�am s�ucha� jej opowie�ci o jakiej� cudownej, podg�rskiej krainie, w kt�rej wyros�a. I kt�r� spotka� kres jak w bajce. Wsi�ka�a we mnie groza. Uwalnianie si� od niej to-ca�e moje �ycie. 7956. W pa�dzierniku Gomu�ka mianowa� ojca ministrem kultury. Do Warszawv przylecial Ives Montand, �piewa� dla robotnik�w na �eraniu. 1958. Na wiosn� Marek H�asko, stypendysta Ministerstwa Kultury, poprosi� o azyl we Francji. Gomu�ka skorzysta� z pretekstu, by pozby� si� ojca. O MIESZKANIU NAFRASCATI Zacz�li u nas bywa� literaci, malarze W kr�tkim czasie du�o si� wydarzy�o. Ojciec zosta� ministrem, mama potraktowa�a to sceptycznie: �Karol-ku, to d�ugo nie potrwa". Dlatego nie zgodzi�a si� na przeprowadzk� do wi�kszego mieszkania, na alej� Szucha albo alej� R�, �bo i tak wkr�tce ci� wyrzuc�". Ojciec nie zna� si� na zachodniej kulturze, mama tak. �Karolku, zapro� Gerarda Philipe'a". Na jej i moj� pro�b� przyjecha� tu Yves Montand. I wielu innych artyst�w: Lau-rence Olivier, Vivien Leigh, Henry Moore. Nast�pi� kr�tki okres dobrego stanu mamy. �yli�my jak w euforii, nawet ja jej ulega�am. Zacz�li u nas bywa� literaci, malarze. Kiedy ojciec straci� stanowisko, odwr�cili si�, znikli. Na jego pogrzeb te� nie przyszli. O WIEDNIU �wiatopogl�d ojca si� zawali� Od stycznia 1959 roku ojciec by� pierwszym polskim ambasadorem w powojennej Austrii. W ci�gu czterech lat od wyj�cia Sowiet�w odbudowano tam kapitalizm, nadesz�a fala dobrobytu, na ka�dym rogu sprzedawano pieczone kurczaki. Ojciec urodzi� si� w Zbara�u, pochodzi� z biednej, katolickiej rodziny, nigdy wcze�niej nie by� na Zachodzie. Pami�tam pierwsze dni w Wiedniu, wchodzi� do sklep�w i wypytywa� mam�: �Mia, nie my- �lisz, �e to s� sklepy specjalne?". Zacz�� je�dzi� do dzielnic robotniczych. Zobaczy�, �e nie tylko w komunizmie robotnicy mog� �y� dostatnio. Jego �wiatopogl�d si� zawali�. Mia�am 12 lat, uczy�am si� w pobliskim Realgymnasium dla dziewcz�t. Nie robi�am post�p�w w niemieckim. Germanistka zacz�a nalega�, �eby przenie�� mnie do �szko�y specjalnej", dla niedorozwini�tych. Tam za nazist�w wysy�ano dzieci �yd�w. Kto�, zapewne jedna z kole�anek, poci�� �yletk� m�j ko�uszek, pierwszy wiede�ski zakup rodzic�w. Dlaczego? Dowiedzia�am si� dopiero w podr�y maturalnej do Grecji. Wschodzi ksi�yc, siedz� z jedn� z milszych dziewczyn na skale, a ona: �Wasi to s� najzdolniejsi". �Kogo masz na my�li?" - spyta�am. ��yd�w". �Nie jestem �yd�wk�" 20 du�yformat Czwartek 13 lutego 2003 www.gazeta.pl/duzyformat - odpowiedzia�am. �Co za szkoda, �e�my o tym nie wiedzia�y. Przez te wszystkie lata nikt ci� do domu nie zaprosi�". O �ydkach te� ju� co� s�ysza�am w szkole w Warszawie. W domu pyta�am: �Kto to �ydek?". Rodzice odpowiadali, �e �ydzi to osobny nar�d, a wszystkie narody s� r�wne. D�ugie przemowy i niewyra�ne miny sugerowa�y, �e co� tu musi by� na rzeczy. Pyta� nie by�o sensu. To budzi�o w mamie agresj�. A ja by�am tak udr�czona chorob� mamy, �e nie chcia�am si� niczego dowiadywa�. O CHOROBIE MAMY Uwa�am, �e si� nas wypiera W ka�dym przechodniu powy�ej czterdziestki mama zacz�a widzie� w Wiedniu gestapowca. Jej mania prze�ladowcza tak si� nasili�a, �e uwa�a�a, �e wszyscy s� w zmowie przeciwko niej. Tak�e ojciec i ja. Je�li zetkn�a� si� z chorym psychicznie, to wiesz, co to znaczy. M�wisz co�, a on s�yszy co innego. Krzyczy zmienionym g�osem, wulgarnie, nagle szczeka jak pies. Po pr�bie samob�jczej mama trafi�a do kliniki psychiatrycznej. I nie chcia�a z niej wyj��. Tym bardziej �e - teraz tak to widz� - klinik� prowadzi� profesor Hoff, ucze� Freuda. I �yd, kt�ry m�g�by by� ojcem mamy. Sp�dzi�a tam z przerwami prawie rok i bodaj najci�szy okres swej choroby. Gdy ojciec przywozi� mam� z wizyt� do ambasady, nie poznawa�a w�asnych dzieci. Mia�am do niej za to najdziksz� pretensj�. Uwa�a�am, �e si� nas wypiera. Bo, wyobra� sobie, niby mnie nie rozpoznaje, a po dw�ch dniach kupuje pi�kn� sukni� i idzie z ojcem na przyj�cie z okazji wizyty Chrusz- Mamo czy jeste� �yd�wk�? Mama popad�a w d�ugie zamy�lenie. Odpowiedzia�a: Tak. Ale czy wiesz, co by by�o, gdyby si� ludzie dowiedzieli? czowa. Dzi� ma dobr� pass� i ol�niewa szacha perskiego, jutro atak agresji, pr�b� samob�jcz�. O RODZICACH Przyciska�am ojca, �eby si� rozwi�d� W wieku 13 lat dosz�am do wniosku, �e najlepiej by by�o, gdyby mama przesta�a si� nami interesowa�. A my ni�. Przyciska�am ojca, �eby si� rozwi�d� i zostawi� j� w szpitalu. Uwa�a�am, �e jest kompletnie nieodpowiedzialny, chce nas po�wi�ci�. Powtarza�, �e to niemo�liwe, �e przez ca�e �ycie musimy si� mam� opiekowa�. A potem podarowa� mi �Histoire de la folie" (�Histori� szale�stwa") Michela Foucault i prosi�, bym mu na spacerach relacjonowa�a t� ksi��k�, bo sam nie zna� francuskiego. Dzi�ki tej ksi��ce zrozu- Od lewej: �Portret Piotra" i �Autoportret". Tusz na bawe�nie, 1978 r. mia�am, �e chodzi o wi�ksz� spraw�, nie tylko o mam�. �e wobec chorych umys�owo nie mo�emy zachowywa� si� tak haniebnie jak w dawnych wiekach. Poj�am, �e �wiat, by si� m�g� poprawi�, potrzebuje przyzwoitych ludzi. / stycznia 2001. Dzie� �mierci naszej mamy, kt�ra do ko�ca si� ukrywa�a. Gdy j� chowa�am w grobie ojcu, ju� wiedzia�am. �e z �awki ir lwowskim parku zabra� Mirid/u Koluin\. m�ocki zon( Ti'dil\''i'go (Ucicha. C~\ i leniu pomost s/c nkr\�.' \\skaztijii na 10 //.\7v oil 'le<lil\''e({o, kli�'c jxi �mierci nunn\ znalaz�am ir jej .\uir\cli zimowych butach. vsrww.gazeta.pl/duzyformat Czwartek 13 lutego 2003 du�yformat 21 W KRAJU BYLI�MY NADZY O MIRIAM Co by by�o, gdyby si� ludzie dowiedzieli Par� lat temu pojawi�a si� u nas pewna redaktorka. W s�owniku polskiej prasy umie�ci�a mojego tatusia i przysz�a sprawdzi� dane. Czytam g�o�no: �Karol Kuryluk o�eni� si� z Miriam Kohany". Patrz� na mam�, a ona zdumiewaj�co spokojnym g�osem m�wi: �Tu jest b��d. Nazywam si� Maria Grabowska". Wi�c skre�lam t� Miriam i my�l�: oto poznajesz panie�skie nazwisko swojej mamy. Tylko raz zada�am jej wprost to pytanie, w 1985 roku, w Szwajcarii. Mama zawsze si� ba�a pods�uchu, wywiadu. Ale znalaz�y�my si� w neutralnym kraju, siedzia�y�my na balkonie z widokiem na Mont Blanc, przy podwieczorku. Wi�c pomy�la�am: zr�b to teraz. I zapyta�am: �Mamo, czy jeste� �yd�wk�?". Mama popad�a w d�ugie zamy�lenie. Odpowiedzia�a: �Tak. Ale czy wiesz, co by by�o, gdyby si� ludzie dowiedzieli? Nie chodzi o mnie, tylko o was. �eby was nie prze�ladowali". Od wojny do �mierci mama �y�a na fa�szywych papierach. By�a urodzona tam, gdzie tatu�: w Zbara�u (ZSRR). Rodzice za�o�yli, �e tam nic nie b�dzie mo�na znale��. Ciekawe, czy rzeczywi�cie urodzi�a si� w Wigili� 1917 roku, czy wybra�a t� szczeg�lnie dobr� dat�? Imiona ro- Hyir�u;- T� ; 7�fr. pi� do wojska, zosta� ranny i zmar� w obecno�ci ojca, kt�ry go pochowa� na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Poza tym nic o tym nie wiem. O BIELSKU Zamo�na enklawa kocha�a kultur� niemieck� W Szwajcarii mama da�a mi adres swojego kuzyna Manka Sternlichta, kt�ry - jak ona - pochodzi� z Bielska, a teraz mieszka� na Bronksie. Od Manka dowiedzia�am si�, �e w m�odo�ci Miriam m�wi�a lepiej po niemiecku ni� po polsku, chodzi�a do protestanckiego gimnazjum i by�a dru�ynow� syjonistycznego harcerstwa. Taka �roze�miana flir-ciara, zawsze otoczona t�umem ch�opc�w, �wietnie zorganizowana", czyli zaprzeczenie mojej wiecznie spanikowanej, nieumiej�cej nic zrobi� mamy, kt�ra nie chcia�a mie� nic wsp�lnego z �ydostwem. Mama pochodzi�a z innego �wiata ni� ojciec. Bielsko by�o zamo�n� �ydowsk� enklaw�, kt�ra uto�samia�a si� w pe�ni z kultur� niemieck�. Mama m�wi�a j�zykiem Goethego, pi�knym i nieco archaicznym hoch-deutsch, uwielbia�a muzyk� Bacha, kocha�a...
trilokgurtu