Waldemar Brola, Jan Czernicki, Małgorzata Fudala - Zapobieganie upadkom po udarze mózgu.pdf

(245 KB) Pobierz
Microsoft Word - 1.doc
ZAPOBIEGANIE UPADKOM PO UDARZE MÓZGU
Waldemar Brola 1 , Jan Czernicki 2 , Małgorzata Fudala 1
Udar mózgu jest najczęstszą przyczyną niepełnosprawności w
populacji osób starszych. Ryzyko upadku w ciągu pierwszego roku po
udarze jest dwukrotnie większe niż w populacji ogólnej i dotyczy około
40% chorych. Czynnikami ryzyka są: obecność niedowładu, zaburzenia
równowagi, deficyty czuciowe, nietrzymanie moczu, ograniczenie
samodzielności, płeć męska, przyjmowane leki i otępienie. Następstwem
upadków mogą być stłuczenia, złamania kończyn i zwichnięcia w stawach,
w tym – złamania szyjki kości udowej oraz najpoważniejsze, powikłania
mózgowe z powstaniem krwiaka lub ogniska stłuczenia. U ponad 50%
osób, które doznały upadku rozwija się „zespół poupadkowy”.
Zapobieganie upadkom chorych po udarze mózgu polega na
stosowaniu umiejętnie prowadzonej rehabilitacji i profilaktyki. Rehabilitacja
jest wiodącym postępowaniem, które ma służyć poprawie siły mięśniowej i
równowagi. Istotna jest również modyfikacja leczenia farmakologicznego,
przystosowanie otoczenia dla potrzeb osoby niepełnosprawnej, ćwiczenia
koordynacyjno-równoważne wg H.S. Frenkla z naciskiem na naukę
wstawania oraz dobór odpowiedniego sprzętu pomocniczego. Konieczne
jest także zidentyfikowanie i modyfikacja czynników ryzyka oraz edukacja
chorego i jego rodziny. Stworzenie bezpiecznego otoczenia i szczególny
nadzór na osobami predysponowanymi do częstych upadków, może mieć
duży wpływ na poprawę efektów rehabilitacji oraz jakości życia pacjentów i
ich opiekunów.
Słowa kluczowe: udar mózgu, upadki, czynniki ryzyka, zapobieganie
1 Oddział Neurologii Specjalistycznego Szpitala w Końskich
2 Klinika Rehabilitacji i Medycyny Fizykalnej UM w Łodzi
153
Mimo dużego postępu w medycynie udar mózgu stanowi poważne
zagrożenie dla życia i jest najczęstszą przyczyną niepełnosprawności w
populacji osób starszych. W okresie rehabilitacji i poudarowym upadki
stanowią poważny problem, gdyż mogą stać się przyczyną urazów
fizycznych, utraty wiary we własne możliwości i lęku przed
usprawnianiem. Upadki są częstym i niedocenianym lub pomijanym
powikłaniem udaru mózgu, powodującym groźne następstwa i czasem
trwałe upośledzenie sprawności lub zgon chorych [1, 2, 3, 4].
Z badań Stolzego i wsp. [5] wynika, że wśród schorzeń układu
nerwowego upadki występują najczęściej w chorobie Parkinsona (62%
chorych), omdleniach (57%), polineuropatiach (48%) i po udarze mózgu
(42%). Upadki, obok infekcji układu moczowego, bólu i obrzęku
niedowładnych kończyn oraz depresji są najczęstszym powikłaniem
chorych rehabilitowanych z powodu udaru mózgu [3, 4].
Do większości upadków dochodzi podczas wykonywania tak
prostych czynności jak np.: wstawanie, siadanie, pochylanie się czy
chodzenie [6, 7]. Upadki, które nie kończą się poważnymi urazami,
często prowadzą do rozwoju zespołu poupadkowego (unieruchomienia) i
w konsekwencji do pogorszenia się sprawności fizycznej i psychicznej.
Żak i wsp. [8] stwierdzili w ogólnej populacji osób starszych
pięciokrotny wzrost liczby upadków w ciągu roku po pierwszym upadku.
Częstość upadków wzrasta wraz z wiekiem i równocześnie rośnie ryzyko
groźnych następstw mogących doprowadzać do przedwczesnej śmierci
lub uzależnienia od opieki innych osób [9, 10].
Ocena ryzyka upadków
Chorzy po przebytym udarze mózgu stanowią grupę wysokiego
ryzyka upadków. U tych pacjentów ryzyko upadku jest dwukrotnie
większe niż w populacji ogólnej i dotyczy 40% chorych w ciągu
pierwszego roku [1, 3, 6]. Za specyficzne czynniki ryzyka
predysponujące do upadków po udarze uważa się: płeć męską,
154
ograniczenie samodzielności w zakresie czynności dnia codziennego,
nietrzymanie moczu i stolca, zaburzenia równowagi, obecność
niedowładu, zaburzeń poznawczych, deficytów sensorycznych, zespołu
połowiczego zaniedbywania ( hemineglect ), przyjmowanie leków
nasennych i uspokajających, przebyte upadki oraz zespół otępienny [11,
12, 13, 14].
Do czynników zwiększających zagrożenie upadkami trzeba też
dodać choroby współistniejące (zwłaszcza schorzenia narządu ruchu, np.
koksartroza, skrócenie kończyny dolnej itp.), niepożądane skutki
działania leków hypotensyjnych i zły stan ogólny chorego
(niedokrwistość, odwodnienie, niedobiałczenie itp.).
Poznanie czynników ryzyka, mechanizmów i przyczyn upadków
może pomóc w ograniczeniu ich liczby i następstw, co może mieć duży
wpływ na efekty rehabilitacji oraz jakości życia pacjentów i ich
opiekunów.
Przyczyny i następstwa upadków
W latach 2003-2004 przeprowadzono własne badania, których celem
była analiza przyczyn i okoliczności upadków oraz oszacowanie ich
częstości, rodzaju i następstw. Badaniem objęto 312 osób leczonych
początkowo w Oddziale Udarowym Szpitala Specjalistycznego w
Końskich, następnie w Oddziale Rehabilitacji i zgłaszających się do
Poradni Naczyniowej. Okres obserwacji obejmował 12 miesięcy od
chwili zachorowania. Odnotowywano wszystkie upadki, przyczyny i
następstwa.
W ciągu roku przynajmniej jednego upadku doznało 119 osób
(35%), co dla 25 osób (7%) skończyło się poważnym urazem.
Najczęściej upadki dotyczyły okresu wczesnej rehabilitacji osób z
niedowładem połowiczym. Czynnikami sprzyjającymi były zaburzeniami
równowagi, ortostatyczne spadki ciśnienia tętniczego, zaburzenia
155
zborności, zaniedbywanie stronne lub niedowidzenie połowicze, deficyty
czuciowe, wpływ przyjmowanych leków oraz otępienie.
Upadki odnotowano głównie w trakcie chodzenia, wstawania lub
siadania bez pomocy (58%), czynnościach samoobsługi na sali chorych
(18%) i w łazience lub ubikacji (15%). Najczęściej (62%) występowały
w godzinach nocnych między 22.00 a 8.00 (konieczność oddania moczu,
pospieszne wstanie z łóżka, podążanie do toalety). Głównymi
następstwami upadków były stłuczenia (55%), złamania kończyn i
zwichnięcia w stawach (25%), w tym – złamania szyjki kości udowej
(8%) oraz najpoważniejsze, powikłania mózgowe z powstaniem krwiaka
lub ogniska stłuczenia (3%). U ponad 50% osób, które doznały upadku
rozwinął się „zespół poupadkowy” (post-fall syndrom) z negatywną
oceną możliwości poruszania się i utrzymania równowagi, co opóźniało
lub uniemożliwiało powrót do zdrowia. Zespół spowodowany był lękiem
przed upadkiem i dotyczył nie tylko osób, które uległy upadkowi, ale
również tych, które widziały upadek innych i obawiały się, że same mogą
upaść.
Nasze obserwacje są zgodne z wynikami innych autorów. Według
większości doniesień w pierwszym roku po udarze około 40% pacjentów
przynajmniej raz upada, a 3-5% tych upadków powoduje poważne
obrażenia ciała [1, 2, 4, 5, 6, 7].
Nyberg i Gustafson [7] wykazali, że pacjenci upadają najczęściej
podczas prób wstawania, siadania i przesiadania się (37%). Podczas
chodzenia upadki odnotowano w 15% i tylko 2,6% dotyczyło pacjentów
leżących w łóżku.
Tutuarima i wsp. [15] na podstawie obserwacji dużej grupy
pacjentów oddziałów rehabilitacji poudarowej odnotowali 24% upadków
pacjentów siedzących na krześle i 23% upadków z łóżka. W tym samym
badaniu wykazano, że podstawowymi czynnikami ryzyka upadków są
zaburzenia funkcji poznawczych, nietrzymanie moczu i przebyte
poprzednio upadki.
156
Jørgensen i wsp. [16] oraz Ugur i wsp. [17] dostrzegli wyraźny
związek upadków z depresją poudarową. W badaniach tych nie
znaleziono jednak odpowiedzi na pytanie czy upadki były następstwem
depresji pojawiającej się po udarze, czy odwrotnie - depresja była
konsekwencją upadków.
Pacjenci po udarze mózgu są ponadto narażeni na dynamiczny
rozwój osteoporozy. Ramnemark i wsp. [18] wykazali, że ryzyko złamań
szyjki kości udowej w następstwie upadku wzrasta czterokrotnie w
stosunku do populacji ogólnej. Zazwyczaj złamania dotyczą kończyny
porażonej, a ok. 30% pacjentów ze złamaniem szyjki kości udowej
umiera w ciągu pierwszego roku [18]. Wg Poole i wsp [19] przyczyną
tego typu złamań jest zwiększone nasilenie osteoporozy w porażonych
kończynach i większe ryzyko upadku na stronę niedowładną.
Podejmowane są liczne próby znalezienia prostego a jednocześnie
czułego i swoistego testu, który pozwoliłby wyselekcjonować osoby o
szczególnie wysokim ryzyku upadku [20, 21]. Proponowane testy
uwzględniają takie elementy jak: płeć, zaburzenia ruchowe, czuciowe,
równowaga, nietrzymanie moczu, zaniedbywanie stronne, przyjmowane
leki, obecność otępienia, samodzielność w codziennych czynnościach.
Jak dotychczas brak takiego uniwersalnego narzędzia badawczego.
Zapobieganie upadkom
Zapobieganie upadkom chorych po udarze mózgu realizowane jest
poprzez rehabilitację i profilaktykę. Rehabilitacja jest wiodącym
postępowaniem, które ma służyć poprawie siły mięśniowej i równowagi.
Istotna jest również modyfikacja leczenia farmakologicznego,
przystosowanie otoczenia dla potrzeb osoby niepełnosprawnej, trening
behawioralny nastawiony na naukę wstawania i przesiadania się oraz
dobór odpowiedniego sprzętu pomocniczego.
Bardzo ważnym elementem zapobiegania upadkom jest prewencja
pierwotna i wtórna, którą należy stosować w każdym miejscu pobytu
157

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin