Charakterystyka dzieci z umiarkowaną, znaczną i głęboką niepełnosprawnością intelektualną i metody pracy z nimi.
Istota upośledzenia umysłowego zawiera się w kilku aspektach:
· upośledzenie dotyczy nie tylko funkcjonowania intelektualnego osoby nim dotkniętej, lecz również wszystkich innych sfer rozwoju; emocji, uspołecznienia, sprawności motorycznej;
· upośledzenie umysłowe jest stanem, który można dzięki różnym zabiegom poprawić, lecz nie można go wyeliminować;
· upośledzenie umysłowe powstaje w okresie rozwojowym, a więc do 18 roku życia i spowodowane jest wieloma czynnikami;
· upośledzenie umysłowe to istotne, czyli wyraźne względem przyjętych norm, obniżenie ogólnego poziomu sprawności intelektualnej i możliwości zachowania przystosowawczego(por. Obuchowska,1995).
Upośledzenie umysłowe określa się na podstawie badania psychologicznego poziomu inteligencji (wyrażonej w ilorazie inteligencji – I.I. ), mierzonej za pomocą specjalnych testów.
Poszczególne stopnie upośledzenia umysłowego implikują różne ograniczenia w rozwoju i funkcjonowaniu dotkniętych nimi osób. Skrótową charakterystykę tych ograniczeń i i
potencjalnych możliwości przedstawia poniższa tabela:
Charakterystyka podstawowych ograniczeń i możliwości w zależności od stopnia upośledzenia umysłowego.
Sfera funkcjonowania
Stopień upośledzenia umysłowego
umiarkowany
znaczny
głęboki
Czynności orientacyjno – poznawcze.
Spostrzeganie niedokładne, dominuje uwaga mimowolna, słaba koncentracja uwagi, pamięć nietrwała, głównie mechaniczna.
Myślenie konkretno- obrazowe, brak zdolności wykonywania operacji logicznych, trudności w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych.
Mowa z częstymi wadami, ubogie słownictwo.
Spostrzeganie niedokładne, bardzo wolne, uwaga mimowolna, skupiona jedynie na silnych bodźcach, słaba trwałość uwagi, pamięć krótkotrwała, bardzo ograniczona. Mowa: zdania proste, dwuwyrazowe, częste wady.
Duże zróżnicowanie: od braku percepcji, uwagi mimowolnej i pamięci do cząstkowych ich występowania. Mowa: nieartykułowane dźwięki(osoby te na ogół nie mówią i nie rozumieją mowy). Czasem pojedyncze proste wyrazy, rozumienie prostych słów i poleceń.
Procesy emocjonalno –
motywacyjne.
Widoczne potrzeby psychiczne, intuicyjne uczucia moralne, słaba kontrola nad popędami.
Widoczne potrzeby psychiczne. Częste zaburzenia zachowania, intuicyjne uczucia moralne, oznaki przywiązania do osób, rzeczy.
Proste emocje zadowolenia i niezadowolenia, czasem wyrażanie emocji gestami – uśmiech, przywiązywanie się do osób. Częste wahania nastroju.
Rozwój społeczny.
Widoczne potrzeby kontaktów społecznych. Osoby te na ogół są samodzielne w samoobsłudze, mogą wykonywać proste prace domowe i zarobkowe. Rozumieją proste sytuacje społeczne, na ogół potrafią wyrazić swoje potrzeby, porozumieć się i współpracować z innymi.
Osoby często samodzielne w załatwianiu potrzeb fizjologicznych, poruszaniu się w bliskiej okolicy. Rozumieją proste sytuacje, wykonują proste prace domowe i zarobkowe. Potrafią porozumieć się w prostych sprawach.
Prawie całkowity brak czynności regulacyjnych (życie chwilą bieżącą); osoby te nie potrafią samodzielnie dbać o swoje bezpieczeństwo. Mogą nauczyć się prostych nawyków, wymagają stałej opieki.
Osoby z wszystkimi stopniami upośledzenia umysłowego mają prawo do opieki, stymulowania rozwoju i korzystania z pomocy rehabilitacyjnej i kształcenia w warunkach domowych, ośrodkach rehabilitacyjnych (np. wczesnej interwencji), przedszkolach ( np. specjalnych czy integracyjnych), szkołach (np. specjalnych, szkołach życia, szkołach integracyjnych) i innych (np. warsztatach terapii zajęciowej dla młodzieży i dorosłych).
Wskazówki do pracy z głębiej niepełnosprawnymi umysłowo.
1. Staraj się poznać jak najwszechstronniej osobę, z którą pracujesz oraz środowisko, w którym ona przebywa.
2. O ile to możliwe utrzymuj częste kontakty z rodzicami lub opiekunami osoby, z którą pracujesz. Spróbuj zrozumieć ich położenie, bez względu na to, jaki jest ich stosunek do ciebie i do dziecka.
3. Bądź uważny:
· obserwuj zachowanie się podopiecznego, szukaj sposobów na nawiązanie z nim jak najlepszego kontaktu, od tego będzie zależeć powodzenie waszych wysiłków,
· szukaj przyczyn konkretnych reakcji, zachowań,
· zwróć uwagę na to, czego ty uczysz się w kontaktach z osobą upośledzoną umysłowo,
4. Stosuj zasadę indywidualizacji - indywidualny program terapii powinien stanowić podstawę pracy,
5. Unikaj pośpiechu w pracy. Stosuj częste przerwy, oddzielające krótkie okresy intensywnej pracy, stymulacji.
6. 6. Dbaj o przystępność:
· · języka, którego używasz,
· · treści, które przekazujesz powinny wiązać się z przeżyciami doświadczeniami podopiecznego, staraj się powiązać je również z praktycznym działaniem,
7. 7. Stosuj zasadę stopniowania trudności:
· · zaczynaj od rzeczy prostych, łatwych dla osoby, z którą pracujesz,
· · ułatwiaj podopiecznemu wykonanie zadania, opanowanie danej umiejętności dzieląc ją na części składowe, kolejne kroki do jej opanowania,
8. 8. Twórz jak najwięcej okazji do osiągania sukcesów przez osobę z upośledzeniem.
9. 9. Usuwaj bodźce, które mogą rozpraszać jej uwagę.
10. 10. Opisuj słowami wykonywane przez nią czynności.
11. 11. Stosuj strukturyzację aktywności podopiecznego w ciągu dnia, staraj się wprowadzać pewne drobne zwyczaje, rytuały w trakcie przebywania z nim.
12. 12. Bądź konsekwentny w swoim postępowaniu.
13. 13. Poszukaj sposobów na uaktywnienie jej, nie wykonuj za nią czynności, które do końca może wykonać samodzielnie.
14. 14. Stwarzaj miłą, pogodną atmosferę podczas zajęć. Stosuj różnego rodzaju zabawy, „śpiewane przerywanki” itp.
15. 15. Staraj się być dla niego wzorem w postępowaniu, w każdej wykonywanej przez ciebie czynności, bez względu na to, czy podopieczny rozumie i jest w stanie naśladować twoje postępowanie.
16. 16. Organizuj możliwie jak najwięcej okazji do kontaktów z rówieśnikami, również pełnosprawnym intelektualnie.
17. 17. Stwarzaj sytuacje pozwalające na systematyczne powtarzanie opanowanych umiejętności.
18. 18. Zachęcaj podopiecznego do podejmowania różnorodnych aktywności. Używaj różnorodnych wzmocnień, nagradzając każdą dobrze wykonaną czynność.
19. 19. Kształć się, poszerzaj swoją wiedzę, poszukaj nowych, skuteczniejszych metod, sposobów pracy. Podchodź z rezerwą do proponowanych ci rozwiązań metodycznych.
Wybrane metody, które mogą być zastosowane w pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo.
Niedyrektywna Terapia Zabawowa
Terapia ta została oparta na koncepcji Virginii Axline. Zasadniczą cechą oddziaływań terapeutycznych , opartej na dowolnej zabawie dziecka, jest ich niedyrektywność. Zadaniem terapeuty jest obserwacja czynności wykonywanych przez dziecko, obdarzanie dziecka jedynie uwagą niewartościującą.
Szczegółowe zasady postępowania w tej metodzie to:
1. 1. „Ustanowienie porozumienia” – nawiązanie kontaktu z dzieckiem.
2. 2. Całkowita akceptacja dziecka. Wyraża się ona w przestrzeganiu nst. regół:
· · „podążaniu za dzieckiem” polegających na podchwytywaniu przez terapeutę zabaw spontanicznie podejmowanych przez dziecko.,
· · akceptacji „odmowy” dziecka na propozycje zabaw kierowane przez terapeutę.
3. Wytworzenie atmosfery swobody. Terapeuta nie krępuje spontanicznej aktywności dziecka.
4. Rozpoznawanie i odzwierciedlanie uczuć dziecka.
5. Szacunek wobec dziecka. Terapeuta pozostawia mu swobodę wyboru zabaw, nie
wykonuje też za dziecko żadnych czynności.
6. Dziecko kieruje samodzielnie zabawą.
7. Nieprzyspieszanie terapii.
8. Wprowadzanie ograniczeń. Granice swobody dziecka wyznaczone są przez:
· · zasadę zapewnienia mu bezpieczeństwa,
· · zasadę niedopuszczania wyrządzenia krzywdy innym ludziom.
Stosowanie tych zasad pozwala na rozwijanie aktywności własnej dziecka, niedyrektywna terapia zabawowa mobilizuje do samodzielnego podejmowania decyzji, pokonywania trudności, a tym samym sprawia, że rozwój emocjonalny dziecka przebiega harmonijnie.
LITERATURA
1. 1. Kaczmarek. T., Próba wykorzystania niedyrektywnej terapii zabawowej w pracy z małym dzieckiem upośledzonym umysłowo i jego rodzicami, „Psychologia Wychowania” 1983 nr 2
2. Olechnowicz H. Dziecko własnym terapeutą, PWN, Warszawa 1995.
Warunkowanie instrumentalne.
Podstawowym celem stosowania tej metody jest likwidowanie niepożądanych zachowań oraz wyuczenie określonych zachowań. Środkiem do realizacji tego będzie stosowanie różnego typu wzmocnień. Realizacja tej metody powinna uwzględnić:
1. 1. Analizę zachowania.
2. 2. System wzmocnień.
3. 3. Cel do realizacji.
Niezbędne jest przy tym, aby pamiętać o następujących zasadach stosowania wzmocnień:
a) a) Wzmocnienie jest czymś, co następuje bezpośrednio po pewnym elemencie zachowania i zwiększa prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia.
b) b) Wzmocnienie pozytywne polega na tym, że po danym zachowaniu następuje „rzecz „ przyjemna: w przypadku wzmocnienia negatywnego usuwamy „rzecz” nieprzyjemną.
c) c) Należy stosować przede wszystkim wzmocnienia pozytywne.
d) d) Wzmocnienia mogą być:
§ § ...
marzena_kaszowska