Monopol występuje wtedy gdy jedna firma dostarcza cala produkcję dóbr i usług w naszym kraju lub na danym obszarze (poczta, gazociągi miejskie). Może przybierać formę związków producentów (kartel, trust, koncern). Związki te dają przewagę ekonomiczną nad konkurentami, poprzez osiąganie wyższych zysków, dzięki korzystnemu kształtowaniu cen sprzedaży. Przesłanką istnienia monopolu może być posiadanie patentu, praw autorskich lub prawo wyłączności na sprzedaż danego produktu na danym rynku.
Firma w monopolu posiada znaczną silę rynkową, jednak nowo wchodzący na rynek staja się zagrożeniem dla danej firmy. Monopole maja charakter przejściowy, ze względu na szybkie rozprzestrzenianie się innowacji technologicznych. Monopolista jest także narażony na konkurencje ze strony wyrobów substytucyjnych. Monopole państwowe lub rządowe dostarczają dobra i usługi dla społeczeństwa, nie chodzi w nich o maksymalizacje zysku tak jak w firmach prywatnych.
Produkt monopolu jest jedyny w swoim rodzaju (unikatowy), co oznacza, ze nie posiada bliskiego substytutu. Jednocześnie jest wielu nabywców z których żaden nie znaczy aż tyle by swoim zachowaniem mógł wpływać na kształtowanie ceny. Monopolista jest cenotworcą- kontroluje cenę.
Etymologicznie oznacza wyłączność osoby lub grupy osób w jakimś zakresie działalności. W ekonomii czysty monopol oznacza pojęcie rynku, na który inni uczestnicy nie mają w ogóle swobody wejścia na niego. Jeśli na rynku danego dobra znajduje się tylko jeden nabywca, to jest to monopol popytu, jeśli zaś sprzedawca (producent) to jest to monopol podaży. Jeśli po obu stronach rynku znajduje się tylko po jednym uczestniku, to monopol określamy jako dwustronny (bilateralny). </div>
W warunkach monopolu producent (dostawca usługi) aktywnie wpływa na ceną i ilość oferowanego dobra (oferowanej usługi). W warunkach monopolu wielkość produkcji jest ustalona na poziomie optimum ekonomicznego, podaż nie zależy więc od ceny. Podaż ustalana jest w odniesieniu do wielkości istniejącego popytu. W przypadku czystego monopolu produkt firmy nie ma substytutów, co oznacza że elastyczność mieszana popytu równa jest zeru.
Założenia czystego (pełnego) monopolu
na rynku jest wielu kupujących i jeden sprzedający, monopol podaży (bądź jeden kupujący i - wielu sprzedających, monopol popytu)
produkty są jednorodne, lub zróżnicowane. Nie istnieją ich bliskie substytuty
istnieje doskonała informacja o rynku. Oznacza to, że monopolista podaży zna popyt na produkowane przez siebie dobro, zaś monopolista popytu zna podaż dobra na które jest zapotrzebowanie.
występują bariery wejścia do działalności opanowanej przez monopol,
cenodawczość - monopolista ustala cenę
Przyczyny powstawania monopolu
monopolista posiada patenty i prawa autorskie na produkt,
monopolista jest jedynym i wyłącznym właścicielem strategicznego zasobu, nie mającego bliskich substytutów,
założenia czystego (pełnego) monopolu,
monopolista ma wyłączność sprzedaży danego towaru na danym obszarze
monopolista posiada odpowiednio duży kapitał
bariery administracyjno-prawne - polityka protekcyjna państwa chroniąca krajowego producenta przed napływem na rynek produktów zagranicznych
Charakter monopolu
Monopol może mieć charakter:
wymuszony - występuje wtedy, kiedy jeden z producentów towaru lub usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują
państwowy - występuje wtedy, kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);
naturalny - wynika z natury dostarczanej usługi lub towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie gazu, prądu elektrycznego, telekomunikacja itp.).
suchynsk