Rozdział I.doc

19

Rozdział I Geneza wychowania religijnego w pedagogice Marii Montessori

ROZDZIAŁ I

GENEZA WYCHOWANIA RELIGIJNEGO W PEDAGOGICE MARII MONTESSORI

Wzrastanie w środowisku chrześcijańskim, odejście w młodości od Kościoła Katolickiego oraz nawrócenie, to najważniejsze chwile w życiu Montessori, mające wpływ na jej dojrzałe rozważania nad wychowaniem religijnym. Wychowanie to zostało przedstawione na forum publicznym po kilkunastu latach ogólnych doświadczeń dydaktyczno - wychowawczych. W tym też duchu Montessori opracowała dydaktykę i metodykę służącą do doprowadzenia dziecka do Komunii św. i uczestnictwa w Eucharystii. Napisała również rozprawę antropologiczną o relacjach dziecko - religia. Prace te nie są jedynie rezultatem teoretycznych rozważań, lecz opierają się na doświadczeniach praktycznych w przedszkolu w Barcelonie.

§ 1. BIOGRAFIA MARII MONTESSORI

Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia 1870 roku w małym miasteczku Chiaravall w środkowych Włoszech. Narodziny Marii przypadły w okresie odzyskania niepodległości Włoch, z czego wynikła bardzo trudna sytuacja gospodarcza we wszystkich dziedzinach życia państwa. Kryzys nie ominął w tym czasie także oświaty.

Ojciec Marii, Aleksander, surowy i przywiązujący dużą uwagę do posłuszeństwa, konserwatysta, pracował jako urzędnik w Watykanie, a potem we Włoskim Ministerstwie Finansów. Matka, Renilde z domu Stopponi (bratanica ks. Antoniego Stopponiego-geologa) była bardzo łagodną, otwartą, ale również oczytaną i wykształconą osobą, co w przypadku kobiety w tamtych czasach, było czymś niezwykłym.

W domu rodzinnym przywiązywano dużą uwagę do kształtowania postawy altruistycznej u córki. Maria była jedynaczką i do jej najczęstszych obowiązków należało pomaganie biednym.

W roku 1873 cała rodzina przeniosła się z Chiaravall do Florencji, a następnie po dwóch latach do Rzymu. Maria rozpoczyna tu naukę w szkole podstawowej. Do obowiązków szkolnych nie przywiązywała większego znaczenia. Sytuacja ta uległa jednak radykalnej zmianie, w której zaważyło wydarzenie, mające wpływ na całe życie Montessori. Gdy miała dziesięć lat, poważnie zachorowała i rodzice stracili nadzieję na jej wyzdrowienie[9]. Wielkim zaskoczeniem było dla nich, gdy w czasie choroby córka oznajmiła im, że: „nie umrze ponieważ ma ważną misję do spełnienia”[10]. Przeczucie to jednak sprawdziło się faktycznie, a świadomość ta dodawała Marii często sił w pokonywaniu trudności. Zaskakiwała dalej rodziców nawet w wyborze szkoły, tzn. studia techniczne z wykonywaniem zawodu inżyniera. Inżynierem jednak nie zostaje, ponieważ zmienia studia na medyczne.

Wykonanie tego zamierzenia nie było łatwe, ponieważ we Włoszech żadna kobieta nie studiowała jeszcze medycyny. Montessori musiała przełamać panującą mentalność. Nie poddała się i uzyskała wszystkie potrzebne pozwolenia od ówczesnych władz i podjęła studia medyczne.

Zdaje egzaminy i otrzymuje dyplom ukończenia studiów w 1896 roku z wynikiem bardzo dobrym. Prasa ówczesna rozpisywała się na ten temat, a sukces był tym większy, że ojciec zaaprobował jej osiągnięcia. Po ukończeniu studiów, w roku 1897 zostaje przyjęta do Kliniki Psychiatrycznej Uniwersytetu Rzymskiego w charakterze asystenta. Podczas hospitacji placówek dla psychicznie chorych zwróciła szczególną uwagę na dzieci upośledzone umysłowo, które przebywały razem z innymi chorymi, ponieważ nie było dla nich osobnej instytucji[11]. Montessori, która była szczególnie wrażliwa na potrzeby dzieci, postanowiła za wszelką cenę poprawić ich sytuację. W dwa lata po ukończeniu studiów medycznych, dzięki pedagogice Itarda[12] i Seguina[13], praktyce lekarskiej oraz doświadczeniu pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo, doszła do przekonania, że problem rozwoju i kształcenia jest raczej natury pedagogicznej niż medycznej. Montessori uważała, że wymagają one odpowiednich warunków wychowawczych oraz specjalnej metody pracy. W roku 1898 na Kongresie Lekarzy w Turynie ponownie porusza tą kwestię i przedstawiła zasady swojej teorii, torując we Włoszech drogę nowej dziedzinie pedagogiki – pedagogice specjalnej[14]. Wiosną 1900 roku z inicjatywy Narodowej Ligi Nowego Wychowania Dzieci Upośledzonych[15] powstaje Instytut Metodyczno – Pedagogiczny ze szkołą modelową dla kształtowania nauczycieli do pracy z dziećmi upośledzonymi, tzw. Szkoła Ortofreniczna[16]. Kierownictwo powierzono Montessori. Tu eksperymentuje z materiałem Itarda i Seguina, który dzisiaj w rozszerzonym zakresie znany jest pod nazwą materiał Montessori.

Niezwykle pracowity był dla niej okres pracy w Instytucie: „Wieczorem zapisywała, co zaobserwowała podczas dnia, czytała wszystko, co mogła znaleźć w literaturze fachowej o pedagogice specjalnej, zapisywała swoje własne myśli, wykonywała szkice i modele materiału dydaktycznego”[17]. Bardzo uważnie obserwowała reakcje dzieci na opracowane przez siebie pomoce i tym sposobem doskonaliła swoją metodę. W tym czasie powstała jej metodyka nauczania czytania i pisania. Natomiast swoją pracę tak charakteryzuje: „Bardziej zajęta, niż nauczycielka ludowa i zupełnie pozbawiona wakacji, uczyłam dzieci od ósmej rano do siódmej wieczór. Te dwa lata praktyki są moim pierwszym i właściwym tytułem do pedagogiki”[18]. Tam też poznała Giuseppe Montesano, ojca swego nieślubnego dziecka, który odszedł od niej, żeniąc się z inną kobietą.

W celu pogłębienia swojej wiedzy, porzuca Maria swoją szkołę w 1901r. i zapisuje się na fakultet filozoficzny w Rzymie (psychologię eksperymentalną oraz antropologię pedagogiczną). W tym samym czasie przeczytała i przetłumaczyła wszystkie wydane prace pedagogiczne Itarda i Seguina na język włoski: „(…) przepisywałam po włosku od pierwszego do ostatniego wiersza, wszystkie dzieła tych autorów (…). Kaligrafowałam, aby mieć dość czasu rozważyć sens wszystkich słów i wczytać się w myśl autora”[19].

Fakt działania w ruchu emancypacyjnym, szukanie własnej drogi życia, urodzenie nieślubnego dziecka, spowodowało głębokie przemyślenia, które doprowadziły włoską lekarkę do wewnętrznego nawrócenia. W roku 1906 składa wraz z swoimi trzema przyjaciółkami prywatne śluby zakonne. Teksty tych ślubów były następujące: „W obecności Bożego Majestatu pragnę wyrazić pragnienie poświęcenia się służbie na rzecz Kościoła Katolickiego, złożenia z siebie ofiary na rzecz Jezusa Chrystusa, naszego Pana, którego śladami podejmując mój słodki krzyż, pragnę podążać, żyjąc w prawdziwym ubóstwie, czystości i posłuszeństwie, jeśli Jemu się to podoba. A to wszystko po to, aby w odnowionym przez Chrystusa ludzie Bożym - Jego Kościele – zatriumfowała pełna blasku kultura”[20].

Pomimo, że zakon nie powstał, Montessori zainicjowała międzynarodowy ruch montessoriański. Częściowo było to z inspiracji jezuity, o. Tacchi Vemturi, który sugerował: „by nie ograniczała swego pedagogicznego przesłania do wąskiego, określonego, zakonnego grona , ale ofiarowała je całemu światu”[21].W tym czasie pracowała w szpitalu, Żeńskim Instytucie Kształcenia Nauczycieli i prowadziła prywatną praktykę lekarską.

Już w roku 1907 poproszono Montessori, aby pokierowała szkołą dla dzieci biednych i zaniedbanych społecznie. Pierwsza placówka została otwarta 06 I 1907r. przy ulicy Via dei Maris w dzielnicy św. Wawrzyńca pod nazwą Case dei Bambini (Domy dziecięce).

Opiekę nad dziećmi sprawowały niewykwalifikowane wychowawczynie, ale i bardzo często matki uczęszczających do placówki dzieci[22]. Montessori spędzała w niej każdą wolną chwilę. Powoli wyposażała placówkę w dostosowane do potrzeb dzieci meble własnego pomysłu oraz pomoce Itarda i Seguina.

Jako godło dla Case dei Bambini, Włoszka wybiera arcydzieło Rafaela[23], reprodukcję kolorową Madonny della Sedia (Panna siedząca na tronie), motywując swoją decyzję: „Ta Madonna wielkiego Rafaela nie jest jedynie wyrazem piękna i słodyczy matki, towarzyszącej Synowi, który ją przewyższył; obok tej doskonałej postaci macierzyńskiej znajduje się św. Jan, jako symbol ludzkości. W obrazie Rafaela ludzkość składa hołd matce, ale ta ludzkość uszlachetniona, która tworzy związek nie tylko między matką a dzieckiem, lecz nadto między matką a wszystkimi istotami ludzkimi”[24].

Po kilku tygodniach zauważyła znaczne zmiany zachodzące w zachowaniu dzieci. Stopniowo ulegały one resocjalizacji i stawały się coraz bardziej skupione i wewnętrznie uporządkowane.

Wydarzeniem, które pracy Montessori nadało nowy sens, było odkrycie zjawiska, określonego przez Nią jako „polaryzację uwagi”. Dokonała go przypadkowo podczas obserwacji trzyletniej dziewczynki, która pracowała z jednym z zestawów cylindrycznych. Czynność powtórzyła 44 razy, niezależnie od zewnętrznych bodźców. Po wykonaniu pracy nie była zmęczona[25]. Włoszka dokonywała ciągle nowych odkryć i coraz dokładniej organizowała dla nich „przygotowane otoczenie”.

Zaobserwowała również zafascynowanie ciszą i włączyła ją do swojego systemu wychowawczego w postaci tzw. „Ćwiczenia ciszy”[26]. Wynikiem obserwacji dzieci w przedszkolu i wielu notatek, jest książka pt. „Domy dziecięce”, która powstała w 1909 roku i została przełożona na 23 języki, w tym również na język polski w 1913roku.

Okres tworzenia głównych podstaw jej teorii zamyka się wraz z rokiem 1910, następne lata życia spędziła rozwijając i popularyzując swoją teorię na całym świecie poprzez kursy, kongresy i publikacje oraz stowarzyszenia montessoriańskie. Już w tym samym roku odwiedza Włoszkę w Rzymie córka Lwa Tołstoja[27] - Tatjana, która widzi w pedagogice Montessori ucieleśnienie marzeń swojego ojca.

Jednym z przełomowych momentów w życiu Montessori była śmierć matki w 1912 roku. Odejście ukochanej osoby było tym boleśniejsze, że matka wspomagała ją duchowo w jej dążeniach i planach. Po tych trudnych przeżyciach organizuje II Międzynarodowy kurs Szkoleniowy w Rzymie, na którym była obecna przedstawicielka Polski – Aleksandra Gustowicz[28].

W 1913r wyjechała do USA, gdzie przebywała kilka miesięcy. Pobyt w USA zakończył się wielkim sukcesem. Spotyka się tam między innymi J. Dewey`em[29], Th. Edisonem[30] oraz H. Keller[31]. W tym też roku została przewodniczącą nowo otwartego komitetu montessoriańskiego w Anglii, a przez firmę Philipsa zostaje wyprodukowany materiał rozwojowy Montessori.

W roku 1915 kolejny cios dla Marii, umiera ojciec. Po raz drugi udaje się do Ameryki, poznaje tam Helen Parkhurst[32], która jest jej uczennicą w stworzonej klasie Montessori przy „Panama Pacific Exposition”. Rok później przeprowadza się do Barcelony i przygotowuje się do kolejnego, tj. IV Międzynarodowego Kursu Szkoleniowego. Ukazuje się jej kolejna książka „L`autoeducazione nelle scuole elementari”(Samowychowanie w szkołach podstawowych). Składa się ona z dwóch części: teoretycznej i praktycznej, opisującej sposób stosowania metody[33].

W Barcelonie mieszka razem z synem i jego rodziną, prowadząc dalsze badania. Tutaj istniała, urządzona według wskazówek Montessori, kaplica, w której eksperymentowała nad wykorzystaniem swojej metody w wychowaniu religijnym. Wynikiem tych prac były książki: „I bambini viventi nella chiesa”(1922), „La Vita in Christo”(1931), „The Mass Explained to children”(1932), „Got en het Kind”(1939). Opracowała także mszał dla starszych dzieci, ale nie ukazał się w druku[34]. Uzyskała również od kościoła imprimatur na wszystkie swoje prace, poświęcone wychowaniu religijnemu[35].

Dwa lata później, na zaproszenie holenderskiego Towarzystwa Pedagogicznego, wyjechała do Amsterdamu, gdzie spotkała się ze znanym biologiem Hugo de Vries`em[36], od którego przejmuje pojęcie „wrażliwe fazy”.

Dzięki zaproszeniu przez ministra wychowania Włoch, dr Antoninaę Anile, wygłasza Montessori odczyt w Neapolu w 1922r. W tym samym czasie Mussolini dochodzi do władzy we Włoszech.

Na zaproszenie Lilli E. Peler–Roubiczek przyjechała Włoszka po raz pierwszy do Wiednia w marcu 1923r. i tu ukazuje się jej książka „Das Kind in der Familie”. Do wiedeńskiego kręgu Montessori należeli E. Plank–Splara i A. Freud[37].

Jesienią 1926r. wykłada w Ameryce Południowej: w Buenos Aires i La Plata. Po powrocie do Rzymu wznawia wykłady w stolicy, Mediolanie, Wiedniu, w Amsterdamie, Rotterdamie, Hadze i Debilt. W tych miastach zostają założone szkoły średnie montessoriańskie.

Idea wychowania do wolności i niezależności, zawarta w metodzie, stała się zagrożeniem dla rządów faszystowskich. W roku 1929 zamknięto w Niemczech wszystkie szkoły prowadzone metodą Montessori, a napisane przez nią książki zostały spalone publicznie na Reichstagsplatz w Berlinie. Dwa lata później odczytuje wykład pod tytułem „La Vita in Christo” („Życie w Chrystusie”) dla dwóch tysięcy słuchaczy w Berlinie. Staje się on niepowodzeniem.

W Polsce natomiast założycielka zakonu klawerianek bł. Urszula Ledóchowska znała osobiście Montessori i pozytywnie wyrażała się o jej metodzie, planowała zakładanie placówek Montessori oraz kształcenie postulantek na jej kursach. Po raz pierwszy bł. U. Ledóchowska spotkała się z Montessori w Rzymie w 1930 roku. Przy analizowaniu „Il mistico drama”, książki napisanej przez Włoszkę i poświęconej Eucharystii, bł. U. Ledóchowska napisała o Niej: „Dusza mistyczna, cała pochłonięta ofiarą Mszy  Świętej” [38].

Wspólnie z synem, w sierpniu 1931 roku, założyła ASSOCIATION MONTESSORI INTERNATIONALE (Międzynarodową Organizacje Montessori) jako centralną organizację do koordynacji jej placówek i towarzystw oraz kształceniu nauczycieli. Włoszka została prezydentem tej organizacji, której siedzibą do roku 1935 był Berlin, a potem Amsterdam. Protektorami są między innymi: S. Freud[39], R. Tagore[40], G. Markoni[41], J. Masaryk[42], J. Piaget[43], G. Gentile[44]. W tym samym roku organizuje I Międzynarodowy Kongres Montessori, a w 1932 II i rok później III Międzynarodowy Kongres Montessori w Amsterdamie. Natomiast w roku 1934 zostaje zorganizowany IV Międzynarodowy Kongres Montessori w Rzymie. Zaproponowano Montessori współpracę z faszystami włoskimi, ale ona odmawia, by stać się „ambasadorem dzieci”. Z tego powodu zostają zamknięte wszystkie jej szkoły na terenie Włoch. Włoszka jednak się nie zniechęca i już w 1936r. organizuje V Międzynarodowy Kongres Montessori w Oxfordzie pod tytułem „Die Erdkinder” (Dzieci ziemi). W tym samym roku przenosi się do Anglii, natomiast Holandia staje się główną siedzibą A.M. I[45].

Po trzech latach wraca do Londynu, ale nie pozostaje długo w Anglii, ponieważ wyrusza do Indii, z powodu wybuchu wojny. Montessori prowadzi tam kurs na terenie Towarzystwa Teozoficznego[46] w Adyar. Towarzystwo to chciało zwerbować Włoszkę do swoich kręgów, chcąc wykorzystać jej pedagogikę. Montessori jednak nie ulega Towarzystwu Teozoficznemu. Główni przedstawiciele tego towarzystwa są zawiedzeni jej postawą, ponieważ po udzieleniu pomocy przez kierownika Arundale - „Theosophical Headquartiers” w Adya, w stanie Madras – jakiej udzielił Montessori, podczas jej po...