1. Socjotechnika wg A. Podgóreckiego – to pewien zespół zaleceń czy przestróg dotyczących racjonalnej przemiany życia społecznego. Jest to zbiór dyrektyw, o tym jak przy pomocy odpowiednich środków dokonywać celowych, z góry zamierzonych przekształceń, opierając się przy tym na uznanych ocenach i przyjętych wartościach społecznych
2. Socjotechnika wg J. Goókowskiego – to metoda budowania i przekazywania reguł oddziaływania na grupy i jednostki w celu nauczenia ich adaptacji cywilizacyjnej
3. Inżynieria społeczna (socjotechnika) – to zespół dyrektyw dotyczących dokonywania racjonalnych przemian życia społecznego. Dyrektywy te określają, jak przy pomocy odpowiednich środków dokonywać celowych przemian społecznych, opierając się przy tym na ocenach i wartościach społecznych.
4. Komponenty inżynierii społecznej:
a) istnieją podmioty (systemy oddziałujące) i przedmioty (systemy, na które się oddziałuje) działania socjotechnicznego
b) podmioty działają w myśl racjonalnych dyrektyw socjotechnicznych
c) podmioty realizują cele za pomocą środków, na podstawie społecznie przyjętych wartości i ocen
d) podmioty dokonują zmian społecznych w przedmiotach swych oddziaływań
5. Przedmioty i podmioty działań socjotechnicznych pozostają ze sobą w takiej relacji, że w danej chwili podmiot oddziałuje na przedmiot w celu otrzymania pewnego zdarzenia. W związku z tym podmioty działań socjotechnicznych nazywać będziemy systemami sterującymi(Ss), a przedmioty systemami sterowanymi (St). Wyróżniamy także występujące w większości oddziaływań socjotechnicznych systemy pośredniczące (Sp). Systemy pośredniczące służą systemowi sterowanemu do wywierania szeroko rozumianego nacisku na system sterowany w celu dokonania w nim pewnej zmiany. W ten sposób wyróżnić można następujące relacje oddziaływań socjotechnicznych:
1) relacja bezpośrednia Ss àà St (np. oddziaływanie nauczyciela na grupę wychowanków)
2) liniowa relacja o n stopniach pośredniości (np. zabiegi socjotechniczne inicjowane w wojsku na szczeblu batalionu, realizowane na szczeblu plutonu lub drużyny) Ss à à Sp1 à à Sp2 à à Sp3 à à St
3) nieliniowe relacje o n stopniach pośredniości (np. reklama):
Sp1
Ss Sp3 St
Sp
b) systemy sterujące są przeważnie jednoelementowe (jednostki) lub kilkuelementowe (małe grupy). Systemy pośredniczące i sterowane mogą być dowolnie liczne – małe i duże grupy, organizacje, społeczeństwa i ich grupy
c) systemy pośredniczące i sterowane mogą być i są ustrukturyzowane; wówczas, ze względu na oddziaływania systemu sterującego wyróżniamy w systemie sterowanym lub pośredniczącym podsystemy, na które system sterowany oddziałuje i podsystemy, na które nie oddziałuje. Pomiędzy podsystemami będą zachodziły relacje sterowania o różnym stopniu pośredniości
d) jakie wymagania musi spełniać system, aby można go było nazwać systemem sterującym:
1) system musi mieć dostęp do zasileń energetyczno – informacyjnych w takim stopniu, aby jego działanie było skuteczne w sensie metodologicznym. Przez zasilenie rozumiemy informacje o systemie, na który się oddziałuje, informacje o otoczeniu i o metodach, oddziaływania oraz środki techniczne i finansowe do prowadzenia działań
2) system musi być zdolny do zorganizowanych działań
3) system działa tym skuteczniej, im jaśniejsze i bardziej zoperacjonalizowane ma cele
e) system sterujący – czyli podmiot działań socjotechnicznych, ze względu na pewien system steorwany i ewentualne systemy pośredniczące nazwiemy taki system, który w chwili T działa w sposób skoordynowany w celu dokonania określonej zmiany społecznej w systemie sterowanym, wykorzystując zasilenie energetyczno – informacyjne tak, że jego działania można określić jako metodologicznie skuteczne (np. system sterowany powstaje w chwili T między dyrekcją zakładu pracy a załogą (systemami pośredniczącymi są średnie szczeble kierownicze), gdy dyrekcja usiłuje skłonić pracowników do bardziej efektywnej pracy; robi to wprowadzając akordowy system płac, rozpuszczając pogłoski o redukcji etatów, która dotknie najmniej efektywnych pracowników czy też poprawiając stosunki międzyludzkie. Działania dyrekcji można określić jako metodologicznie skuteczne, gdyż ma ona jasno określony cel, koordynuje działania wyspecjalizowanych systemów pośredniczących, ma informacje o załodze i środki techniczno – finansowe na przeprowadzenie zmian. Robotnicy mogą oddziaływać na dyrekcje np. w celu otrzymania podwyżki płac, ale ich oddziaływania będą skuteczne metodologicznie wtedy dopiero, gdy zorganizują się oni w związek zawodowy, dzięki czemu będą mogli działać w sposób skoordynowany)
f) władza – to możność podejmowania i egzekwowania realizacji takich decyzji, których wykonanie wpływa istotnie na los grup ludzi o różnej wielkości
g) socjotechnika jest zarówno jednym ze środków walki o władzę, jak i jednym ze środków jej sprawowania, utrzymywania i rozszerzenia.
h) czy ma władzę ten, kto musi stosować socjotechnikę? àim mniejsze zaufanie społeczeństwa do władzy, tym wyższa konieczność stosowania rozmaitych metod o charakterze manipulacyjnym.
i) socjotechniki oddziaływania na grupy i jednostki są metodami i formami walki o zdobycie, utrzymanie, umocnienie i rozszerzenie oraz przekształcenie takiej kontroli i takiego decydowania o losie innych grup i jednostek, które zasługuje w pełni na miano władzy politycznej
j) sprawowanie przywództwa w małej grupie wiąże się często z wpływaniem na postawy i zachowania jej członków, np. mobilizowanie ich do działania przy realizacji zadań, zmiana postaw grupy wobec poszczególnych jednostek, wypracowanie wspólnej postawy wobec zjawisk zachodzących w otoczeniu grupy:
1) wykorzystywane są cechy osobiste przywódcy – urok osobisty, inteligencja czy umiejętność przekonywania i dyskusji
2) działania socjotechniczne są w niskim stopniu zinstrumentalizowane
3) opierają się na wiedzy potocznej i doświadczeniu działającego niż wiedzy naukowej
4) członkowie małych grup oddziałują socjotechnicznie na siebie nawzajem oraz na przywódcę
k) w skali średniej i makro działania socjotechniczne podejmowane przez mające władzę jednostki i grupy mają już inny charakter. Ich sprawcy działają przeważnie pośrednio, wykorzystując narzędzia służące przekazowi bodźców (radio, TV, prasa, reklamy), jak i innych ludzi, którzy są w tym przypadku systemami pośredniczącymi. Częściej wykorzystywana jest wiedza naukowa, w mniejszym wiedza potoczna. Brak stałych osobistych kontaktów sterujących i sterowanych jest jedną z przyczyny tego, iż w skali średniej i makro normy moralne są częściej łamane i traktowane instrumentalnie niż ma to miejsce w skali mikro
l) w skali średniej i makro zdarza się, iż różne grupy lub jednostki nie posiadają władzy działają lub usiłują działać na sprawujących władzę. Ponieważ w tych skalach sprawowanie władzy wiąże się przeważnie z dostępem do zasileń informacyjno – energetycznych, możliwością skoordynowanych działań, prawnie usankcjonowanym prawem do działania oraz z dysponowaniem środkami przymusu, system sterujący oddziałuje najskuteczniej na system sterowany najczęściej wtedy, gdy system sterujący sprawuje władzę nad społeczeństwem, którego częścią jest system sterowany.
6. Dyrektywa praktyczna działania to zdanie typu: aby w chwili T osiągnąć cel C, wystarczy, trzeba, lub dobrze jest w chwili wcześniejszej od T zrobić D. Mówiąc „wystarczy” stwierdzamy, że działanie D jest warunkiem wystarczającym zajścia C, „trzeba” oznacza, że działanie jest warunkiem koniecznym, choć nie zawsze wystarczającym zajścia C i wreszcie „dobrze jest” oznacza, że zrobienie D zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia C
a) dyrektywę praktyczną uważa się za racjonalną naukowo, gdy poprzedzają ją twierdzenia lub prawa nauki, z których dedukcyjnie można ją wyprowadzić; dla każdej prawie dyrektywy podaje się również zespół warunków, w których ona obowiązuje
b) załóżmy, że celem systemu sterującego jest zmiana negatywnych postaw grupy i jej otoczenia społecznego wobec osoby X na pozytywne. Wówczas dyrektywa praktyczna dla systemu sterującego ma następującą postać: na mocy prawa T1,T2,T3, aby osiągnąć cel, należy zmienić postawy przywódcy grupy wobec osoby X. Prawdopodobieństwo osiągnięcia celu przy zastosowaniu dyrektywy jest funkcją słuszności twierdzeń, na których jest oparta i jakości samego działania. W socjotechnice, której dyrektywy opierają się na prawach i twierdzeniach nauk społecznych, prawdopodobieństwo to nigdy nie osiąga jedności, bowiem prawa te są zawsze probabilistyczne i zrelatywizowane do czasu i miejsca
c) obok dyrektyw opartych na twierdzeniach naukowych, istnieją w socjotechnice dyrektywy wywodzące się z wiedzy potocznej. Przeważnie wiedza potoczna bywa mniej ogólna od dyrektyw opartych na prawach naukowych, jest ona w większym stopniu zrelatywizowana do czasu i miejsca swego powstania
7. Działania socjotechniczne, czyli oddziaływania systemów sterujących na systemy sterowane, tworzą różnorodną grupę dającą się klasyfikować na wiele sposobów – zależnie od kryteriów przyjętych przez autora klasyfikacji
a) dokonywane były podziały na: sterowanie automatyzujące i autonomizujące, dodatnie i ujemne, indywidualistyczne i kolektywistyczne
b) J. Kossecki mówi o sterowaniu bodźcami głównie energetycznymi i głównie informacyjnymi
c) podział ze względu na cele, dla których system sterujący podejmuje działania socjotechniczne (czy i w jakim stopniu system sterujący uwzględnia cele systemu sterowanego przy ustalaniu celów, do których prowadzić będzie działanie); powstaje kontinuum:
1) A – system sterujący przy określeniu celu uwzględnia cele systemu sterowanego jako cele nadrzędne
2) B – system sterujący przy określeniu celu całkowicie nie uwzględnia celów systemu sterowanego
3) C – (między A i B) system sterujący uwzględnia cele systemu sterowanego wtedy, gdy nie wykluczają one lub nie utrudniają realizacji jego własnych celów lub gdy jest do tego zmuszony sytuację lub działaniami sterowanych
d) przestrzeń pomiędzy A i C obejmuje działania socjotechniczne, gdzie system sterujący realizuje cele zgodne z częścią celów systemu sterowanego lub zgodne z celami części elementów systemu sterowanego
e) w przestrzeni między C – B cele realizowane przez system sterujący mogą być sprzeczne bądź obojętne w stosunku do celów systemu sterowanego
f) wszystkie działania (wyjątek – działania A) charakteryzują się podawaniem przez system sterujący nieprawdziwych informacji o celach lub przemilczaniem sprawy celów. W takiej sytuacji system sterowany może realizować:
1) własne cele
2) cele inne od własnych
3) cele sprzeczne z własnymi, ale zawsze, gdy socjotechnika jest skuteczna, realizuje cele systemu sterującego
g) ze względu na środki, jakich używa system sterujący przy oddziaływaniu na system sterowany; wyróżniamy 2 typy oddziaływań:
1) poprzez emocje i uczucia, których cechą wspólną jest wpływanie na te części psychiki ludzkiej, które są słabo bądź wcale nie kontrolowane przez świadomość
2) poprzez intelekt lub umysł – te części osobowości, o których twierdzi się, że są dobrze kontrolowane przez świadomość
h) w obu przypadkach oddziaływanie polega na dostarczeniu człowiekowi pewnej ilości informacji. Przez informacje rozumiemy tu określenie treści przekazywane przez system sterujący systemowi sterowanemu za pośrednictwem określonych kanałów. Ze względu na charakter informacji, a także kody, w jakich są one przekazywane, możemy informacjom nadawać cechę prawdziwości lub nieprawdziwości, czasami nie możemy o tym orzekać. Zgodne lub niezgodne z rzeczywistością będą informacje zawarte w zdaniach opisowych. Zdania oceniające i normatywne podlegają ocenie prawdziwości w tym znaczeniu, gdy oceniamy, czy są one zgodne z ocenami i normami nadawcy. Prawie każde oddziaływanie socjotechniczne jest po części kierowane na emocje i uczucia, po części na intelekt
i) emocjonalny komponent oddziaływań ułatwia intelektualne przekonywanie, wzmaga trwałość dokonanych zmian, np. akcja propagująca jeżdżenie w pasach bezpieczeństwa
j) łącząc oba podziały otrzymamy macierz typów idealnych obejmującą 4 rodzaje działań:
1) system sterujący realizuje cele systemu sterowanego głównie metodami emocjonalnymi, rzadziej intelektualnymi
2) system sterujący realizuje cele systemu sterowanego głównie metodami intelektualnymi rzadziej emocjonalnymi
3) system sterujący nie uwzględnia celów systemu sterowanego, oddziałując głównie emocjonalnie, rzadziej intelektualnie
4) system sterujący nie uwzględnia celów systemu sterowanego, oddziałując głównie intelektualnie, rzadziej emocjonalnie
k) za pomocą informacji zgodnych z rzeczywistością przeprowadza się najczęściej działania typu 2, za pomocą niezgodnych z rzeczywistością – działania typu 4. Działania typu 1 i 3 realizuje się za pomocą informacji w większości nieweryfikowalnych. Wysoki stopień jawności i bezpośredniość oddziaływań wiążą się najczęściej z oddziaływaniem typu 2 i 1
l) najczęściej mamy do czynienia z dwoma typami oddziaływań:
1) system sterujący uwzględnia cele systemu sterowanego i oddziałuje głównie intelektualnie i w niewielkim stopniu emocjonalnie. Towarzyszy temu niski stopień skrytości i pośredniości i nieoperowanie w zasadzie informacjami nieprawdziwymi. Tego typu socjotechnika zostawia systemowi sterowanemu możliwość świadomej akceptacji lub odrzucenia proponowanych zmian
2) system sterujący nie uwzględnia celów systemu sterowanego, oddziałuje głównie emocjonalnie i w niewielkim stopniu intelektualnie. Towarzyszy temu duża skrytość i wysoki stopień pośredniości, a także operowanie dużą ilością informacji nieprawdziwych lub nie poddających weryfikacji. System sterowany ma mniejsze niż poprzednio możliwości świadomego akceptowania lub odrzucania proponowanych zmian; im bardziej cele systemu sterującego są sprzeczne z celami systemu sterowanego, tym bardziej wzrasta skrytość i pośredniość działań, ilość oddziaływań emocjonalnych w stosunku do intelektualnych, ilość informacji nieprawdziwych i nieweryfikowalnych kosztem prawdziwych
8. Zmiana społeczna – której system sterujący pragnie dokonać w systemie sterowanym. Zmiana może być celem samym w sobie dla systemu sterującego, może służyć czemuś, co jest właściwym celem systemu sterującego. Zmiana jest celem pośrednim, ułatwiającym lub umożliwiającym osiągnięcie celu ostatecznego. Zmiana może mieć charakter dodania pewnej cechy, usunięcia pewnej cechy, zachowania pewnej cechy lub zapobieżenia utracie pewnej cechy. Będziemy mieli do czynienia z działaniami permutacyjnymi – konstruktywnymi lub destruktywnymi bądź z działaniami perseweracyjnymi – zachowawczymi lub zapobiegawczymi
a) kampania reklamowo – propagandowa partii politycznej ma na celu nie tylko skłonienie ludzi do głosowania na jej kandydata, lecz do popierania wszelkich działań tej partii zawsze wtedy, gdy jest to potrzebne
b) sterowanie zachowaniami poprzez wyrabianie postaw natrafia na przeszkody:
1) zachowanie w danej sytuacji jest wyznaczone wieloma postawami
2) zachowanie w danej sytuacji jest wyznaczone przez rozmaite stany psychofizyczne organizmu człowieka, nie będące postawami
3) zachowanie w danej sytuacji jest wyznaczane wieloma bodźcami zewnętrznymi, działającymi przez pryzmat postaw i stanów wewnętrznych
c) socjotechnika zmierza do ukształtowania oznaczonego wzoru osobowego całościowego lub częściowego tak, aby owe nowo powstałe wzory zachowania działając realizowały z góry zamierzone zachowania
d) sterowanie zachowaniami za pomocą bezpośrednio je generujących bodźców natrafia na przeszkody:
1) konieczna jest stała kontrola systemu sterowanego i jego otoczenia oraz częstsze powtarzanie i modyfikowanie bodźców
2) istniejące już w elementach systemu sterowanego postawy będą osłabiać skuteczność działania bodźców, jeśli bodźce prowadzą do zachowań sprzecznych z postawami
e) systemy sterujące realizują swoje cele, uwzględniając cele systemów sterowanych wtedy, gdy nie utrudnia to realizacji ich celów. W celu skłonienia systemów sterowanych do pożądanych zachowań, systemy sterujące kształtują postawy za pomocą działań emocjonalno – intelektualnych oraz bezpośrednio generują pożądane zachowania; przez syntetyczną sprawność działania socjotechnicznego rozumie się ogół walorów praktycznych tego działania. Uwzględniamy tutaj łącznie wszystkie kryteria syntetycznie pojętej sprawności
f) intelektualny komponent oddziaływań socjotechnucznych polega na działaniu na mózg człowieka za pomocą infromacji, przeważnie poddających się falsyfikacji; skuteczność oddziaływań, w których komponent intelektualny znacznie przeważa emocjonalny, jest przeważnie niska; dzieje się tak z wielu przyczyn:
1) jeżeli system sterujący operuje informacjami:
- prawdziwymi, może realizować tylko te cele, które są celami systemu sterowanego; w przeciwnym razie natrafi na sprzeciw ze strony tego systemu
- nieprawdziwymi, to może realizować cele niezgodne z celami systemu sterowanego, ale naraża się na ryzyko wykrycia nieprawdziwości i utratę zaufania w systemie sterowanym
2) każda postawa ma znaczny komponent emocjonalny, na który trudno, oddziaływać intelektualnie
3) ludzie w swym postępowaniu częściej kierują się względami emocjonalnymi
4) ze względu na ciągłe zmiany sytuacji zewnętrznej oddziaływanie informacyjne nie musi być uwzględniane i modernizowane
5) operowanie informacjami oddziałującymi głównie na intelekt wymaga dostosowania treści i formy do poziomu słuchaczy, czy przy zróżnicowaniu systemu sterowanego powoduje konieczność tworzenia wielu przekazów i selektywnego ich poddawania
g) intelektualne elementy oddziaływania są skuteczne przy realizacji celów będących zarazem celami systemu sterowanego, a prócz tego są nieekonomiczne ze względu na konieczność powtarzania i różnicowania przekazu
h) emocjonalne komponenty oddziaływań mogą łatwiej skłonić ludzi do zachowań sprzecznych z ich interesami lub celami, ponieważ działają na te części psychiki, które słabo lub wcale nie są kontrolowane przez świadomość; nie muszą one uwzględniać różnic między ludźmi, gdyż sposób odczuwania jest podobny u większości osobników należących do tego samego kręgu kulturowego; w tym znaczeniu komponenty emocjonalne są skuteczniejsze i ekonomiczniejsze od intelektualnych
9. Kształtowanie postaw powoduje, że elementy systemu sterowanego nabywają predyspozycji do określonych zachowań. Jeśli w ludziach wykształci się raz jakąś postawę, to działa już ona na zachowania sama z siebie, bez ingerencji systemu sterującego lub przy ingerowaniu ograniczonym do korygowania; wykształcenie postaw jest ekonomiczniejsze od bezpośredniego generowania zachowań; jeśli w wyniku zmiany sytuacji zewnętrznej lub zmiany celów systemu sterującego postawa zaczyna być dla niego dysfunkcjonalna, to zmiana jej powoduje poważne trudności – tym większe, im bardziej centralna i silniej przyswojona jest dana postawa
a) bezpośrednie generowanie zachowań jest ekonomiczne i skuteczne, gdy system sterujący pragnie skłonić system sterowany do jednostkowego zachowania, ale w wypadku zapotrzebowania na zachowania systemu sterowanego powtarzalne w czasie konieczna jest stała kontrola i powtarzanie bodźców, a także, jeśli wymagane zachowanie będzie sprzeczne z istniejącymi w systemie sterowanymi postawami i normami, to bodźce mające powodować zachowania będą mało skuteczne
10. Na każdy system sterowany oddziałuje kilka lub więcej systemów sterujących, a ich działania rzadko kiedy są zgodne ze sobą. Biorąc pod uwagę prawo, wychowanie lub środki masowego przekazu, zawsze znajdziemy kilka konkurencyjnych ze sobą systemów sterujących, które usiłują skłonić system sterowany do odmiennych i często wykluczających się wzajemnie działań. Zmusza to nas do zrewidowania twierdzeń o skuteczności i ekonomiczności działań socjotechnicznych z następujących przyczyn:
a) system sterujący 1 nie może generować w systemie sterowanym zbyt ogólnych postaw, gdyż system sterujący 2 mógłby je wykorzystać do swych celów
b) system sterujący 1 nie może zrezygnować z generowania ogólnych postaw i ograniczyć się do wpływania jedynie na zachowania, gdyż system sterujący 2 mógłby wyrobić w systemie sterowanym postawy osłabiające skuteczność oddziaływania bodźców generujących zachowania
c) system sterujący 1 nie może używać zbyt dużej ilości informacji nieprawdziwych, gdyż system sterujący 2 wykorzystałby to przeciwko niemu – osłabiając zaufanie systemu sterowanego do niego
d) system sterujący 1 nie może używać tylko prawdziwych informacji, gdyż system sterujący 2 zdyskredytowałby je bardziej atrakcyjnymi informacjami, częściowo nieprawdziwymi lub nieweryfikowalnymi
11. Zabiegi wielu systemów sterują...
karol_maverick