Socjologia dla ekonomistow.pdf

Spis treści

Moduł 1:

1. SOCJOLOGIA JAKO NAUKA SPOŁECZNA

1.1. Etapy rozwoju myśli społecznej

1.2. Główni twórcy i zarys najważniejszych kierunków myśli socjologicznej

1.3. Współczesne orientacje socjologiczne

1.4. Funkcje i zastosowanie socjologii

2. STRUKTURA SPOŁECZNA

2.1. Pojęcie struktury społecznej

2.2. Bogactwo

2.3. Władza

2.4. Prestiż

2.5. Wykształcenie

2.6. Zdrowie i sprawność fizyczna

2.7. Ruchliwość społeczna

3. SOCJOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA PAŃSTWA

Moduł 2:

4. KULTURA

4.1. Definicja kultury

4.2. Kultura narodowa

4.3. Kultura masowa

Moduł 3:

5. JEDNOSTKA W UJĘCIU SOCJOLOGICZNYM

5.1. Osobowość człowieka

5.2. Typologie osobowości człowieka

5.3. Postawa i klasyfikacja postaw

6. SPOŁECZEŃSTWO I WIĘŹ SPOŁECZNA

6.1. Więź społeczna

6.2. Zbiorowość społeczna i klasyfikacja grup społecznych

6.3. Czynniki narodowotwórcze i definicja narodu

Moduł 4:

7. KONFLIKTY SPOŁECZNE

7.1. Pojęcie konfliktu społecznego

7.2. Klasyczne teorie konfliktu. Marks i Simmel

7.3. Współczesne teorie konfliktu

Moduł 5:

8. ZMIANA SPOŁECZNA

8.1. Definicja zmiany i procesu społecznego

8.2. Rodzaje zmian społecznych

8.3. Przyczyny zmian społecznych

8.4. Główne nurty i teorie zmiany społecznej

Moduł 6:

9. SPOŁECZNE FUNKCJE RYNKU

9.1. Od pierwotnych form rynku do gospodarki rynkowej

9.2. Socjologiczny wymiar rynku

9.3. Społeczne funkcje komponentów rynku

9.4. Inflacja – destruktywne działanie pieniądza

Moduł 1:

1. SOCJOLOGIA JAKO NAUKA SPOŁECZNA

1.1. Etapy rozwoju myśli społecznej

Rozwój socjologii można podzielić na dwa główne etapy. Pierwszy, „przednaukowy”, obejmujący wszelką myśl

społeczną, która pojawiła się na przestrzeni dziejów (wiedza ludowa, refleksje mędrców). Drugi, „naukowy”,

związany z narodzinami socjologii jako dyscypliny naukowej, jej instytucjonalizacją i specjalizacją.

1.1.1. Starożytna myśl społeczna: Platon, Arystoteles

Funkcjonowaniem zbiorowości ludzkich, czynnikami rozwoju społecznego, zasadami współżycia interesowano się

od najdawniejszych czasów. Magiczno-religijne reguły i nakazy tworzone w społeczeństwach pierwotnych dobitnie

tego dowodzą. Pierwszą obszerną skarbnicą myśli społecznej są dzieła filozofów greckich, przede wszystkim

Platona i Arystotelesa.

Platon jako pierwszy poruszył w Państwie istotną w socjologii kwestię ładu społecznego oraz zasad współżycia

obywateli. Dążył nawet do ustalenia katalogu czynników warunkujących integrację i równowagę społeczną.

Arystoteles był natomiast pierwszym myślicielem, który podjął rozważania dotyczące jednostki, jej miejsca w

społeczeństwie. Stworzył koncepcję człowieka jako istoty z natury swej społecznej ( zoon politikon ). Wydaje się

jednak, że w bardzo bogatej twórczości Arystotelesa najciekawsza, z punktu widzenia socjologicznego, jest jego

trójaspektowa teoria struktury społecznej.

Pierwszy aspekt to aspekt rodzinny. Niesamowystarczalna jednostka, aby stać się w pełni istotą ludzką, musi żyć w

rodzinie. Rodzina, również niesamowystarczalna, łączy się z innymi rodzinami, tworząc gminę. Gminy natomiast

łączą się z sobą i tworzą państwo.

Aspekt klasowy wyraża się podziałem społeczeństwa, wynikającym ze społecznego podziału pracy.

Trzeci aspekt arystotelesowskiej struktury społecznej dotyczy podziału według stopnia zamożności. Na uwagę

zasługuje fakt, że już u Arystotelesa „stan średni” miał być gwarantem równowagi społecznej oraz dobrego ustroju

gospodarczego i politycznego.

1.1.2. Średniowieczna myśl społeczna: św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu

Starożytna myśl społeczna zapoczątkowała rozwój wiedzy o społeczeństwie, państwie, prawie i moralności. Poglądy

myślicieli starożytnych znalazły swoje bezpośrednie przedłużenie w średniowiecznej kulturze intelektualnej.

Średniowiecze nie było płodnym okresem w rozwoju myśli społecznej. Jednak na uwagę zasługuje dwóch wielkich

myślicieli: św. Augustyn i św. Tomasz z Akwinu.

Św. Augustyn wyróżnił dwa wszechobejmujące łady społeczne: państwo doczesne i państwo niebieskie.

Twierdził, że oba porządki nie przeciwstawiają się sobie, a wręcz wzajemnie się dopełniają. O przynależności do

państwa niebieskiego decyduje przyjęcie wiary chrześcijańskiej, a nie czynniki takie, jak urodzenie, pozycja czy

zamożność. Istotnie odróżniało to myśl Augustyna od myśli filozofów starożytnych, którzy uważali, że urodzenie w

odpowiedniej rodzinie oraz związane z tym prawa polityczne decydują o przynależności społecznej.

Najbardziej reprezentatywnym przedstawicielem średniowiecznej „myśli socjologicznej” był św. Tomasz z Akwinu .

Znacznie dopełnił on koncepcje Augustyna i Arystotelesa, dowodząc, że „porządek ziemski jest przedłużeniem

porządku niebiańskiego”. Istotną dla systemu Akwinaty tezą było twierdzenie, że zróżnicowanie klasowo-

funkcjonalne społeczeństwa (kontynuacja arystotelesowskiej trójaspektowej teorii struktury społecznej) jest

zjawiskiem „naturalnym”, a tym samym sprawiedliwym. Jednak w jego ujęciu podział społeczeństwa był

następujący: ludzie modlący się, wojujący i pracujący.

Tomasz z Akwinu wzbogacił myśl społeczną także o teorie własności prywatnej, prawa oraz obowiązku człowieka

życia zgodnie z przeznaczeniem. Wkład ten okazał się istotny nie tylko dla rozwoju myśli socjologicznej, ale także

ekonomicznej i prawnej.

1.1.3. Renesansowa myśl społeczna: N. Machiavelli, św. T. Morus, A. Frycz-Modrzewski, G. Vico

W następnej epoce – odrodzeniu – znaczący wkład w rozwój myśli społecznej wniósł włoski humanista Niccolo

Machiavelli . Jest uznawany za twórcę tzw. świeckiej teorii państwa. Całość poglądów wyłożył w dziele

zatytułowanym Książę . Zgodnie z jego założeniami zasadniczym motywem ludzkich działań jest żądza władzy i

posiadania. Osiągnięcie tych celów jest ważniejsze niż użyte do tego środki (stąd słynne: cel uświęca środki ). To

Machiavelli stworzył metodę efektywnego działania, prowadzącego jednostkę lub grupę społeczną do realizacji

pożądanych celów. Według niego każde państwo ma dwa cele: celem wewnętrznym jest dobrobyt obywateli,

zewnętrznym zaś ekspansja.

Kolejny renesansowy myśliciel – św. Tomasz Morus – w swoim słynnym dziele Utopia sprecyzował najważniejsze

tezy socjalizmu oraz koncepcję doskonałego państwa. Przedstawił w nim wizję idealnego, egalitarnego

społeczeństwa, w którym panuje równowaga społeczna. Dzieło Morusa stanowiło krytykę ówczesnego status quo i

stało się inspiracją dla późniejszego rozwoju myśli politycznej.

Na uwagę zasługuje również polski reformator, Andrzej Frycz-Modrzewski , który w księdze De Republica

emendanda ( O poprawie Rzeczypospolitej ) zaprezentował nowy kierunek rozwoju państwa, wzbogacając tym

znacznie ówczesną myśl polityczno-społeczną. Według niego, podstaw modelu państwa oraz jego instytucji należy

poszukiwać w zwyczajach i obyczajach, czyli w najbardziej wyraźnych przejawach życia społecznego. Modrzewski

uważał, co ważne dla myśli socjologicznej, że obyczaje wzmocnione odpowiednim systemem prawa stanowią

główny regulator postępowania obywateli i funkcjonowania instytucji składających się na państwo. Modrzewski

uznawał także, że stanowa struktura społeczeństwa feudalnego nie jest odwieczna, lecz dziejowa, a to oznacza, że

istnieją teoretyczne podstawy do jej modyfikacji. Za tak radykalne, jak na ówczesne czasy, poglądy Modrzewski nie

był akceptowany przez możnowładców, a tym bardziej przez Kościół, który poglądy swoje opierał na doktrynie

Tomasza z Akwinu (– „sprawiedliwość”, „naturalność” stanowego podziału społecznego).

Reorganizacji państwa i społeczeństwa oraz możliwego postępu społecznego upatrywał w młodym pokoleniu,

które powinno być wychowane w duchu tolerancji religijnej i szacunku do racjonalnego poznawania rzeczywistości.

I choć Modrzewski głosił swe poglądy w XVI wieku i dziś nie straciły one na aktualności.

W XVII i XVIII wieku pojawili się myśliciele, których nazywamy prekursorami socjologii. Na to miano zasługuje przede

wszystkim włoski filozof Giambattista Vico , który w dziele zatytułowanym (!) Nauka nowa przedstawił koncepcję rozwoju

społecznego, opartą zresztą na przeprowadzonych przez siebie badaniach porównawczo-historycznych. Vico dzieje

społeczeństw, pomimo różnorodności epok, traktował jako proces przebiegający według stałych praw.

Do prekursorów socjologii zalicza się również Clande’a Adriana Helwecjusza , autora pracy O umyśle , w której

sformułował on tezę, że człowiek ma nieograniczone szanse doskonalenia się i wszechstronnego rozwoju.

Stwierdził, co ważne dla obecnej socjologii, że człowiek jest wytworem zarówno środowiska społecznego, jak i

własnej aktywności.

Kontynuatorem teorii Helwecjusza był Jean A.N. Condorcet , który napisał Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego

poprzez dzieje . Wyłożył tu zasady postępu społecznego, który, dzięki rozwojowi umysłu ludzkiego jest

nieuchronny. Postęp to wprowadzanie innowacji. Jest on uwarunkowany rozwojem nauki, która przezwycięża

hamujące go przesądy i wierzenia. Proces dziejowy odbywa się poprzez przechodzenie od stadiów niższych do

stadiów wyższych.

1.1.4. Oświeceniowa myśl społeczna: C.H. Saint-Simon, A. Smith

Fizjologia społeczna – tak nową, kiełkującą naukę nazwał francuski socjalista utopijny Claude Henri Saint-Simon .

Społeczeństwo jako całość, rządzące się własnymi prawami, uważał za właściwy przedmiot badań fizjologii

społecznej. Według niego, społeczeństwo składa się – podobnie jak maszyna – z różnych jednostek (części),

przyczyniających się do sprawnego jego funkcjonowania. Analogia do maszyny nie była przypadkowa – to skutek

ówczesnej industrializacji Francji i innych krajów Europy. Kluczową kwestią dla Saint-Simona była teoria

społeczeństwa przemysłowego oraz koncepcja rozwoju społecznego, który, według jego interpretacji, oznaczał

przejście z systemu feudalnego i teologicznego do industrialnego i naukowego.

Kolejnym ważnym myślicielem był Adam Smith , twórca ekonomii politycznej i doktryny liberalizmu

ekonomicznego, autor Teorii uczuć moralnych (1759) oraz Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów

(1776). Smith wraz z innymi filozofami brytyjskiego oświecenia twierdził, że ład społeczny funkcjonuje samorzutnie

w następstwie działania poszczególnych jednostek, którymi kierują emocje i egoistyczne interesy. Równowaga

społeczna powstaje samoczynnie, nie zaś w wyniku ingerencji jakkolwiek zorientowanych ideologicznie rządów w

państwie. Oznaczało to, że rzeczywistość społeczno-gospodarcza rządzi się własnymi prawami i w żadnym stopniu

nie daje się modyfikować za pomocą jakichkolwiek środków (czy to natury politycznej, czy ekonomicznej).

Za Stanisławem Ossowskim, jednym z czołowych polskich socjologów, można powyższe przywołania historyczne

skonkludować następująco: Dzieła okresów minionych przechowują dla nas sposoby ujmowania rzeczywistości

społecznej oczami ówczesnych środowisk, co rozszerza horyzonty badacza zjawisk społecznych: horyzonty nie tylko

historyczne (punkt widzenia ówczesnych środowisk), ale i socjologiczne (punkt widzenia odmiennych środowisk) .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: