asercja.pdf

• A.wﬁlozoﬁipoznania

• A.whistoriimy±liﬁlozoﬁcznej

• A.wlogice

ASERCJA (łac.assertio—twierdzenie,uznanie,zgoda)—uznanieczego±

zaprawd¦.

A.wﬁlozoﬁipoznania. PoznawczaA.toistotny,konstytutywnyelement

s¡duorzecznikowego,polegaj¡cynastwierdzeniuzgodno±ci(b¡d¹niezgodno-

±ci)tre±cis¡duzoznaczon¡przeze«rzeczywisto±ci¡,wyznaczaj¡cyprawdzi-

wo±¢(b¡d¹fałszywo±¢)s¡du.A.dokonujesi¦poprzezł¡czniks¡dowo-zdanio-

wy„jest”wjegofunkcjiasercyjnej.

Wka»dyms¡dzieorzecznikowymmo»emywyró»ni¢dwazasadnicze

elementy:tre±¢pochodz¡c¡zukładupoj¦¢lubprzedstawie«,wyst¦puj¡cych

wcharakterzepodmiotuiorzeczenia,poł¡czonychł¡cznikiemzdaniowym„jest”

wjedn¡cało±¢(tzw.enuntiabile)orazstwierdzenierzeczywisto±citejtre±ci—

asercj¦.A.jestnowymaktempoznawczymws¡dzie,wktórymodstronyjego

reprezentacjiwyst¦pujetasamazawarto±¢tre±ci,jakamie±cisi¦wpoj¦ciach

składowychtegos¡du.A.poznawczajestzasadnicz¡funkcj¡s¡dukonstytuuj¡c¡

s¡dwsensieformalnym;jestracj¡jedno±cis¡du.Wszystkiepoprzednies¡dowe

fazypoznawcze(prosteuj¦cie,reﬂeksjanadukładempoj¦¢,wizjazgodno±ci

lubniezgodno±ci)s¡tylkoaktemprzygotowawczyminale»¡raczejdodziedziny

prostegouj¦cia,przyporz¡dkowanegos¡dowi.Istot¦s¡dustanowistwierdzenie,

czylia.,»edwaró»nepoj¦ciajakopoj¦ciaidentyﬁkuj¡si¦wjednejitejsamej

rzeczyjakorzeczy.

A.ustanawianow¡relacj¦całejwypowiedzidorzeczywisto±ci,poprzez

dostrze»enieiuznaniezgodno±cilubniezgodno±citejwypowiedzizrzeczywi-

sto±ci¡.Namocya.nietylkoprzypisujemyiwyra»amyaspektow¡identyczno±¢

orzecznikazpodmiotem,aletak»esprawdzamyto,odnosz¡czawartyws¡dzie

układpoj¦¢dosamejrzeczy.Dzi¦kitemuprzyrównaniurozumu±wiadamia

sobie,»erzeczjesttaka,jakiemaononiejpoj¦cie.Naskuteka.człowiekbierze

odpowiedzialno±¢zasw¡wypowied¹,którajestjegoosobistymdostrze»eniem

iuznaniemrelacjizgodno±ci(lubniezgodno±ci)tejwypowiedzizestanemrze-

czy.St¡dmo»napowiedzie¢,»es¡dzi¢—toby¢przekonanym.

Jakoosobi±ciepo±wiadczonawizjazgodno±ci(lubniezgodno±ci)wypowie-

dzizrzeczywisto±ci¡,a.konstytuujeprawd¦epistemologiczno-logiczn¡,wyzna-

czaprawdziwo±¢s¡du.A.wyra»aj¡carelacj¦przyporz¡dkowanias¡dudouj¦tej

wnimrzeczywisto±ci,b¦d¡cwpełni±wiadomympoznaniem,jestwarunkiem

poznaniaprawdziwo±ciowego,nast¦pujewniejbowiemprzyrównaniepoj¦cia

zrzecz¡,wrazzwizj¡ichwzajemnejzgodno±ci.A.uwzgl¦dniastosunekosoby

»ywi¡cejdanys¡ddorzeczywisto±ciwyra»anejwjegotre±ciiumieszczawypo-

wied¹wpoluprawdyifałszu.Ukonstytuowanyprzeza.s¡djestaktem,wktó-

rymintelekt,dokonuj¡cpełnegoisamo±wiadomegopoznaniarzeczy,stwierdza

prawdziwo±¢intelektualnegopoznaniaprzezwypowiedzeniesi¦,»e„takjest”

lub„niejest”.Dzi¦kimomentowia.s¡dstanowiprzejawludzkiegopełnego

poznania,ł¡cz¡cegonas±wiadomiezuj¦t¡aspektownierzeczywisto±ci¡,jest

poznaniemprawdziwo±ciowym.

asercja PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1

B¦d¡cmomentemstwierdzeniaspecyﬁcznegoistnienia—wsensieistnienia

inherencjicechwjakiej±naturze(istnieniarelacjiwjakim±układzietre±ci,bez

ichrzeczywistegoistnieniawjakim±bycie)—a.samaniewyra»arealnego

istnieniarzeczy,alesuponujepierwotn¡aﬁrmacj¦rzeczywisto±ci(ws¡dach

egzystencjalnych),wyra»aj¡c¡faktyczno±¢bytu,któratrwawsposóbwirtualny

wa.s¡dowej,ijakojedynamo»eby¢gwarantemrealizmuwszystkichaktów

ludzkiegopoznania.

A.whistoriimy±liﬁlozoﬁcznej. Narol¦stwierdzenia,czylia.jakospecy-

ﬁcznegomomentus¡du,jakopierwszyzwróciłuwag¦Arystotelesipowi¡zał

j¡zł¡cznikiems¡dowo-zdaniowym„jest”.Niedostrzegłjednakws¡dachpo-

znania¹ródłowego,czylidostarczaj¡cegonowejinformacjipoznawczej.Uznaj¡c,

zaPlatonem,poj¦ciaispostrze»eniazajedynyefektpoznawczychuj¦¢człowie-

ka,potraktowałs¡dyjakopoj¦cia„wy»sze”,zło»one,powstałeprzezwi¡za-

niewjednowcze±niejnabytychpoj¦¢.S¡dypozytywnewi¡zanes¡ł¡cznikiem

„jest”,za±negatywne„niejest”.A.uArystotelesawyra»ał¡czno±¢terminów

wyst¦puj¡cychws¡dzie,azarazemodnosidorzeczywisto±ci,wktórejstan

opisywanyprzezs¡dzachodzi.Momenta.zawierawi¦codniesieniedorze-

czywisto±ci.Poniewa»rzeczywisto±¢wsystemieArystotelesaukonstytuowana

jestprzeztre±ciow¡form¦,dopoznawczegojejuj¦ciawystarczamupoznanie

poj¦ciowe.

OdArystotelesazwracasi¦uwag¦na„jest”s¡dowe,b¦d¡ceswoistymele-

mentemdecyduj¡cymoakcies¡dzenia,jakona„dusz¦”s¡du.Wstaro»ytno±ci

iw±redniowieczuwkomentarzachdo Períhermeneias podkre±lanowakcies¡-

dzeniafunkcj¦„compositioetdivisio”(współcze±niezw.kohezyjn¡),wi¡»¡cj¡

z„jest”i„niejest”zdaniowym.Funkcjatawyst¦pujezewzgl¦dunaprzyporz¡d-

kowaniesobiematerialnychkomponentówaktus¡dzenia,tj.poj¦¢stanowi¡cych

podmiotiorzeczniks¡du.

Arystotelesowiznanebyłydwiefunkcje„jest”:kohezyjnaiasercyjna.Gdy

twierdził,»efunkcj¡czasownikajestorzekanieopodmiocie,topodkre±lał

funkcj¦kohezyjn¡,agdymówił,»es¡djestno±nikiemprawdylubfałszu,to

podkre±lałstron¦asercyjn¡ws¡dzie.

FunkcjakohezyjnabyładlaArystotelesacech¡rozpoznawcz¡s¡duwsto-

sunkudoczystegopoj¦ciowania.Dlaniegoijegokomentatorówszczególnie

widocznabyłamaterialnastronas¡du,wyra»onawzdaniuwpostaciukładu

terminów.S¡djesttukompleksempoj¦¢.

Trzebapodkre±li¢,»ea.toodniesieniedorzeczywisto±ciukonstytuowanej

przezform¦.W Analitykach Arystoteleszwracałuwag¦,»eproblematykatre±ci

rzeczyijejrzeczywistegoistnieniajestzrelacjonowanadodwóchoperacji

j¦zykowych—deﬁniowaniaisylogistyki.Odrazuwida¢,»eistnienie,którema

dowodzi¢sylogistyka,niewielemawspólnegozrealnym,aktualnymistnieniem

bytu,leczjest„istnieniem”swoistego,nowego„układu”tre±ci.Orealnym,

aktualnymistnieniurzeczy,zewzgl¦dunaniepojawianiesi¦problematyki

istnieniawnecessytarnejwizji±wiataGreków,Arystotelesniemiałnicdo

powiedzenia.Skorowi¦cArystotelesmówiłoistnieniurzeczyjakorezultacie

poznaniaprzezsylogizm,tomiałnamy±lijedynieistniej¡cy(lubmo»liwydo

zaistnienia)nowyukładtre±ci.

asercja PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2

My±lArystotelesarozwin¡ł±w.TomaszzAkwinu.Dostrzegłszydwaele-

mentykonstytuuj¡ceka»dyrealnybyt—istot¦iistnienie—uwzgl¦dniłró»nic¦

wichpoznawaniu.Istnienieniemo»eby¢danewspostrze»eniachipoj¦ciach,

gdy»onedotycz¡tylkotre±ci,któraniezawieraistnienia.Poznanieistnienia

zwi¡załzs¡dem,traktuj¡cgojakoodr¦bnyodpoj¦¢rezultatpoznania.Istot¦

s¡dustanowił¡czniks¡dowo-zdaniowy„jest”,wyra»aj¡cymomenta.,przypo-

rz¡dkowuj¡cys¡ddooznaczonegoprzeze«stanurzeczy.Uznaj¡ca.zaspecjal-

nypodmiotowysposóbujmowaniarzeczywisto±ci,±w.Tomaszzwi¡załs¡dzenie

zpoznaniemprawdziwo±ciowym.A.,b¦d¡castwierdzeniem,»enaprawd¦rzecz

jesttaka,jakaoznaczonajestws¡dzie,decydujeotym,»eprawdazasadniczo

ipierwotniejestzawartaws¡dzie.Podstaw¡prawdziwo±cis¡dujestwcze±niej-

szeuj¦cieistnieniarzeczy,którejs¡ddotyczy.A.u±w.Tomaszajestprzypo-

rz¡dkowaniems¡dudorzeczywisto±ci,którejelementemkonstytutywnymjest

istnienie.

WgTomasza,ws¡dachprzezniegowyró»nionychchodzioistnieniepoj¦te

jakostwierdzeniejakiej±bli»ejnieokre±lonejimplikacjiczyprzynale»no±citre±ci

dwóchpoj¦¢(wówczas„jest”spełniarol¦ł¡cznikazdaniowego).Wkomentarzu

do Períhermeneias (I9,4)Tomaszstwierdza,»es¡d,wktórymwyst¦puj¡

podmiotiorzecznikpoł¡czoneł¡cznikiemzdaniowym„jest”,gdystwierdza

(„manawzgl¦dzie”,„przyporz¡dkowuje”)istnienie—toaﬁrmacjaistnienia

wyra»asi¦przezrelacjecechprzedmiotuwyró»nioneprzezorzecznik.S¡dtaki

wyra»ato,coTomasznazywakoniecznymwzajemnymprzyporz¡dkowaniem

terminówznajduj¡cychsi¦wjakiej±wypowiedzi,np.»eczłowiekjestbytem

racjonalnym.Jesttotypa.koniecznej.UTomasza„jest”oznaczaprawdziwo±¢

poł¡czeniaterminówws¡dzie,awi¦cdotyczyistnieniarelacjimi¦dzypoj¦ciami,

anieaﬁrmacjiistnieniakonkretnejrzeczy.Bytowo±¢ł¡cznikazdaniowego

niedotyczy»adnejdziedzinyrzeczywisto±ci,alemojegosposobuujmowania

rzeczywisto±ci.

Kontynuuj¡canalizy±w.Tomaszaniektórzytomi±cinurtuegzystencjalnego

(Gilson,Kr¡piec)stwierdzili,»ea.takamo»ezachodzi¢dopieropowcze±niej-

szymzetkni¦ciusi¦człowiekazrzeczywisto±ci¡,czylipozaaﬁrmowaniujejist-

nieniawodr¦bnymodpoj¦¢is¡dóworzecznikowychakciepoznania—s¡dzie

egzystencjalnym,wyra»aj¡cymwył¡czniefaktyczno±¢bytuigwarantuj¡cymre-

alizmdalszegopoznania.

A.wlogice. 1)uznaniejakiego±zdaniazaprawdziwelubwłasno±¢s¡dów

wydanychzprzekonaniemoichprawdziwo±ci.A.,istotnyskładnikprocesu

s¡dzeniaartykułowanego(process¡dzenia,którymo»naadekwatniewyrazi¢

zdaniamiokre±lonegoj¦zyka),wykraczaj¡cypozasamowyobra»eniezdania.

Mo»eonby¢pozytywny,gdys¡dzeniepoleganauznawaniu(wówczastaki

process¡dzenianazywasi¦przekonaniempozytywnym),lubnegatywny,gdy

s¡dzeniepoleganaodrzucaniu(przekonanienegatywne).Momenta.mo»emie¢

ró»nestopnienasilenia.S¡dwsensielogicznym(znaczenie,jakieprzysługuje

zdaniuwjakim±j¦zyku)mo»eby¢twierdz¡cylubprzecz¡cy,niemo»ejednak

by¢uznaj¡cylubodrzucaj¡cy,gdy»momenta.zawartyjestwpsychologicznym

procesies¡dzenia,nieza±wjegotre±ci.A.mo»eby¢traktowanajakofunkcja

pragmatycznalubpragmatyczno-semantyczna.

2)funktor:a)metaj¦zykowy,naoznaczeniezaliczeniawyra»eniadouzna-

nych;b)wewn¡trzj¦zykowy,funktorzdaniowyodjednegoargumentuzdanio-

wego,którywpoł¡czeniuzezmienn¡zdaniow¡ p tworzyprawdziwo±ciow¡

funkcj¦zdaniow¡nazywan¡równie»a.

Pierwszydologikiformalnejznaka.wprowadziłG.Frege(1879).Obecnie

zagadnieniea.rozwijanejestwlogikachmodalnych,wi¡zanezteori¡postaw,

decyzji(behawiorystycznysensa.:a.jakiego±zdaniapoleganagotowo±cipod-

j¦ciadziałania,którewraziefałszywo±cizdaniaprzyniesienamszkod¦,praw-

dziwo±ci—po»ytek),dyskusji,argumentacji(a.zwi¡zanazzagadnieniemuza-

sadniania:dowodzenietwierdze«totakieichwyprowadzenie,któreupowa»nia

doicha.,uznaniazauzasadnione).

Warunkipozwalaj¡cenauznanie,czylia.zdania q podajeprawoa.(lub

prawosylogizmuhipotetyczno-kategorycznego„modusponens”)opostaci

CCpqCpq (lub CpCCpqq );tezataprzedstawiawłasno±¢implikacji,zktórejczyni

u»ytekdyrektywaodrywania,gdy»tezatastwierdzaprawdziwo±¢zdania q ,

je±lijestonowprawdziwejimplikacjinast¦pnikiemprawdziwegopoprzednika.

Bibliograﬁa: G.Frege, BegrisschriftundandereAufsätze ,Hl1879,Hi1964 2 ;A.Meinong,

ÜberAnnahmen ,[bmw]1902,L1910 2 ;H.Reichenbach, ElementsofSymbolicLogic ,NY1947;

É.Gilson, L’êtreetl’éssence ,P1948,1972 2 ( Bytiistota ,Wwa1963);A.Mostowski, Logika

matematyczna ,Wwa1948;T.Cze»owski, Logika ,Wwa1949;1968 2 ;I.M.Boche«ski, Formalelogik ,

Fr1956;T.Cze»owski, Głównezasadynaukﬁlozoﬁcznych ,Wwa1959 3 ;Kr¡piecDzI;Kr¡piecDz

II;K.Ajdukiewicz, J¦zykipoznanie ,IWwa1960,II1965,1985 2 ;J.Pelc, Owarto±cilogicznej

icharakterzeasertywnymzda«wdzieleliterackim ,Estetyka1(1960),97–128;Kr¡piecDzIV;

K.Ajdukiewicz, Logikapragmatyczna ,Wwa1965,1974 2 ;Kr¡piecDzVII;S.Majda«ski, Problema.

zdaniowej ,Lb1972;W.Marciszewski, Podstawylogicznejteoriiprzekona« ,Wwa1972;Kr¡piecDz

XIII;W.Marciszewski,MEL22–23;Kr¡piecDzXIV;Kr¡piecDzXI.

AleksandraGondek

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: