Zimna wojna
Definicja – Umowne określenie stanu stosunków międzynarodowych charakteryzujących się trwałym konfliktem, ale również niemożnością jego rozstrzygnięcia przez konfrontację militarną.
Zimna wojna była konfliktem ideologicznym, politycznym i wojskowym pomiędzy blokiem kapitalistycznym – zachodnim – ze Stanami Zjednoczonymi na czele, a blokiem komunistycznym, wschodnim – pod wodzą Związku Radzieckiego. Trwała od 1945 – 1991 r. od rozpadu koalicji antyhitlerowskiej do upadku komunizmu. Zasadniczą cechą zimnej wojny był wyścig zbrojeń, napięcie ideologiczne oraz unikanie bezpośredniej konfrontacji przy jednoczesnym wspieraniu konfliktów. Termin „zimna wojna” wprowadził amerykański polityk Bernard Baruch.
Przyczyny zimnej wojny
· Rozpad koalicji antyhitlerowskiej ( ZSRR WB i USA) po zakończeniu II wojny światowej
· Wzrost napięcia między mocarstwem kapitalistycznym a ZSRR
· Dążenia Stalina do wywołania rewolucji komunistycznej na całym świecie
· Ekspansja radziecka na terenie Europy Środkowo – Wschodniej
· Zaniepokojenie Zachodu wzrostem nastrojów komunistycznych w Europie
· Rywalizacja i wzajemna niechęć do siebie ZSRR i USA ( wyścig zbrojeń)
· Podział świata wskutek konferencji z 1943 ( Teheran) i 1945 ( Jałta)
Zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę i Nagaski
Miało to miejsce 6 sierpnia 1945 r. w Hiroszimie i 9 sierpnia w Nagaski. Amerykański program budowy broni atomowej pod kryptonimem „Projekt Manhattan” rozpoczęto już w 1942 r. na polecenie prezydenta Roosevelta. Na konferencji poczdamskiej sekretarz wojny poinformował prezydenta Trumana, że pracę nad budową broni atomowej zostały ukończone i w przeciągu 3 tyg może ona być zrzucona na jedno z japońskich miast. Brano od uwagę Hiroszimę, Kokurę, lub Nigatę, gdyż do tej pory najmniej ucierpiały od ataków ogniowych. 26 lipca 1945 Truman ogłosił tzw. deklarację poczdamską, w której określił zakończenie wojny – bezwarunkowa kapitulacja Japonii. Przez dwa rząd japoński obradował nad deklaracją jednak Japonia nie zgodziła się na kapitulację.
Atak rozpoczął się o 8:16 6 sierpnia w Hiroszimie zginęło około 30 % populacji miasta ( 70 – 90 tys mieszkańców)
9 sierpnia Amerykanie dokonali kolejnego nalotu na Nagaski o 11:02 ten atak spowodował mniejsze obrażenia i starty w ludziach ok. 40 – 70 tys osób
2 września Japonia podpisała akt bezwarunkowej kapitulacji
Kryzys irański 1946
Nieudana próba rozciągnięcia przez ZSRR swojej strefy wpływów na Iran na przełomie 1945 i 1946 roku.
Po wybuchu II wojny światowej szach Iranu Reza Szah Pahlawi prowadził politykę proniemiecką. Po ataku Niemiec na ZSRR 25 sierpnia Armia Czerwona od płn zachodu, a od zachodu i południa wojska brytyjskie dokonały uderzenia na Iran. Skutkiem radziecko – brytyjskiej interwencji byłó osadzenie na tronie proalianckiego Mohammada Rezy Pahlawiego. ZSRR zabezpieczył sobie dostawy sprzętu i broni p[rzez terytorium Iranu. W podpisanym w styczniu 1942 r. traktacie trójstronnym Iran otrzymał gwarancję swojej suwerenności i integralności terytorialnej oraz zapewnienie wycofania wojsk radzieckich i brytyjskich w terminie 6 miesięcy od zakończenia wojny. We wrześniu 1943 r. Iran wypowiedział wojnę III Rzeszy.
Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. Brytyjczycy wycofali się z Iranu, natomiast wojska radzieckie opóźniały swój powrót do kraju. Stalin starał się o uzyskanie dla ZSRR koncesji na wydobywanie ropy naftowej w 5 płn prowincjach Iranu. Jednocześnie Sowieci usiłowali zapewnić sobie bazę polityczną w Iranie, współpracując z lewicowymi ugrupowaniami Tude oraz Farigh-e Dimukrat. W grudniu 1945 przy poparciu ZSRR i działaczy lewicowych ogłoszono utworzenie separatystycznej Autonomicznej Republiki Azerbejdżanu, zaś 22 stycznia 1946 r. niezależnej Republiki Kurdyjskiej.
Zaniepokojone ekspansywną polityką radziecką rządy USA i Wielkiej Brytanii zdecydowały się na dyplomatyczną konfrontację i ostatecznie wymogły na Stalinie podpisanie 26 marca 1946 r. układu na mocy którego wojska radziecki ostatecznie opuściły Iran. Politycy partii Tude zostali usunięci z rządu, parlament irański odrzucił ustawę przyznającą ZSRR naftowe koncesje separatystyczne republiki Azerów i Kurdów zostały zlikwidowane przez irańskie wojsko.
Przemówienie Churchilla w Fulton 5 marca 1946 r.
Za początek zimnej wojny uważa się przemówienie Winstona Churchilla w Fulton 5 marca 1946 r. Krytykował on prowadzoną przez ZSRR politykę rozprzestrzeniania się komunizmu ( narzucenie komunizmu w państwach Europy Środkowo – Wschodniej, wojna domowa w Grecji, wspieranie komunistów we Francji, Włoszech, Turcji i Iranie), apelował o zjednoczenie państw zachodnich przeciw presji sowieckiej. W konsekwencji wygłoszonego apelu oraz sugestii sekretarza stanu J. Byrnesa prezydent USA Truman 12 III 1947 r. w przemówieniu do Kongresu zapowiedział udzielenie wojskowej i ekonomicznej pomocy państwom zagrożonym przez komunizm. Zaostrzenie stosunków między USA i ZSRR nastąpiło z powodu sporów o przyszłość Niemiec po zablokowaniu przez ZSRR Berlina, a w konsekwencji czego USA były zmuszone uruchomić Berliński Most Powietrzny..
Jego fragment głosił:
Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu. Poza ta linią znajdują się wszystkie stolice dawnych państw środkowej i Wschodniej Europy: Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia – wszystkie te sławne miasta i zamieszkująca wokół nich ludność leżą, że tak się wyrażę w strefie radzieckiej i wszystkie, w takiej czy innej formie, podlegają nie tylko wpływom radzieckim, ale kontroli Moskwy, w bardzo wysokim, niekiedy rosnącym stopniu.
Wystąpienie sekretarza stanu USA J. Byrnesa w Stuttgarcie we wrześniu 1946 r.
W przemówieniu określił politykę USA względem Niemiec i państw europejskich. Wobec sowietyzacji terenów wschodnich ( m.in. 21 kwietnia 1946 r. nastąpiła przymusowa fuzja partii lewicowych – SPD z KPD powstała Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec – SED) i obawy o rozprzestrzenianie się komunizmu na terenach okupowanych przez aliantów zachodnich zapowiedział długoterminowe utrzymanie wojsk amerykańskich w Europie. Granice na Odrze i Nysie Łużyckiej uznał za tymczasowe. Uznanie nowych granic uzależniał od demokratycznych wyborów w Polsce. Był zwolennikiem zniesienia podziału kraju na strefy okupacyjne, integracji wszystkich ziem, opowiadał się za powołaniem demokratycznego rządu, odbudowy gospodarki i włączenia Niemiec do struktur europejskich. Uznał za punkt wyjścia prowadzenie jednolitej polityki finansowej i unii monetarnej wszystkich terenów. Zgłosił projekt połaczenia wszystkich stref okupacyjnych ze strefą amerykańską. Koncepcja została odrzucona przez Moskwę i stała się przyczyną późniejszego podziału kraju na dwa państwa niemieckie ( 7.09. 1949 r. RFN, i 7. 10 1949 r. NRD.)
Doktryna Trumana
Program polityki zagranicznej USA, sformułowany przez prezydenta Trumana i przedstawiony 12 marca 1947 r. w orędziu do Kongresu, koncentrujący się na zagrożeniu przejęciem kontroli nad Grecją i Turcja przez siły komunistyczne. Truman poprosił Kongres o 400 milionów dolarów pomocy dla tych państw zatwierdzenie wysłania personelu cywilnego i wojskowego na prośbę rządów tych państw. Doktryna Trumana stała się zasadniczym elementem rodzącej się w tym momencie polityki powstrzymywania komunizmu i zrywała ostatecznie z izolacjonizmem w polityce USA. Działania podjęte przez USA w ramach realizacji tej doktryny:
· Wykorzystanie propagandowe monopolu atomowego
· Organizowanie paktów militarnych ( NATO, ANZUS)
· Budowanie sieci amerykańskich baz wojskowych wokół granic ZSRR i państw satelickich
· Pomoc wojskowa i ekonomiczna dla państw zagrożonych komunizmem
· Pomoc w odbudowie Europy Zachodniej w postaci planu Marshalla
· Wsparcie zbrojne państw przeciwstawiających się bezpośredniemu zagrożeniu ekspansją bloku wschodniego – wojna koreańska
Plan Marshalla
Amerykański plan pomocy gospodarczej dla Europy po II wojnie światowej. Sformułowany przez sekretarza stanu USA Marshalla. Uchwalony przez Kongres jako ustawa i zatwierdzony przez prezydenta USA 3 IV 1948 r. realizowany do VII 1951 r. Istota programu sprowadzała się do udzielenia pomocy finansowej wszystkim krajom Europy w formie bezzwrotnych pożyczek oraz nisko oprocentowanych pożyczek długoterminowych – rozdysponowano 13. 5 mld dolarów. ZSRR odmówił udziału w programie uznając go za formę podporządkowania krajów europejskich USA, co zagrażało ich suwerenności. Wymógł także podobne stanowisko na innych krajach obozu sowieckiego w tym na Polsce. 17 mld dolarów pomocy finansowej dla zniszczonej Europy wg pierwotnych planow nakierowanej gł na państwa znajdujące się pod okupacją ZSRR – jednak te państwa musiały odrzucić pomoc pod naciskiem ZSRR. Państwa uczestniczące w planie założyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej.
Kryzys berliński 1948 r.
Pierwszy kryzys berliński w latach 1948 – 1949 spowodowany był zawieszeniem spotkań w ramach Sojuszniczej Rady Kontroli ( 1948), w związku z konfliktem między zachodnimi mocarstwami a ZSRR. Było to przyczyną wprowadzenia przez administrację radziecką nakazu kontroli ruchu międzystrefowego dot także wojskowych transportów; objęcia zachodnich sektorów Berlina, wbrew ZSRR, reformą walutową zarządzoną przez aliantów w ich strefie okupacyjnej ( 1948). W efekcie ZSRR wprowadził blokadę w ruchu naziemnym między Berlinem Zachodnim a strefami okupacyjnymi zachodnich mocarstw. Odpowiedzią na to było utworzenie przez aliantów „mostu powietrznego” i zaopatrywanie Berlina Zachodniego w niezbędne towary drogą lotniczą, aż do 1949 r.
Rezolucja Vandenberga (1948)
Rezolucja zgłoszona przez republikańskiego senatora Arthura Vandenberga i uchwalona przez Senat USA 11 czerwca 1948 r., upoważniająca i zachęcająca rząd Amerykański do uczestnictwa w „regionalnych i innych zbiorowych porozumieniach” o wzajemnym bezpieczeństwie zgodnie z art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych” mówiącym o prawie do indywidualnej i zbiorowej samoobrony. Rezolucja Vandenberga była kolejnym, obok doktryny Trumana z marca 1947 r. dowodem na zerwanie USA z izolacjonizmem i umożliwia podpisanie 4 IV 1949 r. Traktatu Północnoatlantyckiego, tworzącego sojusz NATO, a także zawarcie przez USA innych sojuszy regionalnych (ANZUS, CENTO, SEATO).
ZSRR w posiadaniu broni atomowej 1949 r.
Koniec II wojny światowej stał się jednocześnie początkiem wyścigu zbrojeń między USA a ZSRR. Rosjanie musieli zbudować własną broń jądrową. Prestiż miał w tym wypadku drugorzędne znaczenie. Stalin zdawał sobie sprawę, ze posiadanie takiej broni daje Amerykanom przewagę militarną, której konwencjonalne uzbrojenie nie może zniwelować. Radzieckie badania rozpoczęły się już w 1940 r., gdy powołano zespół którego celem byłó stworzenie planu rozwoju technologii atomowej. Prawdopodobnie Rosjanie zbudowaliby bombę wcześniej, ale badania uległy spowolnieniu po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 r. Placówki badawcze ewakuowano daleko za linię frontu, część naukowców powołano do armii. Dopiero w 1943 r. wznowiono pracę. Paradoksem jest to, że potrzebny do badań tlenek uranu i azotan uranu Rosjanie otrzymali od Amerykanów w ramach programu Lend – Lease ( amerykański plan pomocy w sprzęcie dla krajów walczących z Niemcami). Ostatecznie 2 sierpnia 1949 r. na poligonie w Kazachstanie doszło do detonacji radzieckiej bomby atomowej o sile 20 kiloton. W militarnej rywalizacji dwóch mocarstw zapanowała równowaga.
Podział Niemiec 1949 r.
W wyniku umów w Jałcie i Poczdamie pokonana III Rzesza została podzielona na 4 strefy okupacyjne nad którymi władzę administracyjną sprawowały USA, Francja, Wielka Brytania oraz Rosja. USA i Wielka Brytania połączyły się i utworzyły Bizonię a później dołączyła Francja i powstała Trizonia. Na konferencji londyńskiej 1948 r. przedstawiciele USA, Wielkiej Brytanii, Francji i krajów Beneluksu wyrażono zgodę na włączenie Niemiec do Planu Odbudowy Europy ( Planu Marshalla). Gdy w czerwcu 1948 r. zachodni okupanci wprowadzili w podległej im części Niemiec nową walutę – markę niemiecką, władze radzieckie zdecydowały się na wprowadzenie blokady Berlina, odcinając jego zachodnią część od dostaw prądu i od transportu lądowego oraz wodnego. Krok ten miał na celu wymuszenie zgody na radziecką propozycję utworzenia ogólnoniemieckiego rządu, zdominowanego przez ludzi Moskwy. Stalin wierzył, że w obawie o 2.5 mln ludności Berlina, strona zachodnia się ugnie. Tak się nie stało. Aby przełamać blokadę radziecką Amerykanie utworzyli „most powietrzny”, dostarczając berlińczykom wszystkich niezbędnych produktów: od chleba po węgiel. Była to największa operacja transportowa w dziejach lotnictwa. ZSRR widząc nieskuteczność swojego działania w maju 1949 r. zniósł blokadę Berlina, 8 kwietnia 1949r. powstała trizonia. Francuzi dołączyli swoją strefę do Bizonii. We wrześniu 1949 r. z Trizonii powstała Republika Federalna Niemiec (RFN) ze stolicą w Bonn składającą się z 11 państw związkowych. Kanclerzem został Konrad Adenauer. Państwo to nie miało własnej armii ani prawa do samodzielnej polityki zagranicznej, ale uzyskało suwerenność wewnętrzną. W odpowiedzi na powstanie RFN miesiąc później 7 października ZSRR utworzył na obszarze swojej strefy okupacyjnej odrębne państwo niemieckie – Niemiecką Republikę Demokratyczną ze stolicą w Berlinie. Władzę w niej przejęli komuniści a jej ustrój wzorowany był na ustroju radzieckim. Prezydentem NRD został Wilhelm Pieck.
Wojna w Korei 1950 - 1951
Konflikt międzynarodowy wywołany napaścią Korei Płn na Koreę Płd. W wyniku II wojny światowej zostały utworzone dwa państwa koreańskie. W 1948 r. na płd od 38 równoleżnika utworzono Republikę Korei związaną z USA w tym samym roku lecz nieco później na płn od 38 równoleżnika, w strefie okupacyjnej sowieckiej Koreańską Republikę Ludowo – Demokratyczną o ustroju komunistycznym. Wojna rozpoczęła się 25 VI 1950 r. atakiem armii płn koreańskiej w sile 200 tys żołnierzy na Republikę Korei. Do połowy IX prawie całe państwo południowokoreańskie było zajęte. W efekcie bojkotu Rady Bezpieczeństwa PRZEZ ZSRR zwróciła się ona z apelem o pomoc do państw członkowskich ONZ. 15 IX doszło do desantu sił amerykańskich z Japonii dowodzonych przez gen. D. MacArthura. P5rzeprowadzona ofensywa wojsk amerykańskich ( udział wojsk innych państw był symboliczny) doprowadziła do przyparcia armii Kim Ir Sena do granicy chińskiej. Wtedy to do wojny przystąpiły wojska tzw. ochotników chińskich w sile 40 dywizji. Nieprzerwana ofensywa chińska została zatrzymana w maju 1951 r. kontruderzeniem amerykańskim, a linia frontu ustabilizowała się wzdłuż 38 równoleżnika. W wyniku planu użycia bomby atomowej przeciw Chinom i ZSRR zdymisjonowany został gen. MacArthur, którego zastąpił gen. M. Ridgway. Po okresie 2 lat podpisano 27 VII 1953 r. układ w Panmundżonie, w myśl którego aktualna linia frontu uznana została za rozgraniczenie obu państw koreańskich w formie neutralnego pasa o szerokości 4 km. Od tego czasu nad przestrzeganiem zawieszenia broni czuwa powołana do tego celu Komisja Nadzoru Państw Neutralnych. W wojnie zginęło ok. 1 mln Koreańczyków prawie 300 tys Chińczyków i 35 tys Amerykanów. Okres wojny koreańskiej stanowił szczyt zimnej wojny.
Wojna domowa w Chinach i proklamowanie CHRL ( 1949)
Wojna domowa między chińskimi komunistami i narodowcami z Kuomintangu, która trwała od IV 1927 do maja 1950 r. przywódcą Czang – Kaj – szek a Komunistyczną Partią Chin z Mao Tse – tungiem na czele Przebieg wojny skomplikowało wkroczenie do Chin Japończyków. W 1936 r. przywódca nacjonalistów chińskich Czang Kaj – szek był zmuszony zawrzeć sojusz z komunistami, aby wspólnie walczyć z Japończykami w Mandżurii. Sojusz ten trwał do 1945 r. kiedy to Chiny walczyły w II wojnie światowej po stronie aliantów. Pomocy udzielały Chinom WB i USA, ale po klęsce w 1945 r. Japonii sojusz się rozpadł i w 1946 r. ponownie wybuchła wojna domowa. Kiedy nacjonaliści byli słabi i podzieleni, to komuniści Mao Zedonga mieli poparcie ludności i dużą armię. W styczniu 1949 r. zdobyli Pekin i ruszyli na południe i po pokonaniu wojsk nacjonalistów Czang – Kajszeka przejęli władzę nad całym krajem. W dniu 1 października 1949 r. proklamowali Chinska Republikę Ludową, ale wiele państw odmówiło jej uznania. Komuniści wprowadzili system kolektywnego rolnictwa co oznaczało, że cała ziemia, zabudowania były wspólną własnością mieszkańców. W każdej wsi decydowały komitety o uprawie. Jednak polepszyło się w jednej dziedzinie woły zamieniono na traktory, które nazwano żelaznymi wołami. Wprowadzono kontrolę prasy i znacjonalizowano przemysł. Komunistyczny Pekin ściśle związał swą politykę z ZSRR i zaczął kopiować radzieckie rozwiązania. Chiński dyktator stopniowo wprowadzał własną wizję komunizowania kraju, która zyskała miano maoizmu w swym zasadniczym kształcie maoizm nie różnił się niczym od stalinizmu.
Powstanie NATO ( 1949)
Skrót NATO pochodzi od angielskiej nazwy NORTH ATLANTIC TREATY ORGANISATION czyli Organizacja paktu Północnoatlantyckiego. Organizacja ta powstała 4 IV 1949 r. w Waszyngtonie. Układ podpisało12 państw : Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy a także Kanada i USA. 18 lutego 1952 r. do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, 5 maja przyjęto RFN, natomiast w 1982 r. Hiszpanię. W lipcu 1966 r. Francja opuściła wojskowe struktury Paktu, pozostając jedynie w strukturach politycznych. Grecja wycofała się po kryzysie cypryjskim w 1974 r. powróciła jednak w 1980 r. 12 marca 1999 r. do NATO przystąpiły pierwsze państwa należące dawniej do Układu Warszawskiego: Czechy, Węgry i Polska, a 29 marca 2004 r. Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia. Podstawą prawną utworzenia NATO był art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych, który mówił, że nic w tej Karcie nie może uchybiać niepozbywalnemu prawu poszczególnych państw do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej na któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych, zanim Rada Bezpieczeństwa nie podejmie niezbędnych zarządzeń w celu utrzymania międzynarodowego ładu”
Kwatera Główna ma swą siedzibę w Brukseli. Najważniejszym organem sojuszu jest Rada Północnoatlantycka. W skład Rady Północnoatlantyckiej wchodzą reprezentanci wszystkich państw członkowskich NATO której przewodniczy sekretarz generalny wybierany przez rządy państw członkowskich. Sekretarz generalny jest odpowiedzialny za wszystkie decyzje sojuszu wybierany na 4 – letnią kadencję. Może on poddawać pod dyskusję nowe tematy/ Jest głównym rzecznikiem NATO. Może również prowadzić mediacje pokojowe między walczącymi stronami. Najważniejszym organem wojskowym jest Komitet Wojskowy. W jego skład wchodzą szefowie sztabów generalnych państw NATO. Odpowiada on za najważniejsze sprawy wojskowe NATO. Podczas jego obrad decyduje się o najważniejszych operacjach wojskowych i ustala wspólną taktykę działań.
Powstanie Paktu Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS) (1951)
Pakt polityczno – wojskowy podpisany 1951 r,. w San Francisco, wszedł w życie w 1952 i stanowił element systemu antykomunistycznego bloków wojskowych wraz z SEATO, CENTO, NATO. Nazwa pochodzi od skrótu angielskich nazw państw członkowskich: Australii, Nowej Zelandii, i Stanów Zjednoczonych.
Najważniejszym organem paktu jest Rada Ministrów Spraw Zagranicznych, obradująca raz w roku i podejmująca najważniejsze decyzje. Pozostałe to : Stały Komitet Koordynacyjny złożony z wiceministrów spraw zagranicznych lub ambasadorów, wojskowa Grupa Łącznikowa skupiająca szefów sztabów, w wypadku podjęcia działań w obszarze Pacyfiku ( ma charakter doradczy). Pakt gwarantuje bezpieczeństwo i pokojowe rozwiązywanie sporów międzynarodowych oraz pomoc w razie napaści na któregokolwiek z sygnatariuszy.
Nowa Zelandia w latach 1986 – 1992 prowadząc antynuklearną politykę i blokując dostęp do swoich lotnisk i portów dla jednostek amerykańskich, straciła gwarancję Stanów Zjednoczonych, ale nie przerwała współpracy z Australią, co zaowocowało w późniejszych latach wspólnym przeciwstawieniem się próbom nuklearnym na Ocenie Spokojnym. W praktyce, od lat 90, współpraca w ramach ANZUS odbywa się tylko pomiędzy Australią i Stanami Zjednoczonymi.
Wojna w Wietnamie (1945 – 1954)
Głównymi stronami konfliktu były z jednej strony Demokratyczna Republika Wietnamu ( wspierana przez inne kraje komunistyczne) oraz kontrolowane prze to państwo organizacje komunistyczne w Wietnamie Południowym, Laosie i Kambodży. Z drugiej strony stała Republika Wietnamu i wspierająca ją międzynarodowa koalicja obejmująca USA i ich sojuszników – Koreę Płd, Tajlandię, Australię, Nową Zelandię i Filipiny. Stroną konfliktu były również Kambodża i Laos. Walki toczyły się na terytorium Wietnamu Płd, Laosu i Kambodży. Amerykańskie naloty bombowe objęły także terytorium Wietnamu Płn. Do wojny doszło, gdy w USA przyjęto „teorię domina”, która zakładała, że państwa komunistyczne (ZSRR i CHRL) będą dążyć do opanowania krajów Trzeciego Świata poprzez atakowanie państw sąsiadujących z już opanowanymi. Z tej przyczyny – gdy Wietnam Płn zaczął aktywnie wspierać lewicową partyzantkę na południu – w Waszyngtonie podjęto decyzję o przyjściu rządowi w Sajgonie z pomocą. Z biegiem czasu instruktorów wojskowych zastąpiły regularne oddziały amerykańskich sił zbrojnych, by w szczytowym okresie ( 1968r.) zmasować w Wietnamie ponad 500 tys żołnierzy amerykańskich. Na skutek ogromnych strat ponoszonych przez wojska amerykańskie i coraz większego oporu społeczeństwa USA, za prezydentury Richarda Nixona podjęto decyzję o „ wietnamizacji” wojny i wycofaniu z konfliktu, co nastąpiło w roku 1972. Dobrze uzbrojona, ale źle wyszkolona i zdemoralizowana armia płd – wietnamska stawiała opór do wiosny 1975 r., kiedy to w ciągu kilku miesięcy została pobita przez słabsze siły z północy. Wojna zakończyła się bezspornym zwycięstwem komunistów i zjednoczeniem Wietnamu. Wietnam podzielono wg 17 równoleżnika na płn Demokratyczną Republikę Wietnamu (w istocie komunistyczną) oraz Republikę Wietnamu (znaną jako Wietnam Południowy).
ZSRR zrzeka się roszczeń terytorialnych wobec Turcji i Finlandii
Roszczenia terytorialne wobec Turcji ( zagarnięcie cieśnin Bosfor i Dardanele)
Finlandia: straciła bazę wojskową koło Helsinek, część Kareli na rzecz ZSRR ( Reparacje)
Austriacki traktat państwowy
Podpisany 15 V 1955 r. w Wiedniu przez Austrię USA, Wielką Brytanię, Francję i ZSRR. Likwidował on stan prawno – polityczny w jakim znalazła się Austria po Anschlussie ( koncepcja polityczna niemieckich i wielkoniemieckich nacjonalistów austriackich powstała po upadku monarchii austro – węgierskiej w 1918 dot wcielenia Austrii do Niemiec urzeczywistniona przez hitlerowskie Niemcy 1938) i okupacji przez 4 mocarstwa ( 1945 – 1955). Na jego mocy Austria odzyskała suwerenność państwową oraz granice z 1938, z jej terytorium wycofane zostały radzieckie wojska okupacyjne. Traktat zakazywał Austrii politycznego i gospodarczego zjednoczenia z Niemcami w przyszłości. Podpisanie traktatu przez ZSRR, poprzedzone rokowaniami moskiewskimi w IV 1955, uzależnione było od proklamowania przez Austrię wieczystej neutralności ( uchwalona przez parlament 26 X 1955 r.) oraz zobowiązania się do nie zawierania sojuszy wojskowych i nie utrzymywania na swoim terytorium obcych baz wojskowych.
Zakończenie przez ZSRR stanu wojny z Niemcami i podpisanie układu z RFN (1955)
Rząd ZSRR 25 marca 1954 ogłosił , że NRD uzyskała suwerenność a 25 stycznia 1955 r. zadekretowano zakończenie stanu wojny z Niemcami. We wrześniu 1955 r. kanclerz RFN Konrad Adenauer złożył oficjalną wizytę w ZSRR. Oba państwa uznały się wzajemnie i nawiązały ze sobą stosunki dyplomatyczne. Jednocześnie RFN formalnie uznała zmiany graniczne jakie nastąpiły po wojnie w Europie i zobowiązała się do ich poszanowania. Jednakże jednocześnie oświadczyła, iż nie zamierza przestać dążyć do powrotu do granic sprzed wojny. Dopiero 12 sierpnia 1970 r. kanclerz Brandt podpisał układ o wzajemnych stosunkach RFN z ZSRR, w którym rząd RFN zapewnił, iż uznaje granice powojenne w Europie i nie dąży do ich podważenia.
Spotkanie na szczycie w Genewie 1955 r.
Pierwsze od zakończenia II wojny światowej spotkanie szefów rządów USA, ZSRR, wielkiej Brytanii i Francji. Miała położyć kres zimnej wojnie, trwającej od marca 1947 r. Konferencja odbywała się w klimacie znaczącego odprężenia w stosunkach pomiędzy Wschodem a Zachodem, przebiegała bowiem po śmierci Stalina, zakończeniu wojny koreańskiej i podpisaniu traktatu państwowego w spawie Austrii. Miała doprowadzić do zakończenia wyścigu zbrojeń, zakazu użycia broni atomowej oraz rozwiązania problemu Niemiec i bezpieczeństwa europejskiego. Chociaż nie przyniosła konkretnych rozstrzygnięć politycznych, to przyczyniła się do zmniejszenia napięcia pomiędzy blokami mocarstw ( tzw Ruch Genewy). Dopiero proces pierestrojki, uzyskanie niezależności przez państwa satelickie ZSRR i zmiany ustrojowe w krajach bloku Wschodniego stworzyły szanse na bardziej konstruktywne rozwiązywanie problemów międzynarodowych.
RFN przyjęte do Unii Zachodnioeuropejskiej 1954 i NATO 1955
Unia Zachodnioeuropejska powstała 5 maja 1955. Zalążkiem jej był Traktat Brukselski, który został zawarty 17 marca 1948 r. przez Belgię, Francję, Luksemburg i Wielką Brytanię i dotyczył wzajemnej pomocy wojskowej oraz współpracy ekonomicznej i kulturalnej. 23 października 1954 zawarto układy paryskie podpisane przez WB, Belgię, Francję, Holandię, Kanadę, Luksemburg, USA oraz Włochy i RFN ( m.in. włączały RFN do NATO). Poprzez poszerzenie składu państw – członków brukselskiego paktu o Włochy i RFN powstała Unia Zachodnioeuropejska. Od roku 1989 do Unii należą Hiszpania i Portugalia a od 1995 r Grecja. Przystąpienie Niemiec Zachodnich do NATO 6 maja 1955 r. odbywało się w kontekście zarówno konfliktu Wschód – Zachód, jak i projektu integracji europejskiej. Druga tura rozszerzania NATO, dzięki której Republika Federalna Niemiec stała się 15 członkiem Sojuszu, była ważnym krokiem w powojennej odbudowie kraju i utorowała drogę do odgrywania przez Niemcy znaczącej roli w obronie Europy Zachodniej podczas zimnej wojny.
Wizyta Chruszczowa w USA 1959 r.
Po tej wizycie rosyjski dygnitarz postanowił upowszechnić w ZSRR uprawę kukurydzy, która miała być wykorzystywana jako roślina pastewna, obsiano tym zbożem ok. 37 mln hektarów, jednak ten eksperyment zakończył się klęską, gdyż w zimnych i często podmokłych rejonach plony kukurydzy okazały się bardzo słabe.
Powstanie Układu Warszawskiego 1955
Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, europejski sojusz wojskowo – polityczny ZSRR i państw od niego uzależnionych. Podpisany 14 maja 1955 w Warszawie przez Albanię ( wystąpiła w 1968), Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR. Wszedł w życie 6 czerwca 1955 r. Podpisanie Układu Warszawskiego było reakcją na powstanie NATO i remilitaryzację RFN ( przyjętej do NATO w 1955). Celem wewnętrznym sojuszu było ujednolicenie struktur wojskowych i podporządkowanie ich ZSRR oraz usankcjonowanie obecności wojsk radzieckich na terytorium NRD, Polski, Rumunii i Węgier. Układ miał obowiązywać 20 lat z automatycznym przedłużeniem o 10 lat, o ile żadna ze stron go nie wypowie. W 1975 r. przedłużono go o 10 lat, a w 1985 o dalsze 20 lat.
Główne organy – Doradczy Komitet Polityczny i Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych ( z siedzibą w Moskwie) – były przez cały czas istnienia sojuszu podporządkowane ZSRR i kierowane przez dowódców radzieckich. W ramach układu doszło w 1968 r. do inwazji Czechosłowacji, w której nie wzięła udziału tylko Rumunia. W wyniku rozpadu bloku socjalistycznego w Europie (1989) nastąpiło formalne rozwiązanie układu na posiedzeniu w Pradze 1 lipca 1991 r.
II kryzys berliński i powstanie muru berlińskiego (1958 – 1961)
W 1953 r. w Berlinie odbywały się strajki i demonstracje skierowane przeciwko władzom wschodnioniemieckim, wywołane zaostrzeniem polityki stalinowskiej i wprowadzeniem podwyższonych norm produkcyjnych dla robotników. Zakończyły się masowymi aresztowaniami. Kolejny kryzys ( 1958) wiązał się z odrzuceniem przez aliantów propozycji ZSRR przekształcenia Berlina Zachodniego w wolne, zdemilitaryzowane miasto.
Masowa emigracja obywateli NRD do Berlina Zachodniego spowodowała zamknięcie przejść w Berlinie ( 1961) i powstanie muru berlińskiego. Alianci zachodni zareagowali jedynie notą protestacyjną (1961). Napięcie polityczne wokół Berlina trwało do momentu rozpoczęcia procesu jednoczenia Niemiec w 1989 r.
Mur berliński – system umocnień i zapór o dł 45, 1 km ( mur betonowy, okopy, druty kolczaste, miny) oddzielający stolicę Niemieckiej Republiki Demokratycznej – Berlin Wschodni od Berlina Zachodniego.
Wybudowany w 1961 r. przez władze NRD, w celu zahamowania fali uciekinierów z kraju. Decyzją zwycięskich mocarstw, po II wojnie światowej Berlin został podzielony, tak jak całe Niemcy, na 4 strefy okupacyjne. Utworzenie w 1949 r. dwóch państw – Republiki Federalnej Niemiec oraz Niemieckiej Republiki Demokratycznej – nie rozwiązało kwestii Berlina Zachodniego, enklawy terytorialnej wewnątrz NRD. Koncentrowały się wokół niego konflikty. Mur berliński był jednym z symboli zimnej wojny i podziału Niemiec. Jego obalenie, które trwało od listopada 1989, a zakończyło się oficjalnie 3 października 1990 stało się symbolicznym aktem końca podziałów w Europie i zjednoczenia Niemiec.
Kubański kryzys rakietowy 1963 r.
Stan zagrożenia konfliktem między 2 supermocarstwami dysponującymi bronią atomową – ZSRR i USA, który miał miejsce w dniach 15 – 28 października 1962 r. na Kubie. Był spowodowany rozmieszczeniem przez ZSRR na Kubie pocisków balistycznych średniego zasięgu bezpośrednio zagrażających terytorium USA. W odpowiedzi na zagrożenie prezydent USA John F. Kennedy wprowadził kwarantannę morską Kuby ( blokada transportu środków bojowych) i zażądał wycofania rakiet. Potencjalny globalny konflikt nuklearny nabrał realnych kształtów, gdy do Kuby zaczęły się zbliżać radzieckie statki wiozące kolejne materiały militarne. Konflikt został zażegnany, kiedy po żądaniu prezydenta USA, przywódca radziecki Nikita Chruszczow 28 października rozkazał zawrócić statki oraz wyraził zgodę na demontaż wyrzutni rakietowych, w zamian za gwarancję nieagresji USA na Kubę, a także wycofania rakiet amerykańskich z Turcji. Takie rozwiązanie kryzysu wywołało negatywną reakcję Fidela Castro i doprowadziło do przejściowego ochłodzenia stosunków sowiecko – kubańskich. USA w owym czasie nie podał do publicznej wiadomości faktu o wycofaniu przed końcem kwietnia 1963 r. swoich rakiet („Jupiter”) z Turcji, co pozwoliło Chruszczowi zachować honor na arenie międzynarodowej, jednak w międzyczasie osłabiło znaczenie jego pozycję polityczną w kraju.
Konsekwencją zagrożenia katastrofą atomową było uruchomienie gorącej linii telefonicznej w 1963 r. między przywódcami supermocarstw, aby w przyszłości móc się w łatwiejszy sposób uporać z potencjalnymi konfliktami.
Powstanie gorącej linii Moskwa – Waszyngton (1963)
Układ ZSRR – RFN
Podpisany 12 sierpnia 1970 r. w Moskwie mający istotne znaczenie dla normalizacji stosunków RFN z krajami socjalistycznymi.
Zapoczątkował politykę odprężenia i stworzył sprzyjające warunki do zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. ( 1973 – 1975)
Składał się z wstępu i 5 artykułów określających stosunek stron do problemów politycznych w Europie.
Zawierał deklaracje : stosowania we wzajemnych stosunkach zasad Karty Narodów Zjednoczonych, załatwiania spraw spornych na drodze pokojowej i powstrzymywania się od groźby użycia siły lub jej stosowania. RFN zobowiązała się do poszanowania integralności terytorialnej wszystkich granic europejskich, w tym zachodniej granicy PRL i granicy RFN – NRD, a także do nie wysuwania w przyszłości roszczeń terytorialnych. Układ ratyfikowano 17 maja 1972 r.
Układ RFN – PRL
Układ o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków podpisany w Warszawie 1970 r. ratyfikowany w 1972 r. RFN uznała zachodnią granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej; obie strony stwierdziły nienaruszalność granic i poszanowanie integralności terytorialnej, zrzekły się stosowania przemocy lub groźby jej użycia we wzajemnych stosunkach.
Układ RFN – NRD
Układ między Niemiecką Republiką Demokratyczną a Republiką Federalną Niemiec o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków podpisany 21 grudnia 1972 r. w Berlinie, wszedł w życie 21 czerwca 1973 r.
Układ ten stanowił część układów normalizacyjnych państw Europy Wschodniej z RFN i opierał się na uznaniu realiów polityczno – terytorialnych ukształtowanych w wyniku II wojny światowej. Ważną kwestią w układzie NRD – RFN było ich wzajemne uznanie międzynarodowe.
Układ CSRS - RFN
Układ między Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną a Republiką Federalną Niemiec o wzajemnych stosunkach podpisany 11 grudnia 1973 r. w Pradze, wszedł w życie 19 lutego 1974 r.
Był ostatnim z układów normalizacyjnych, które państwa Europy Wschodniej w pierwszej połowie lat 70 podpisały z RFN. Uregulował między CSRS a RFN kwestie obywatelstwa, odszkodowań i ścigania zbrodni wojennych. W sprawie wspólnej granicy oba państwa potwierdziły jej nienaruszalność i oświadczyły, że nie wnoszą wobec siebie żadnych roszczeń terytorialnych zarówno teraz jak i w przyszłości
Zakończenie wojny w Wietnamie 1973 r. zj...
rafal.perz