mgr Magdalena Jelińska
UKSW, Warszawa
RELIGIJNOŚĆ CZŁOWIEKA W UJĘCIU TEORII PRZYWIĄZANIA
Jelińska na początku podaje kilka definicji religijności:
1) Chlewiński - Religijność jest jednym z głównych czynników kształtujących strukturę psychiczną człowieka, a zarazem ważnym podsystemem osobowości. Religijność
postrzegana subiektywnie, podmiotowo, oznacza zaś sposób, w jaki człowiek odnosi się do zbioru zasad moralnych. Wyraża ona jego własny stosunek wobec nich określa osobiste przeżywanie religii przez jednostkę.
2) Kuczkowski - Religijność ujmowana obiektywnie rozumiana jest jako system prawd i wartości, które normują i determinują relacje między człowiekiem a Bogiem.
3) Wales - „Religijnością jest więc to wszystko, co człowiek przeżywa, doznaje, doświadcza, a także to wszystko, co w nim się dzieje, zachodzi, funkcjonuje w bezpośrednim związku z jego ustosunkowaniem się do Boga”. Religijność stanowi zatem nacechowaną emocjonalnie, osobową więź człowieka z Bogiem.
Teoria Bowlby’ego łączy w sobie zagadnienia z obszaru psychologii rozwojowej i poznawczej, etologii i biologii ewolucyjnej.
Wyjaśnia, w jaki sposób na jednostkę wpływa w dzieciństwie osoba znacząca oraz jak kształtuje ona późniejsze psychiczne i społeczne jej funkcjonowanie, a także postrzeganie siebie i innych przez jednostkę i jej relacje z otoczeniem.
Zachowania przywiązaniowe względem postaci przywiązania występują na skutek zachwiania poczucia bezpieczeństwa, bliskości i opieki – uruchamia się wtedy adaptacyjny system przywiązania. Zachowania przywiązaniowe maja na celu przywrócenie równowagi emocjonalnej. Na prawidłowe ukształtowanie poznawczo-afektywnych reprezentacji (wewnętrznych modeli operacyjnych) w umyśle dziecka wpływa w najważniejszym stopniu to, w jaki sposób postać przywiązania reaguje na zachowania przywiązaniowe (czy jest na nie wrażliwa, obojętna itd.).
Wewnętrzne modele operacyjne zawierają:
- obraz własnej osoby,
- obraz charakteru przywiązania,
- obraz otoczenia.
Style przywiązania:
1. bezpieczny (obiekt przywiązania jako „bezpieczna przystań” i „bezpieczna baza” J);
2. unikający - tu: lęk separacyjny;
3. lękowo-ambiwalentny (lub lękowy i ambiwalentny) – tu: lęk separacyjny.
Kirpatrick (1992) jako pierwszy przeniósł założenia teorii Bowlby’ego na grunt psychologii religijności, porównując relacje dziecka z rodzicem do relacji człowieka z Bogiem. Jego zdaniem obecność Boga w życiu człowieka, jego bliskość, dostępność i wrażliwość sprawiają, że człowiek wierzący podejmuje decyzje, wyzwania, rozwiązuje problemy i buduje obraz siebie i świata.
Bóg = doskonała postać przywiązania
Kaufman (teolog) postrzega Boga jako ideał postaci przywiązania, największym wzorcem rodzica kochającego, ochraniającego .
Reed wskazywał na ścisłe analogie między teorią przywiązania a relacjami między człowiekiem a Bogiem.
Bóg jako bezpieczna Przystań pomaga człowiekowi wrócić do równowagi, obniża dystres, buduje poczucie wartości (zwłaszcza w trudnych dla człowieka sytuacjach).
Bóg jako bezpieczna Baza buduje poczucie bezpieczeństwa w wierzącej jednostce.
Oddzielenie się człowieka od Boga to istota piekła.
Zachowania przywiązaniowe:
· modlitwa (kontemplacja, medytacja),
· msze święte i nabożeństwa,
· sakramenty,
· spontaniczne przychodzenie do kościoła, zwłaszcza w trudnych chwilach,
· glosolalia i unoszenie ramion podczas modlitwy (wg Kidahla i Oatesa) – podobieństwo do małego dziecka unoszącego ręce do matki.
Więzi łączące dziecko z Bogiem kształtują się od najmłodszych lat, kiedy to buduje ono sobie obraz Stwórcy. W wieku przedszkolnym konkretna, antropomorficzna forma tego obrazu (na wzór rodziców).
W miarę jak dziecko zaczyna dostrzegać niedoskonałość rodziców, coraz bardziej patrzy na boga jako na idealnego Rodzica.
Wiek religijnego przebudzenia – okres adolescencji (Argyle i Beit-Hallahmi). Przeniesienie przywiązania z rodziców na rówieśników lub Boga…
Stabilizacja w relacjach przywiązaniowych do Boga w okresie średniej dorosłości.
Po 60 roku życia (np. po utracie małżonka jako postaci przywiązania) silniej emocjonalnie związują się z Bogiem. Zbliżenie do Boga eliminuje także lęk przed śmiercią.
Hall – 4 wzorce przywiązania do Boga:
1) bezpieczny – poczucie bezpieczeństwa, dostępności, brak lęku przed karą, częste modlitwy, kontemplacje, medytacje;
2) ambiwalentny – postać przywiązania jest niedostępna, niewrażliwa; strategia hiperaktywacji systemu przywiązania -> wymuszanie na osobie znaczącej opieki i wsparcia; niespójna relacja z Bogiem; częsty lęk; osoby takie czują się porzucona przez Boga; modlitwa w formie błagalnej – celem jest poszukiwanie pomocy (często materialnej);
3) unikający - postać przywiązania jest niedostępna, niewrażliwa; poczucie zagrożenia; nie wierzą w serdeczną relację z Bogiem; w trudnych sytuacjach polegają na sobie, nie zwracają się do Boga; często występuje w związku z ateizmem i agnostycyzmem;
4) lękowy – osoby pragną być w relacjach, ale ich unikają; boją się odrzucenia; unikają modlitwy i innych praktyk religijnych.
Źródła powstawania więzi z Bogiem:
wzorce więzi z rodzicami: hipoteza odpowiedniości (zgodność modelu przywiązania do rodziców z modelem przywiązania do Boga) i hipoteza kompensacji (zakłada, że większą religijność prezentują osoby o pozabezpiecznych wzorach przywiązania).
uspsychologia07