Józef Ignacy Kraszewski: Stara baśń. Oprac. Wincenty Danek. Wyd. 6. Wrocław 1969, BN.
Rodowód Starej baśni.
- I ogniwo cyklu 29 kronik powieściowych Kraszewskiego z dziejów Polski.
- Zainteresowania pisarza początkami narodu i państwa polskiego, kulturą słowiańską.
- Doświadczenia życiowych kontaktów pisarza.
- Gramadzenie materiałów ludoznawczych i etnograf.
- Śledził przejawy „ruchu” zbierania samorzutnej twórczości lud. w zakresie pieśni, podań, legend. Korespondencja z jego gł. Przedstawicielami. Recenzje i wypowiedzi w „Tygodn. Petersb.”
- Baczne śledzenie nauk. prod. hist., dot. pocz. państwowości pol. i pradziejów narodu.
- Sztuka u Słowian miała się stać w zamiarze autora pocz. encykloped. dzieła o historii cywilizacji w Polsce. Jest wys. ceniona przez historyków etnografii.
- Stara baśń – artystyczna realizacja poszukiwań pisarza na terenie dziejów Słowiańszczyzny i pocz. Polski, realizacja pragnień ich przedstawienia.
- Cykl prelekcji wygłosz. w Wa-wie 1860, wyd. 1861 Odczyty o cywilizacji. Autor wylicza gł. motywy pieśni lud., ulubione tem. Odtwarza świat uczuć ludu, typowe postaci jego pieśni, syt. ludz., ludz. konflikty. Próbuje przedstawić różnice między piesniami różnych regionów kraju, na I miejsce wysuwa krakowiaka. Łączy pochodz. pieśni lud. z podaniami o przedhist. dziejach narodu.
- Pod. o Lechu, Czechu i Rusie – „idea braterstwa ludzkości całej”.
- Gniazdo orle – „ziemia, kt. karmi (…) wszystkie stany społ.”
- 12 wodzów – „przypomnienie stanu przejścia i rządów wiernych i wybranych przez lud naczelników”.
- Krakus, jego koncepcja rządów – lud. ideał władzy państw. (tow. w królestwie”).
- Zabicie smoka – zwycięstwo nad „przemożnym żywiołem, pożytym sztuką, a nie siłą, umysłem, a nie pięścią”.
- Mogiła Krakusa – idea zbiorowej siły, kt. góry wznosi i wieki trwać może.
- Wanda – „ideał w brzasku dziejowej zorzy”, symbol odwiecznych zmagań z germ. niebezpieczeństwem.
- Niechęć do naszego Oświecenia i jego gł. reprezentantów w literat. i nauce.
- Lit. tradycja gatunku. (1. Fr. S. Jezierski, Rzepicha – dzieje poznania się Pista z Rzepichą, dzieje konkurentów o jej rękę, małżeństwa i zamieszk. w Kruszwicy, wybór Piasta i Rzepichy na „królestwo”, sprawiedliwe rządy Pista, zwycięskie walki Siemowita, śmierć Piasta i jego pogrzeb; dydakt. i satyr. – konfrontacja bytu i moralności ludu wiejskiego z zepsuciem na dworach pańskich i w mieście; wypowiedzi programowe; Kraszewski uznał powieść za niesmaczną, ale uważał, że powieści Jezierskiego rozpowszechniały idee demokrat. 2. Aleksander Bronikowski, Mysia wieża utrzymana w poetyce grozy – Popiel jako okrutnik, pijak, zła żona Gierda, Piast – wieśniak spod Kruszwicy; wiele sc. krwawych, obrazy pełne sadyzmu. Okrucieństwa Gierdy i Popiela. 3. Tad. Bułharyn, Słowianie czyli oswobodzenie Arkony – pow. z dziejów staroż., pomoc udzielona zdobytej przez Duńczyków i Niemców Arkonie na Rugii (w tekście Wolin) poprzez rycerza z Nowogrodu Rościsława Aleksandrowicza Lubicza; zaakcentowanie jedności Słowian w walce z naporem obcym; w zamian za pomoc – przyjęcie chrześcijaństwa. 4. Tłum. „pow.” Christopha Martina Wielanda Libussa albo założenie miasta Pragi – śladami kroniki Kosmasa; o pochodz. Libussy i jej miłości do pięknego strzelca-rolnika Przemysława; poetyka baśn. 5. Krasicki, Pow. prawdziwa o narożnej kamienicyw Kukurowcach – alegoria. 6. Miecz. Romanowski, trag. w 5 akt. Popiel i Piast – związki ze Słowackim (język, wiersz, koncepcja postaci Popiela); zawikłana akcja, gąszcz postaci, wątki uboczne, sc. epizodyczne; Popiel – trag. boh., kt. ginie śmiercią samobójczą; krwawe sc.; chaotycznośc, brak konsekwencji myślowej i artyst. 7. Niemcewicz, Śpiwy historyczne, śpiew I Piast – pop. wersja tem.; w Przydatku do tego śpiewu – przytocz. podania o pocz. narodu i państwa pol. 8. Słowacki, Lilla Weneda – teoria podboju. 9. Kronika Wielkopol. 10. Słowacki, dram. Krak. 11. Norwid, dram. Krakus, ks. nieznany. 12. Lenartowicz, Wanda. 13. Lenartowicz, Szopka).
- Zamiar stworzenia dzieła, kt. mogłoby zastąpić oryg., pochodz. co najmniej ze średniow., lud. pieśni i epos bohat. lud. pochodz.
- Znajomość zabytków słowiańskich i średniow. zabytków literat. zach.
- Motywy patriot. Świadectwo naszemu pochodz., dawności organizaji państw., poziomowi kultury naszych przodków.
- Kraszewski zdawał sobie sprawę z tego, że było wielkie społeczne zamówienie na wszelkie artystyczne realizacje związane z pocz. naszych dziejów w zakresie literat. i malarstwa.
- Polemiczny charakter w stos. do cyklu niem. powieściopisarza Gustawa Freytaga Die Ahnen – Przodkowie. (Polemika w ramach generalnej kampanii p/ zakusom Bismarckowskiego Kulturkampfu).
Stara baśń
- Kraszewski – pełna dojrzałość artystyczna.
- Model pow. dokumentarnej nie nadawał się tu do wykorzystania.
- Nie chciał rozpoczynać swej zbeletryzowanej historii kraju ojczystego w zamierzonym cyklu powieśc. od interpretacji błędnych i przez to kontynuować tradycji tych poprzedników, kt. naiwnie powtarzali lub przerabiali kronik. legendy i utrwalali w świadomości społ. fałsz. mniemania o historyczności baśniowo-legendarnych postaci i zdarz.
- Trudno jednak było zrezygnować z podań i legend jako mat. powieśc.
- Droga RACJONALIZACJI legend – zużytkowanie ich jako elem. fab. pow.; ich kryt. ocena w Dopisku. Teoret. postulat zgodności z prawdą dziejową, od kt. uzależniał artystyczny sens pow. hist.
- Na czoło wysunął (…) konflikt społ. między starym i nowym, między Polską plemienną i rodową a Polską kneziowską, (…) wczesnofeudalną. (…) Stosunki społ., zobrazowane w pow., w og. zarysie nie odbiegają od tego, co dziś sądzimy o wiekach VIII-X w proc. kształtowania się organizmów państw. na naszych ziemiach. (…) świat wolnych chłopów, tkwiących w przeżytkach wspólnoty pierwotnej, tchnie prawdą (…). Nie doceniał (…) w pełni schyłkowej postaci wspólnoty (…) terytorialnej jako formy życia pol. (…)[2].
- Pozory pow. dokumentarnej. Niezwykła intuicja hist. Umiejętności narrac. Na ogół trafnie i zgodnie ze stanem ówczesnej wiedzy odtworzony gł. proc. społ.-ustrojowy – powst. formacji wczesnofud. Świadomość wspólnoty narod. Słowian od Łaby za Bug.
- Błędy w obrazie kultury materialnej nadgoplańskich Polan, w opisie wierzeń, przedstawieniu Olimpu polańskiego i in. nieścisłości[3].
- Zarzuty: czemu opowiedział się za wolnymi kmieciami, ich swobodami, wiecami? Czemu nie dał Piastowi cech typowego władcy? Bo: byłoby to sprzeczne z przekazami źródł.; kilkakrotnie daje do zrozumienia, że chodzi mu o likwidację złego władcy, a wprowadz. na jego miejsce dobrego z ludu.
...
sashakiev500