Nielegalna i szkodliwa treść w Internecie. Aspekty prawnokarne.pdf

Siwicki Maciej

monografia

LEX 2011

Nielegalna i szkodliwa treść w Internecie. Aspekty prawnokarne.

Wykaz skrótów

Akty prawne

ADPC - Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązkw Człowieka podpisana w San Jose dnia 22 listopada

1969 r. [American Declaration of the Rights and Duties of Man, OEA/Ser.LV/II.82 doc.6 rev.1 at 17 (1992)]

Dyrektywa o handlu elektronicznym - Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego – i Rady z

dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektrych aspektw prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w

szczeglności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (Dz. Urz. WE L 178 z 17.97.2000,

s. 1; Dz. Urz. WE polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 25, s. 399)

EKPC - Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada

1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z pźn. zm.)

ICERD - International Convention on the Elimination of all Forms of Racial Discrimination

[Międzynarodowa Konwencja o Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej otwarta do podpisu w

Nowym Jorku dnia 7 marca 1966 r., (Dz. U. z 1969 r. Nr 25, poz. 187)]

k.k. – - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z pźn. zm.)

k.k. z 1969 r. – - ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z pźn. zm.)

Konstytucja RP - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483

z pźn. zm.)

KPP UE - Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej sporządzona na szczycie w Nicei w grudniu 2000

r. (Dz Urz. UE C 303 z 14.12.2007, s. 1-16)

MPOiP - Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (International Covenant on Civil and

Political Rights) otwarty do podpisu w Nowym Jorku 19 grudnia 1966 r. z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z

1977 r. Nr 38, poz. 167 – zał.)

PDPC - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ 217 A (III)

przyjęta i proklamowana w dniu 10 grudnia 1948 r.)

pr. pras. – - ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 z pźn. zm.)

TUE - Traktat o Unii Europejskiej podpisany dnia 7 lutego 1992 r. w Maastricht (Dz. U. z 2004 r. Nr 90,

poz. 864/30 z pźn. zm.)

u.ś.u.d.e. - ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz.

1204 z pźn. zm.)

Czasopisma, publikatory

AfP - Archiv für Presserecht (Archiwum Prawa Prasowego)

BGHSt - Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Strafsachen (zbir – decyzje Najwyższego Sądu

Niemieckiego w sprawach karnych)

c't - Magazin für Computertechnik (Magazyn Technologii Komputerowej)

CR - Computer und Recht (Komputer i Prawo)

Cz.PKiNP - Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych

DuD - Datenschutz und Datensicherung (Zabezpieczenie i Ochrona Danych)

Dz. U. - Dziennik Ustaw

Dz. Urz. UE - Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

ETS/STE - European Treaty Series (seria wydawnicza traktatw europejskich)

EuGRZ – - Europische Grundrechte – Zeitschrift (Europejskie Prawa Podstawowe)

EuR - Europarecht (Prawo Europejskie)

GA - Goltdammer's Archiv für Strafrecht (Goltdammer Archiwum Prawa Karnego)

JA - Juristische Arbeitsbltter (Magazyn Prawniczy)

JR - Juristische Rundschau (Przegląd Prawniczy)

JurPC – - Internet-Zeitschrift für Rechtsinformatik (Internetowy Magazyn Prawa Informacyjnego)

JuS - Juristische Schulung (Edukacja Prawnicza)

JZ - Juristenzeitung (Dziennik Prawniczy)

M. Praw. - Monitor Prawniczy

MMR - MultiMedia und Recht (Multimedia i Prawo)

MschrKrim - Monatsschrift für Kriminologie und Strafrechtsreform (Miesięcznik Kryminologii i Reformy

Prawa Karnego)

NJ - Neue Justiz (Nowy Wymiar Sprawiedliwości)

NJW - Neue Juristische Wochenschrift (Nowy Tygodnik Prawniczy)

NJW-CoR - – NJW-Computerreport (NJW – raport o komputerach)

NP - Nowe Prawo

NStZ - Neue Zeitschrift für Strafrecht (Nowe Czasopismo Prawa Karnego)

OJ - Official Journal (Dziennik Urzędowy)

ÖJZ – - sterreichische Juristen-Zeitung (Czasopismo Prawnikw Austryjackich)

OSNKW - Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Karna

OSPiKA - Orzecznictwo Sądw Polskich i Komisji Arbitrażowych

OTK-A - – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria A

PiP - Państwo i Prawo

Prok. i Pr. - Prokuratura i Prawo

PS - Przegląd Sądowy

RDV - Recht der Datenverarbeitung (Prawo Przetwarzania Danych)

Rzeczposp. - Rzeczpospolita

WM – - Zeitschrift für Wirtschafts – und Bankrecht (Prawo Gospodarcze i Bankowe)

WPP - Wojskowy Przegląd Prawniczy

ZRP - Zeitschrift für Rechtspolitik (Polityka Prawna)

ZStW - Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft (Nauka Prawa Karnego)

Inne skróty

Aufl. - Auflage (wydanie)

BBS - Bulletin Board System

BfV - Bundesamt für Verfassungsschutz (Niemiecki Urząd Ochrony Konstytucji)

BGB - Bürgerliches Gesetzbuch (Kodeks cywilny)

BGH - Bundesgerichtshof (Najwyższy Sąd Niemiecki)

BKA - Bundeskriminalamt (Narodowy Urząd Kryminalny)

BMI - Bundesministerium des Innern (Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych)

BVerfG - Bundesverfassungsgericht (Federalny Trybunał Konstytucyjny)

CERD - Committee on the Elimination of Racial Discrimination (Komitet do Eliminacji Dyskryminacji

Rasowej)

ECRI - European Commission against Racism and Intolerance (Europejska Komisja Przeciwko

Rasizmowi i Nietolerancji)

ENAR - European Network Against Racism (Europejska Sieć Przeciwko Rasizmowi)

ETPC - Europejski Trybunał Praw Człowieka

EUMC - European Monitoring Centre on Racism and Xenophobia (Europejskie Centrum Monitoringu

Rasizmu i Ksenofobii)

FRA - European Union Agency for Fundamental Rights (Europejska Agencja Praw Podstawowych Unii)

FTP - File Transfer Protocol

GG - Grundgesetz (Konstytucja)

Hrsg. - Herausgeber (wydawca)

HTML - HyperText Markup Language

http - hypertext transfer protocol

ICARE – - Internet Centre Anti-Racism Europe (Europejskie Internetowe Centrum Antyrasistowskie)

INACH - International Network Against Cyberhate (Międzynarodowa Sieć Przeciwko Cybernienawiści)

IP - Internet Protocol

IRC - Internet Relay Chat

ISP - Internet Service Provider

LG - Landgericht (Sąd Rejonowy)

LICRA - Ligue internationale contre le racisme et antismitisme (Międzynarodowa liga do walki z

rasizmem i antysemityzmem)

LKA - Landeskriminalamt (Policja krajowa)

MDStV - Mediendienstestaatsvertrag (Umowa państwowa w sprawie usług medialnych)

MstG - Militrstrafgesetz (Prawo karne wojskowe)

NCMEC - National Center for Missing and Exploited Children (Krajowe Centrum do Spraw Dzieci

Zaginionych i Wykorzystywanych)

NGO – - non-governmental organization (organizacje pozarządowe)

NZ - Narody Zjednoczone

OBWE - Organizacja Bezpieczeństwa i Wspłpracy w Europie (Organization for Security and Cooperation

in Europe – OSCE)

OLG - Oberlandesgericht (Wyższy Sąd Krajowy)

ONZ - Organizacja Narodw Zjednoczonych

PICS - Platform for Internet Content Selection

RAXEN - European Information Network on Racism and Xenophobia (Europejska Sieć Informacji o

Rasizmie i Ksenofobii)

RE - Rada Europy

Rn. - Randnummer (punkt uzasadnienia)

RRZN Regionales Rechenzentrum für Niedersachsen

Sec. - Section (sekcja)

SN - Sąd Najwyższy

StGB - Strafgesetzbuch (Kodeks karny)

TCP - Transmission Control Protocol

TDG - Teledienstegesetz (ustawa o świadczeniu usług telekomunikacyjnych)

TK - Trybunał Konstytucyjny

TKG - Telekommunikationsgesetz (ustawa telekomunikacyjna)

UE - Unia Europejska

UNESCO - United Nations Educational, Scientifiv and Cultural Organization (Organizacja Narodw

Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury)

UNHCHR - United Nations High Commissioner for Human Rights (Wysoki Komisarz Praw Człowieka)

URL - Uniform Resource Locator

USA - Stany Zjednoczone Ameryki

U.S.C. - United States Code (Kodeks Stanw Zjednoczonych)

WE - Wsplnota Europejska

WWW - World Wide Web

ZaRD - Zentralstelle für anlassunabhngige Recherchen in Datennetz (Centralne Biuro Niezależnych

Badań Internetowych)

Przedmowa

Na początku naszego tysiąclecia Internet postrzegany jest jako zatłoczona i tętniąca życiem globalna

cyberprzestrzeń. Przy jego pomocy świadczy się usługi, sprzedaje towary, urzeczywistnia się znaczna

część życia publicznego, ujawniają się najlepsze i najgorsze cechy ludzkiej natury. Internet stanowi z

jednej strony wezwanie do wielkiej przygody, dostępu do niekończącego się potoku informacji, z drugiej

zaś postrzegany jest jako źrdło zagrożeń dla przyjętego porządku społecznego. Zamachy przy jego

pomocy kierowane są między innymi na systemy, dane i programy komputerowe, prywatność

użytkownikw oraz własność intelektualną. Internet wykorzystywany jest rwnież do rozpowszechniania

treści o charakterze rasistowskim, pornograficznym, dotyczącym handlu kobietami i dziećmi, negujących

Holokaust, propagujących terroryzm, przemoc i nienawiść 1 .

Szerokiemu dyskursowi na temat swobody przepływu informacji w Internecie towarzyszy wielość

ocen tego zjawiska. O ile panuje zgoda, że takie treści jak pornografia pedofilska, handel ludźmi czy

cyberterroryzm należy wyeliminować z cyberprzestrzeni, o tyle już zagadnienie propagowania poglądw i

postaw rasistowskich oraz ksenofobicznych wywołuje znaczne rozbieżności w opiniach. Odmienne

uwarunkowania prawne i tradycje kulturowe, w szczeglności rżnorodne standardy ochrony wolności

słowa, powodują, że charakter czynw zabronionych pod groźbą kary, jakie przewiduje ustawodawstwo o

mowie nienawiści 2 , wykazuje w prawie porwnawczym istotne rżnice. Uwidaczniają się one w

szczeglności pomiędzy europejskim i angloamerykańskim modelem kryminalizacji. Na tym tle często

okazuje się, że korzystanie z procedur opartych na pomocy prawnej jest niemożliwe do przeprowadzenia,

ponieważ wiele państw nie tylko nie kryminalizuje określonych zachowań związanych z treścią informacji,

ale - co więcej - chroni autorw takich przekazw ze względu na szerszy niż europejski zakres ochrony

przyznanej prawu do wolności słowa 3 . Co więcej, nawet w przypadku blokady określonej strony WWW z

powodu jej wykorzystywania w celu rozpowszechniania informacji zakazanych przez prawo, powstaje

pewien okres czasu pomiędzy jej wykryciem a zablokowaniem. W tym czasie może ona być odwiedzona

przez niezliczoną liczbę użytkownikw, skopiowana w całości lub przekazana na inne serwery 4 . Rwnież

działania podjęte przez niektrych usługodawcw internetowych w celu wyłączenia czy blokowania takich

stron, w praktyce wydają się nie dawać zamierzonego rezultatu - głwnie z powodu oferowania przez inne

podmioty alternatywnych usług 5 .

Pierwsze prby przeciwdziałania prezentowanemu zjawisku przypadają na połowę lat 90. XX w.

Ustawodawcy większości krajw zaczęli dostosowywać tradycyjne regulacje prawne do nowej sytuacji.

Zjawisko to osiągnęło swoje apogeum w 1996 r., kiedy to rządy kilku krajw jednocześnie "odkryły"

zagrożenia dla porządku prawnego, wynikające z nieskrępowanego przepływu informacji w globalnej sieci

komputerowej, i zdecydowały się tego porządku bronić 6 . Europejskie państwa zareagowały na powstałą

sytuację przede wszystkim przez odpowiednie dostosowanie dotychczasowych, jak i przyjęcie nowych,

regulacji prawnych, ktrych celem stało się powstrzymanie omawianego zjawiska. Przykładowo we Francji

powstał specjalny system nadzoru nad audiowizualnymi przekazami, ktre mogą zawierać rasistowskie,

faszystowskie albo antysemickie treści. W Holandii podniesiono wymiar kary za umyślne znieważanie

ludzi ze względu na rasę, religię, narodowość, pochodzenie albo orientację seksualną - z jednego na dwa

lata pozbawienia wolności 7 . W Wielkiej Brytanii spr co do elektronicznych danych, o ile podlegają one

pod ustawę Obscene Publications Acts z 1959 r. i z 1964 r., został rozwiązany przy pomocy ustawy

Criminal Justice and Public Order Act z 1994 r. W ten sposb zostało rozszerzone pojęcie "obscenicznych

publikacji" na elektroniczne formy przekazu 8 . Podobnie w innych krajach, w wyniku presji politycznej

uzasadnionej koniecznością postawienia tamy propagandzie seksu, przestępczości, przemocy i

nienawiści, podjęto działania zmierzające do ograniczenia swobodnego przepływu informacji w

Internecie 9 .

Wraz z przeglądem aktualnego stanu prawnego, badaniem możliwości wypracowania norm

międzynarodowego prawa karnego oraz formułowaniem propozycji zmian ustawodawczych pojawiło się

zasadnicze pytanie: czy możliwe jest przeciwdziałanie wykorzystaniu Internetu w celu rozpowszechniania

nielegalnych i szkodliwych treści?

Na tym tle zarysowała się przede wszystkim potrzeba kształtowania międzynarodowych standardw

dotyczących kryminalizacji określonych kategorii zachowań. Za kolejną metodę - przeciwdziałania

wykorzystywaniu Internetu w celu rozpowszechniania informacji zakazanych przez prawo, uznano

ograniczanie możliwości popełnienia tego rodzaju nadużyć. Typowym jej przejawem jest, z jednej strony,

zauważalna tendencja do zwiększania zakresu odpowiedzialności tzw. dostawcw dostępu do Internetu i

innych operatorw usług internetowych (dostawcy usług internetowych tzw. Internet Service Provider -

ISP) za przesyłanie lub rozpowszechnianie informacji zakazanych przez prawo, z drugiej zaś, oddawanie

decyzji użytkownikom końcowym, co do treści, do ktrych chcą mieć dostęp z użyciem Internetu.

Wyrazem wskazanych tendencji jest między innymi decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej

2004/68/WSiSW z dnia 22 grudnia 2003 r. dotycząca zwalczania seksualnego wykorzystywania dzieci i

pornografii dziecięcej (Dz. Urz. UE L 13 z 20.01.2004, s. 44-48; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne,

rozdz. 19, tom 7, s. 10-14) oraz decyzja ramowa Rady 2008/913/WSiSW z dnia 28 listopada 2008 r. w

sprawie zwalczania pewnych form i przejaww rasizmu i ksenofobii za pomocą środkw prawnokarnych

(Dz. Urz. UE L 328 z 06.12.2008, s. 55-58). Dokumenty te zawierają kilkanaście szczegłowych zaleceń

wskazujących kierunki nowelizacji kodeksw karnych państw członkowskich. Na forum Rady Europy

międzynarodowe i europejskie standardy normatywne w dziedzinie karalności cyberpornografii z udziałem

małoletnich wyznacza przede wszystkim art. 9 Konwencji o cyberprzestępczości oraz Konwencja Rady

Europy z 2007 r. o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystaniem i niegodziwym traktowaniem w

celach seksualnych (CETS 201).

Z kolei brak jasnych zasad podmiotw stwarzających techniczne możliwości dostępu do informacji

(usługodawcw) skłonił organy Unii Europejskiej do przyjęcia dyrektywy 2000/31/WE z dnia 8 czerwca

2000 r. w sprawie niektrych prawnych aspektw usług społeczeństwa informacyjnego, w szczeglności

handlu elektronicznego w ramach Wsplnego Rynku tzw. dyrektywa o handlu elektronicznym (Dz. Urz.

WE L 178 z 17.07.2000, s. 1-16; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 25, s. 399-414). Za

podobnymi zasadami odpowiedzialności usługodawcw opowiedział się Komitet Ministrw Rady Europy w

deklaracji w sprawie wolności komunikacji w Internecie (Draft Declaration on freedom of communication

on the Internet, Strasburg, 8 kwietnia 2002 r.).

Od 1998 r. do grona krajw, ktre przystosowują swj system prawny do realiw tzw. rewolucji

informacyjnej, należy rwnież Polska. Zakres kryminalizacji nadużyć, związanych z wykorzystywaniem

nowoczesnych technologii przetwarzania informacji do rozpowszechniania nielegalnych i szkodliwych

treści, oraz zasady odpowiedzialności podmiotw uczestniczących w rozpowszechnianiu informacji

zakazanych przez prawo, wyznacza na gruncie polskiego systemu prawnego ustawa z dnia 6 czerwca

1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z pźn zm.) oraz ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o

świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz. 1204 z pźn. zm.), ktrej celem stało się

unormowanie obszaru dotąd nieuregulowanego w polskim systemie prawnym oraz dostosowanie

przyjętych rozwiązań do prawa wsplnotowego 10 .

W polskiej literaturze przedmiotu zagadnienie przeciwdziałania i karalności przestępstw związanych z

treścią informacji w warunkach wykorzystywania przez sprawcę elektronicznych systemw przetwarzania

danych nie znajduje zbyt szerokiego zainteresowania. Tymczasem problematyka ta dotyczy nie tylko

zagadnień społecznie i politycznie ważnych oraz niepokojących, ktre nie są dotąd w pełni naukowo

opracowane, ale coraz częściej pojawia się w praktyce wymiaru sprawiedliwości. Stąd też zasługuje ona

na znacznie szersze zainteresowanie niż dotychczas.

Niniejsza książka zawiera analizę dogmatyczną przepisw prawnych, odnoszących się do

problematyki przestępczości związanej z treścią informacji - w sytuacji wykorzystania przez sprawcę

nowoczesnych systemw przetwarzania danych. Jest przy tym prbą oceny polskiego ustawodawstwa

karnego materialnego, w aspekcie dostosowania zawartych w nim rozwiązań do międzynarodowych

standardw normatywnych w zakresie karalności i przeciwdziałania analizowanej przestępczości 11 .

Poniższe rozważania mają zatem głwnie charakter prawnoporwnawczy i koncentrują się wokł trzech

generalnych zagadnień:

1) zakresu kryminalizacji przestępstw związanych z treścią informacji na tle Konwencji Rady Europy

o cyberprzestępczości, decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej dotyczącej zwalczania

seksualnego wykorzystania dzieci i pornografii dziecięcej oraz decyzji ramowej Rady w sprawie

zwalczania pewnych form i przejaww rasizmu i ksenofobii za pomocą środkw prawnokarnych;

2) zasad odpowiedzialności dostawcw dostępu do Internetu i innych operatorw usług

internetowych na tle dyrektywy o handlu elektronicznym; oraz

3) sposobw przeciwdziałania wykorzystywaniu Internetu w celu rozpowszechniania treści

zakazanych przez prawo w kontekście Rezolucji o szkodliwych i nielegalnych treściach ( illegal

and harmful content ) udostępnianych w Internecie 12 .

Niniejsza książka została podzielona na sześć rozdziałw.

Rozdział I pracy poświęcony został charakterystyce zjawiska wykorzystywania Internetu w celu

rozpowszechniania nielegalnych i szkodliwych treści. W pierwszej kolejności przedstawione zostały

poglądy doktrynalne na znaczenie pojęcia "przestępczość związana z treścią informacji". W dalszej

kolejności przeprowadzona została kryminologiczna charakterystyka tego rodzaju przestępczości,

uwzględniająca przede wszystkim statystyczno-empiryczne aspekty prezentowanego zjawiska.

Rozdział II obejmuje analizę międzynarodowych i europejskich inicjatyw w zakresie przeciwdziałania i

karalności zachowań motywowanych rasizmem, faszyzmem i ksenofobią. Szczegłowość analizowanej tu

materii okazała się konieczna, ponieważ jest ona punktem oparcia dla rozważań nad podstawowymi

czynnikami utrudniającymi projektowanie międzynarodowych standardw w zakresie kryminalizacji

analizowanych czynw. Podobną konstrukcję ma rozdział III, poświęcony problematyce szeroko pojętego

rozpowszechniania pornografii, w tym rwnież z udziałem małoletniego, przemocy i zwierząt (tzw. twarda

pornografia), w warunkach wykorzystania w tym celu elektronicznych środkw komunikacji

interpersonalnej.

Wskazane powyżej rozdziały stanowią istotny wstęp do analizy polskiego ustawodawstwa karnego -

w aspekcie dostosowania zawartych w nim rozwiązań do międzynarodowych i europejskich standardw

normatywnych w zakresie kryminalizacji przestępstw związanych z treścią informacji. Temu zagadnieniu

poświęcony został rozdział IV opracowania.

Rozdział V zawiera analizę podstawowych zasad odpowiedzialności karnej tzw. dostawcw dostępu

do Internetu, a także innych operatorw oraz dostawcw usług internetowych. Ta część poświęcona

została przede wszystkim analizie rozwiązań przyjętych w wybranych państwach oraz w dyrektywie w

sprawie niektrych prawnych aspektw usług społeczeństwa informacyjnego, a w szczeglności handlu

elektronicznego w ramach Wsplnego Rynku z dnia 8 czerwca 2000 r., i zmierza do udzielenia

odpowiedzi na pytanie, na jakich zasadach powinni odpowiadać - ci dostawcy i operatorzy usług

świadczonych drogą elektroniczną, uczestniczący w rozpowszechnianiu informacji zakazanych przez

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: