Odpowiedzialność karna funkcjonariuszy publicznych
Wykład I
1. Roman Góral i O. Górniak – Przestępstwa p-ko instytucjom państwowym i wymiarowi sprawiedliwości.
2. Marian Fleming, Janina Wojciechowska – Zbrodnie wojenne i przestępstwa p-ko pokojowi, państwu i obronności.
3. Stanisław Choc – Przestępstwa p-ko RP / wydawnictwo Uni.Opolskiego/.
Egzamin – test nie proste odwołanie się do posiadanych wiadomości ale zastosowanie ich do rozwiązania problemu. Co roku jest opracowany nowy zestaw pytań.
Na wykłady trzeba przynosić kk.
Problematyka tego wykładu w przeważającej części dot. Części szczególnej kk. Ustawodawca wprowadzając na liście przestępstw poszczególne rodzaje zachowań czyni to konstruując tzw.
Typizację, w ramach której określa się / są to ustawowe znamiona /:
1. przedmiot przestępstwa
2. podmiot
3. stronę przedmiotową
4. stronę podmiotową.
Jest to taki schemat który odnosi się do każdego typu przestępstwa.
1. Przedmiot - używamy zamiennie, jak synonimu – przedmiot zamachu, przedmiot ochrony. Określa ta nazwa wartość, dobro prawne przepisem prawnym chronione a przez sprawcę atakowane. Jeżeli patrzymy ze strony ustawodawcy do mamy przedmiot ochrony a jeżeli z punktu zachowania sprawcy to będzie to przedmiot zamachu.
Przedmiot przestępstwa określa się zawsze pewną nazwą o charakterze abstrakcyjnym. Nazwy abstrakcyjne to takie które odnoszą się do stery przeżyć, zjawisk a nie realnie istniejących przedmiotów, osób, rzeczy, zwierząt. Nazwą abstrakcyjną jest np. życie, zdrowie, wolność, szczęście. Przedmiot przestępstwa określa się zawsze pewną nazwą abstrakcyjną co odróżnia go od przedmiotu wykonawczego.
Pojęcie przedmiotu przestępstwa ma trzy znaczenia:
· ogólne odnosi się do sumy dóbr prawnych, którym prawo karne przyznaje ochronę / tym nie będziemy się zajmować
· rodzajowy przedmiot ochrony
· bezpośredni przedmiot ochrony
Rodzajowy przedmiot ochrony – jest to ta wartość, to dobro, którego ochronie służy pewien zespół przepisów.
Rodzajowy przedmiot ochrony stanowi podstawę systematyki części szczególnej kodeksu karnego i jest uwidoczniony w tytule poszczególnych rozdziałów. Nas dot. Przestępstwa p-ko działalności instytucji państwa i samorządu. Działalność instytucji państwowych i samorządowych to jest rodzajowy przedmiot ochrony.
Bezpośredni przedmiot ochrony jest to ta wartość którą chroni konkretny przepis ustawy.
Przykład art. 228 kk – przestępstwo łapownictwa - przedmiotem bezpośrednim ochrony jest niesprzedajność osób pełniących funkcje publiczne.
Najczęściej rodzajowy przedmiot ochrony stanowi sumę bezpośrednich przedmiotów ochrony, ale nie zawsze tak jest czasami bezpośredni przedmiot ochrony nie da się wkomponować w rodzajowy przedmiot ochrony. Chodzi tu o rozdziału - Przestępstwa p-ko porządkowi publicznemu. Są tu różne typizacje np. przestępstwo wzięcia zakładnika, znieważenie zwłok. Całkowicie różny przedmiot.
Można jeszcze wyodrębnić główny i uboczny przedmiot ochrony.
Np. jeżeli jest przestępstwo zamachu na życie Prezydenta RP art. 134 kk - przedmiotem ochrony jest tu życie głowy państwa, naczelnego organu wykonawczego, ale cierpią na tym również najbliżsi tej osoby i one także są pokrzywdzonymi. Oznacza to, że ten przepis chroni życie głowy państwa nie tylko w znaczeniu życia osoby sprawującej określony urząd, ale tez życie tej konkretnej osoby fizycznej co ma znaczenie w przypadku śmierci Np. do ustalenia kręgu spadkobierców. Pokrzywdzonym więc nie jest tylko RP ale i najbliżsi prezydenta.
2. Podmiot przestępstwa - to osoba sprawcy.
Typ podstawowy lub typ zasadniczy - ustawodawca kieruje się pewnym obrazem zachowania opierając się na dotychczasowym doświadczeniu. Ujmuje to w typie w/w.
Np. art. 148 kk - kto zabija człowieka to jest to podstawowy typ zabójstwa.
Typ uprzywilejowany – konstruowany jest w ten sposób, że do znamion typu podstawowego dodaje się znamiona dalsze, czyli uzupełnia się zestaw znamion typu podstawowego o znamiona dalsze. Właśnie te dodatkowe znamiona opisują różnicę stopnia społecznej szkodliwości. W typie uprzywilejowanym są to okoliczności pomniejszające stopień społecznej szkodliwości w stosunku do typu podstawowego.
Typ kwalifikowany - jak wyżej, te dodatkowe znamiona opisują okoliczności sprawiające, że tu stopień społecznej szkodliwości jest wyższy od typu podstawowego.
Np. art. 148 par. 1 – to typ podstawowy. Bardziej społecznie szkodliwe.
§ 4. Kto zabija człowieka - znamiona typu podstawowego
pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami - znamiona dodatkowe - typ uprzywilejowany.
§ 2 Kto zabija człowieka: - typ podstawowy
ze szczególnym okrucieństwem - znamiona dodatkowe - typ kwalifikowany / społeczna szkodliwość wyższa od typu podstawowego/.
Ze względu na osobę sprawcy czyli podmiot przestępstwa dzielimy na:
- powszechne
- indywidualne
· właściwe
· niewłaściwe
Przestępstwa powszechne to takie których sprawcami może być każdy człowiek, niezależnie od tego jakie ma właściwości. Przestępstwo zabójstwa jest przestępstwem powszechnym.
Przestępstwa indywidualne to takie których sprawcą może być tylko osoba opisana w ustawie, posiadające pewne cechy wskazane w ustawie.
Np. art. 149 kk Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu, - jest to przestępstwo, którego sprawcą nie może być mężczyzna, nie może być każda kobieta, a tylko ta kobieta dopiero co urodziła dziecko i jeszcze pozostaje pod wpływem przebiegu porodu. A więc przestępstwo dzieciobójstwa z art. 149 kk jest przestępstwem indywidualnym.
Przestępstwo indywidualne właściwe - jest zawsze w typie podstawowym, bowiem mamy tu do czynienia z zachowaniem, które o tyle tylko jest przestępstwem o ile znajduje to zachowanie osoba opisana w ustawie.
Np. art. 228 kk § 1. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, - przestępstwo łapownictwa tzw. Łapownictwo bierne / profesor daje 5.000 zł studentowi – to student nie popełnia przestępstwa ale w odwrotną stronę student daje profesorowi to prof. Popełnia przestępstwo. Przyjęcie korzyści majątkowej od kogokolwiek jest o tyle tylko przestępstwem o ile robi to osoba pełniąca funkcje publiczne i czyni to w związku z pełnieniem tej funkcji. Przestępstwo łapownictwa biernego jest przestępstwem indywidualnym właściwym.
Przestępstwo indywidualne niewłaściwe jest zawsze albo typem uprzywilejowanym albo typem kwalifikowanym. Czyli indywidualne właściwość sprawcy opisana w ustawie powoduje, że osoba tę właściwość posiadająca odpowiada inaczej niż ogół osób a mianowicie albo z przepisu surowszego albo z przepisu łagodniejszego / art. 160 kk/.
3. Strona przedmiotowa - to opis czynu lub czynu-skutku, czynu i skutku oraz okoliczności towarzyszących czynowi.
Do znamion strony przedmiotowej zaliczamy:
· znamiona czasownikowe - opisujące albo sam czyn albo czyn i skutek
· znamiona opisujące przedmiot wykonawczy
· znamiona opisujące tzw. Znamiona modalne czyli czas, miejsce, sytuacje, sposób działania sprawcy, środek jakiego użył.
Spośród tych znamion strony przedmiotowej niektóre występują w każdej typizacji a niektóre tylko niekiedy. Tym najistotniejszym znamieniem występującym w każdej typizacji jest znamię opisujące czyn lub czyn i skutek.
Kiedy mamy do czynienia tylko z opisem czynu a kiedy czynu i skutku. Rozróżnienie to wiąże się z podziałem przestępstw na przestępstw bezskutkowe czyli formalne i skutkowe czyli materialne.
Przestępstwo bezskutkowe / formalne / - to jest przestępstw. Które jest dokonane z chwilą ukończenia czynu przez sprawcę. Dla jego dokonania bez znaczenia pozostaje co wyniknęło z tego czynu. Każdy ludzki czyn powoduje jakieś skutki, ale przy przestępstwie formalnym one są dla bytu przestępstwa bez znaczenia. Np. art. 180 kk - Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, pełni czynności związane bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych, - ustawodawca przesądził z góry, że ten typ zachowania jest niebezpieczny i wystarczy tylko podjąć takie działanie, aby zaistniało przestępstwo formalne.
Przestępstwo skutkowe / materialne / - jest dokonane nie z chwilą zakończenia czynu ale z chwilą wystąpienia zmiany w świecie zewnętrznym. Od wystąpienia której ustawa uzależnia dokonanie tego przestępstwa. Np. przestępcy pobili i pozostawili w parku a ofiara zmarła po kilku dniach to do chwili jej śmierci nie popełnili zabójstwa gdyż zabójstwo jest przestępstwem skutkowym dla jego wystąpienia konieczne jest wystąpienie tej zmiany w świecie zewnętrznym o której mowa w art. 148 kk. Tą zmianą w świecie zewnętrznym jest spowodowanie zgonu człowieka.
Przy przestępstwach formalnych ustawodawca opisuje tylko czyn, a przy przestępstwach materialnych czyn i skutek.
Na gruncie prawa karnego obowiązuje zasada zgodnie z którą istota przestępstwa musi być określona w prawie ale kształt tego obowiązku ustawodawcy jest różny w zależności od tego czy mamy do czynienia z przestępstwem formalnym czy materialnym. Ciężar gatunkowy przestępstwa skutkowego, jego społeczna szkodliwość wiąże się z tym, rezultatem zachowania sprawcy – skutkiem. Co do zasady jest obojętne w jaki sposób, jakim czynem sprawca doprowadził do powstania skutku. Przy przestępstwie formalnym którego społeczna szkodliwość kształtowana jest właśnie zachowaniem sprawcy – ustawodawca musi dogłębniej w sposób dokładniejszy określić istotę czynu. Ten obowiązek ustawodawcy trzeba mieć na uwadze dokonując oceny czy dane przestępstwo można popełnić tylko przez działanie, czy tylko przez zaniechanie czy też zarówno przez działanie jak i zaniechanie.
W rozumieniu prawa karnego czyn człowieka może polegać albo na działaniu albo na zaniechaniu.
Zaniechanie - kierunkowa bezczynność czyli bezczynność w kierunku w którym prawo wymagało aktywności. O zaniechani można mówić tylko wtedy gdy ktoś nie dopełnił ciążącego na nim prawnego obowiązku.
Opis przestępstwa formalnego musi pozwalać na sformułowanie odpowiedzi czy dane przestępstwo można popełnić tylko przez działanie czy też przez zaniechanie.
Przy przestępstwie skutkowym nie ma takiej potrzeby bowiem ustawodawca o tym przesądził w części ogólnej KK w art. 2 stanowiącym o tym, że przestępstwo skutkowe może być popełnione przez zaniechanie. Prawny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi może wynikać z różnych aktów prawnych. Nieraz ustawa to mało konieczne jest uszczegółowienie w aktach niższej rangi. /wg Pani Prof. Musi wystąpić prawny szczególny obowiązek i dopiero można mu zarzucić zaniechanie/.Przestępstwo skutkowe najczęściej może być popełnione przez działanie i zaniechanie chyba, że coś innego wynika z istoty danego czyny np. niealimentacji nie można popełnić przez działanie, albo wyraźnego stanowiska ustawodawcy. Przestępstwo formalne natomiast może być popełnione tylko w takiej postaci czynu jak to wynika z ustawowego opisu czynu. W KK większość przestępstw to przestępstwa skutkowe. Ustawodawca stosunkowo o odwołuje się do konstrukcji przestępstw formalnych gdyż w ten sposób znacząco poszerza się pole kryminalizacji. Konstrukcja przestępstwa formalnego pozwala na uruchomienie represji wcześniej jeszcze nim coś złego z czynu wyniknie. Praw karne ma charakter subsydiarny – ostateczna ostateczność.
Skutek może przybrać dwojaką postać:
1/ może polegać na naruszeniu dobra prawnego
2/ narażeniu dobra prawnego na niebezpieczeństwo konkretne.
Przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo dzielimy na przestępstwa abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo i konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo. Przestępstwa abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo należą do przestępstw formalnych a przestępstwa konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo należą do przestępstw skutkowych. Np art. 180 kk jest przestępstwem abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo. Ustawodawca przesądził, że pewien rodzaj zachowania jest n niebezpieczny i na tej podstawie zachowanie to uznał za przestępstwo. Podstawą odpowiedzialności karnej nie jest tu rzeczywiste zagrożenie, sprawca odpowie nawet wówczas gdy jego zachowanie nie wywoła żądnego rzeczywistego zagrożenia. Przy przestępstwach konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo dla ich bytu wymagane jest powstanie zmiany w świecie zewnętrznym polegające właśnie na zwiększeniu niebezpieczeństwa w porównaniu ze stanem jaki istniał wcześniej. Np. art. 160 kk trzeba wykazać komu to niebezpieczeństwo zagrażało, na czym polegało, z jaką intensywnością zagrażało czyli kształt tego niebezpieczeństwa musi być wykazany gdyż to jest skutek.
Przedmiot wykonania albo przedmiot bezpośredniego działania, jest to realni istniejący przedmiot na który swoje zachowanie skierowuje sprawca. Używamy dla określenia przedmiotów wykonawczych nazw konkretnych. Przedmiotem zamachu przy zabójstwie jest życie człowieka a przedmiotem wykonawczym jest ciało żywego człowieka. Każde przestępstwo musi posiadać swój przedmiot ochrony ale są przestępstwa, które nie mają przedmiotów wykonawczych. Przedmiot wykonawczy nie charakteryzuje każdego typu przestępstwa. Np przestępstwo nawoływania do wojny nie ma przedmiotu wykonawczego. Pozostałe znamiona strony przedmiotowej czyli znamiona opisujące okoliczności czasu miejsca sytuacji i sposobu działania sprawcy i środka występują w nielicznych opisach przestępstw i ich wystąpienie ma takie znaczenie, że popełnienie czynu w innym czasie, innym miejscu, inny sposób, przy użyciu innego środka oznacza niewypełnienie znamion danego przestępstwa. Np. art. 241 kk Kto uwalnia się sam, będąc pozbawionym wolności na podstawie orzeczenia sądu lub prawnego nakazu wydanego przez inny organ państwowy – znaczenie ma tu cezura czasowa.
4. Strona podmiotowa - to inaczej psychiczne nastawienie sprawcy do czynu. Ze względu na stronę podmiotową przestępstwa dzielimy na:
· Przestępstwa umyśle
· Przestępstwa nieumyślne.
O tym czy dane przestępstwo można popełnić tylko umyślnie czy także nieumyślnie decyduje ustawodawca. Możliwość popełnienia p0072estępstwa w sposób nieumyślny musi być wyraźnie przewidziana w ustawie. Odbywa się to najczęściej poprzez wprowadzenie odrębnego paragrafu tego samego artykułu. Nie można snuć dywagacji czy dany rodzaj zachowania można popełnić nieumyślnie czy nie, bo to jest rozumowanie zwodnicze. Gdyż może być tak, że ustawodawca nie uznał za słuszne operować sankcją karną wobec takiego zachowania. Np. art. 288 kk -Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku. Można cudzą rzecz zniszczyć nieumyślnie ale nie ma takiego przestępstwa. Dla karalności za przestępstwo nieumyślne konieczna jest wzmianka w ustawie, pozytywny przepis o tym mówiący. Zbrodnie można popełnić tylko umyślnie a występek także nieumyślnie o ile ustawa tak stanowi.
Istota umyślności i nieumyślności - polski ustawodawca opisuje istotę strony psychicznej w sposób archaiczny opierając się na trójpodziale zjawisk psychicznych tj. na Stefę świadomości czyli intelektu woli i uczucia. Współczesne psychologia uważa, że te trzy Stefy świadomości, intelektu i woli wzajemnie na siebie oddziałują.
Świadomość czyli proces intelektualny może przejawić się w dwojakiej postaci jako świadomość konieczności lub świadomość możliwości. Świadomość konieczności mówimy wówczas jeżeli sprawca rozważając swoje przyszłe zachowanie dochodzi do wniosku, że na pewno dojdzie do popełnienia czynu zabronionego...
ciptok