Dydaktyka –wykłady

z greckiego didasco – uczę, nauczam i didescalos – nauczyciel, pouczający. Po raz pierwszy termin użyty w Niemczech w XVII w.

Oznacza naukę o nauczaniu i uczeniu się, należącą do rodziny dyscyplin o wychowaniu – nauk pedagogicznych.

Wg niemieckiego dydaktyka z XVII w. Wolganga Ratkego jest nie tylko sztuką nauczania, ale również wychowania.

Podobnie uważał znany dydaktyk czeski Jan Amos Komeński – autor opublikowanego dzieła „Wielka dydaktyka”, przedstawiające uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego.

Tak pojmując dydaktykę J. A. Komeński walczył o prawa człowieka do oświaty.

Jan Jakub Rousseau (1712 – 1778) walczył o prawo dziecka do aktywności i swobodnego rozwoju.

Kontynuatorem myśli wielkich swych poprzedników był Jan Henryk Pestalozzi (1746 – 1827). Stworzył oryginalny system dydaktyczny, zakładający, że wychowanie nowego człowieka jest możliwe tylko w takim ustroju społecznym, w którym zlikwiduje się egoizm jednostki i grup społecznych. Zmierzał on do oparcia całego nauczania na psychologii dziecka.

Celem nauczania powinno być pobudzenie i rozwijanie własnej działalności umysłowej dziecka, poprzez kierowanie obserwowaniem otaczających go zjawisk, ich uogólnieniem i werbalizowaniem.

Niewątpliwą jego zasługą było zwracanie uwagi na rolę działania w procesie nauki szkolnej.

Jako twórca nauki o rzeczach, opartej na poznawaniu rzeczy z otoczenia – poprzez liczenie, mierzenie i nakazywanie – wprowadził do metodyki nauczania początkowego wiele form aktywności praktycznej dzieci, jak obserwowanie, rysowanie, dokonywanie pomiarów, wytwarzanie przedmiotów.

Jan Fryderyk Herbart ( 1776 – 1841) – filozof, psycholog, pedagog – stworzył własny system   pedagogiczny oparty na etyce i psychologii.

Uznawał, iż głównym celem wychowania i kształcenia jest kształtowanie moralnego charakteru poprzez kierowanie dziećmi, karność i nauczanie wychowujące.

Pestalozzi i Herbart przyczynili się do ukształtowania w Europie XIXw. obrazu szkoły, którą dzisiaj nazywa się tradycyjną.

Jej cechą charakterystyczną jest schematyzm dotyczący wszystkich działań dydaktycznych – nazywany „ pedagogizmem”.

Pedagogizm zakładał istnienie jednej absolutnie doskonałej metody dydaktycznej i zajmował się jej poszukiwaniem. Początek tym poszukiwaniom dał Komeński, kontynuował Pestalozzi ( uważając liczbę, kształt i nazwę za podstawę nauczania).

Te same poglądy reprezentowali również XIX w. pedagodzy:

1.       Jan Władysław Dawid ( 1859 – 1914), był zwolennikiem systemu klasowo – lekcyjnego, uznając zarówno walory stopni formalnych herbarystów ( jasność, kojarzenie, system, metodę), jak i ustalonych przez siebie trzech kategorii poznawczych: części, cech i typów rzeczy. Jego wiedza psychologiczna spowodowała, że był bardziej elastyczny w stosowaniu tych kategorii niż jego poprzednicy. Jest on autorem „Nauki o rzeczach” 91882), w której widać, że jego dorobek dydaktyczny był pod wpływem jego przekonań filozoficznych. Te z kolei stały się podstawą interpretacji procesu poznania „przedmiotów zewnętrznych”. Za psychologiczny fundament nauczania Dawid przyjął tzw. podstawowy proces psychiczny.

Związek między procesem poznania a procesem nauczania

Dawid jako pierwszy w polskiej dydaktyce i jako jeden z pierwszych w dydaktyce światowej domagał się oparcia nauczania na poznaniu zmysłowym i na działalności praktycznej.

Jako kontynuator Komeńskiego, Pestalozziego i Herbarta wprowadził do rozwoju dydaktyki dodatkowy element ( nie zatrzymując się na cechach zewnętrznych rzeczy)

-          procesy uogólniania i tworzenia pojęć oraz różne formy działania prakytcznego.

Dawid postrzegał też wielostronność i złożoność procesu nauczania, wprowadzając na miejsce uniwersalnych środków nauczania: liczby, kształty i słowa, trzy inne środki: spostrzeganie, słowo i działanie.

2.       Amerykański filozof i pedagog John Dewey ( 1859 – 1952) reprezentował następujące poglądy na myślenie i jego rolę w procesie uczenia się ( wyrażone w swej książce „Jak myślimy” 1910)

-          połączył poznanie z działaniem

-          był zwolennikiem przyrodniczego empiryzmu ( dostrzegał miejsce poznania i działania w rozwiązywaniu problemów w codzienny doświadczeniu dzieci

-          uważał, że nauczyciel powinien prowadzić i przygotować lekcje dowolnego przedmiotu, aby uczniowie eksperymentując mogli dojść do odkrycia nowych prawd poprzez 5 kolejnych stopni:

·         odczucie trudności

·         wykrycie jej i określenie

·         nasuwanie się możliwego rozwiązania

·         wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania

·         dalsze obserwowanie i eksperymenty prowadzące do przyjęcia bądź odrzucenia przypuszczenia, czyli do wniosku zawierającego przeświadczenie pozytywne lub negatywne ( etapy myślenia – traktowane w dydaktyce jako stopnie formalne, które powinny być uwzględniane w budowaniu lekcji)

-          szkoła tradycyjna oparta na koncepcji Herbarta nie odpowiada współczesnym potrzebom edukacyjnym

-          tych potrzeb nie zaspakaja także szkoła progresywistyczna, wyrosła na podłożu psychodydaktycznej teorii Deweya

-          jednak wartość dydaktyki Deweya polega na trafnej krytyce werbalizmu, łącznie z tzw. poglądowością bierną, polegającą wyłącznie na ekspozycji pokazu, na wskazywaniu potrzeby rozbudzania i rozwijania samodzielności myślenia i działania uczniów oraz zaproponowaniu niektórych sposobów tego procesu. Wśród nich wymienić należy

·         uczenie się poprzez dokonywanie odkryć, dające uczniom nowe spojrzenie na przyswajane treści

Podstawowe cechy nauczania realizowanego zgodnie z założeniami dydaktyki tradycyjnej i progresywistycznej

Dydaktyka współczesna

Różni się od tradycyjnej i progresywistycznej, ale nie odrzuca wszystkich założeń i postulatów głoszonych przez ich twórców.

Różnice polegają na:

-          przezwyciężaniu jednostronności w analizie i sposobach interpretacji genezy, źródeł, mechanizmów oraz celów poznania ( uznawanych przez tradycjonalistów), prowadzące do przeceniania roli bezpośredniego poznania, bądź abstrakcyjnego myślenia, czy swoiście rozumianej praktyki, przy równoczesnym niedocenianiu pozostałych sposobów poznawania rzeczywistości. To ścisłe, aczkolwiek zróżnicowane stosowanie do poszczególnych szczebli nauczania, łączenie w spójną całość elementów poznania zmysłowego, umysłowego i działania uczniów, przesądza o różnicy między modelem kształcenia zalecanym przez dydaktykę współczesną a modelami szkoły tradycyjnej i progresywistycznej.

-          miejsce intelektualistycznej i mechanistycznej psychologii Herbarta i deweyowskiego behawioryzmu zajęła w dydaktyce współczesnej psychologia rozumiana jako nauka o wyższych czynnościach istot żywych ( działania praktyczne, w czasie których człowiek zmienia otaczającą go rzeczywistość i sam jest przez nią zmieniany)

-          wg założeń współczesnej dydaktyki uczniowie powinni przyswajać sobie podstawy usystematyzowanej wiedzy oraz zdobywać określone umiejętności zarówno w drodze samodzielnych poczynań, w tym empirycznych, organizowanych jednak przez nauczyciela, jak i poprzez działalność o charakterze recepcyjnym

-          dydaktyka współczesna eksponuje nieodzowność respektowania przy doborze treści kształcenia zarówno potrzeb społecznych, jak i indywidualnych, ale przeciwstawia się podporządkowywaniu tego doboru zmiennym, niekiedy kapryśnym zainteresowaniom dzieci i młodzieży

-          dydaktyka współczesna uznaje zasadność przedmiotowego treści nauczania dopiero od etapu nauczania początkowego, najnowszy trend w dydaktyce skłania się ku modulowemu układowi treści kształcenia

-          dydaktyka współczesna w odróżnieniu od tradycyjnej i progresywistycznej podkreśla potrzebę stosowania różnych form organizacyjnych nauczania, a więc – indywidualnego, grupowego i masowego

Dydaktyka współczesna zakłada, że o wynikach nauczania nie przesądzają ani czynniki dziedziczne, ani środowiskowe. Podkreśla ważność jakości procesu kształcenia, na którą wpływ ma m.in. świadoma i celowa działalność nauczyciela. Współczesnemu nauczycielowi wyznacza się kierowniczą pozycję w procesie nauczania/ uczenia się, jednak nie oznacza to ograniczenia samodzielności myślenia i działania uczniów.

Na pedagogikę składa się teoria nauczania/uczenia się + teoria wychowania.

Dydaktyka ( podział):

-          ogólna

-          szczegółowe dydaktyki, inaczej metodyki poszczególnych przedmiotów

Z czasem dydaktyka przekształciła się z dydaktyki sztuki w dydaktykę naukę.

Pierwszym, który oddzielił dydaktykę – sztukę od dydaktyki – nauki był Jan Amos Komeński.

Przedmiot dydaktyki ogólnej:

-          naukowa analiza i formułowanie celów nauczania wraz z ich uszczegółowioną charakterystyką

-          dobór treści kształcenia wg ustalonych zasad i kryteriów, zgodnie z obranym celem dydaktycznym

-          badanie procesu kształcenia dla odsłonięcia rządzących nim prawidłowości, a więc ustalanie związków i zależności zachodzących między składnikami

-          formułowanie opartych na poznanych prawidłowościach procesu, zasad metodycznie poprawnej pracy nauczyciela z „uczniami” w procesie nauczania, znanych jako zasady nauczania

-          badanie wartości dydaktycznej poszczególnych metod nauczania oraz formułowanie reguł ich doboru i poprawnego wykorzystania w procesie dydaktycznym ( klasyfikacja, charakterystyka, optymalizacja)

-          badanie środków dydaktycznych i optymalnych warunków ich stosowania w kształceniu

-          ustalenie najkorzystniejszych form organizacyjnych nauczania

-          przekraczanie przez dydaktykę tradycyjnych granic powodowane jest przez różne zmiany

Subdycsypliny dydaktyki ogólnej:

-          dydaktyka szkoły wyższej

-          dydaktyka medyczna, d. pielęgniarska

-          d. technicznych środków kształcenia ( inżynieria dydaktyczna)

-          d. związana z teorią doboru treści kształcenia i teoria doboru podręczników

-          d. naukowa

-          metodyki nauczania różnych przedmiotów

Podstawowe pojęcia dydaktyki:

-          uczenie się

...