Gamal Abdel Naser.pdf

Islam i rewolucja

Pułkownik Gamal Abdel Naser 1 wygłosił 19 czerwca 1956 roku przemówienie do ogromnych

tłumów mieszkańców Kairu, którzy zgromadzili się na placu Republiki. Oznajmił o zniesieniu

stanu wyjątkowego obowiązującego z krótką przerwą w 1946 roku, od września 1939 roku. Z in-

nego jednak względu to wystąpienie przeszło do historii.

Mianowicie, w zwięzłej formie Naser przedstawił główne cele rewolucji egipskiej, zapoczątko-

wanej w 1952 roku. Podsumował też pierwszy etap tej rewolucji, w którym doprowadzono do

końca ewakuację wojsk angielskich ze strefy sueskiej oraz podjęto realizację postępowych reform

społeczno-gospodarczych i politycznych. Program tych reform został przedstawiony przez pre-

zydenta Nasera w tzw. Karcie Narodowej 21 maja 1962 roku. Zasadnicze idee tego programu od-

najdujemy już właśnie w przemówieniu z 19 czerwca 1956 roku.

Obalenie monarchii w Egipcie było wynikiem wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych.

O ile te pierwsze zadecydowały o ukształtowaniu się sił politycznych, które przystąpiły do reali-

zacji haseł rewolucji, o tyle te drugie wpłynęły na wybór momentu jej wybuchu.

W końcu lat czterdziestych Stany Zjednoczone posiadały poważne wpływy prawie we wszyst-

kich krajach arabskich. Wówczas zapoczątkowały one etap wzmożonej ofensywy gospodarczej i

politycznej, mającej na celu umocnienie i zwiększenie przewagi nad Wielką Brytanią oraz „prze-

chwycenie” ruchów narodowowyzwoleńczych w celu przeciwstawienia ich ugrupowaniom ko-

munistycznym w krajach arabskich oraz stworzenie „północnej” zapory strategicznej przeciwko

ZSRR. Szczególne miejsce w polityce amerykańskiej zajmował Egipt, ze względu na swoje strate-

giczne znaczenie i fakt, że zamieszkiwało tam wówczas około 50% ludności świata arabskiego.

Układ sił oraz sytuacja wewnętrzna sprzyjały emancypacji politycznej Egiptu, co znalazło swój

wyraz w wypowiedzeniu układu angielsko-egipskiego z roku 1946 oraz Konwencji Sudańskiej z

roku 1899. Rozwój ruchu narodowowyzwoleńczego stworzył warunki dla procesu pełnego usa-

modzielnienia się tego kraju. W rezultacie rewolucji z 23 lipca 1952 roku Egipt proklamowano

republiką. Przykład Egiptu oraz lansowane przez jego przywódców hasła narodowe i antyimpe-

rialistyczne spotkały się z gorącym poparciem ze strony Syrii, która po obaleniu rządów pułkow-

nika Siszakly’ego w roku 1954 wysunęła na czoło swojej polityki zagranicznej hasła narodowe.

W ten sposób w ramach świata arabskiego stworzone zostały fundamenty dla budowy neu-

tralnej przeciwwagi wobec dążeń bloku NATO. Stany Zjednoczone zmierzały do utworzenia w tej

strefie silnej organizacji militarnej, podporządkowanej NATO i mającej na celu obronę gospo-

darczych i politycznych interesów Zachodu oraz tłumienie ruchów postępowych. Temu też miał

służyć udział Turcji w NATO (od roku 1951). Realizacja tego planu napotykała jednak wiele

trudności. Zawarty w kwietniu 1950 roku pakt zbiorowego bezpieczeństwa państw arabskich

miał ograniczone znaczenie i nie dawał się w jakikolwiek sposób wykorzystać dla celów NATO.

W październiku 1951 roku rządy USA, Wielkiej Brytanii, Francji i Turcji wystąpiły pod adre-

sem rządów Egiptu, Syrii, Libanu, Iraku, Arabii Saudyjskiej, Jemenu, Izraela i Transjordanii z

1 Gamal Abdel Naser urodził się 15 stycznia 1918 roku w rodzinie urzędnika pocztowego. Ukończył szkołę

oficerską i Akademię Wojskową w Kairze. W 1948 roku brał udział w wojnie palestyńskiej. Był jednym z

pierwszych założycieli konspiracyjnego Związku Wolnych Oficerów, który 23 lipca 1952 roku dokonał

przewrotu, usuwając skompromitowanego króla Faruka – rok później Egipt proklamowany został repu-

bliką. Pełnił w niej funkcje najpierw wicepremiera, potem premiera, a następnie – przez czternaście lat,

1958-1970, prezydenta. Nacjonalizacja Kanału Sueskiego, odparcie inwazji brytyjsko-francusko-

izraelskiej i nawiązanie bliskich kontaktów z krajami socjalistycznymi, zwłaszcza z ZSRR, umocniły jego

pozycję polityczną.

W latach sześćdziesiątych należał do najbardziej znanych i popularnych mężów stanu, będąc, obok pre-

zydenta Tito, Fidela Castro i premiera Nehru, niekwestionowanym przywódcą moralnym grupy państw

trzeciego świata. W kręgu arabskim lansował nowoczesną ideologię (określoną później naseryzmem),

łączącą postępowe hasła rewolucji socjalistycznej z nacjonalizmem panarabskim oraz konserwatyzmem

islamu. Niedługo po dotkliwej klęsce Egiptu, poniesionej w tzw. wojnie czerwcowej 1967 roku z Izraelem

– umiera 28 września 1970 roku.

propozycją utworzenia sojuszniczego dowództwa. Była to wyraźna próba wciągnięcia krajów

arabskich w orbitę strategicznych planów państw zachodnich. Próba ta zakończyła się niepowo-

dzeniem. W tej sytuacji postanowiono powołać do życia Pakt Bagdadzki, który – spełniając rolę

takiej organizacji – stałby się jednocześnie ogniwem amerykańskiej „bariery północnej”, łączącej

NATO z SEATO.

Promotorem Paktu Bagdadzkiego były Stany Zjednoczone, rolę organizatora spełniła jednak

Wielka Brytania. Do Paktu przystąpiły w roku 1955 Turcja, Iran i Pakistan. Z krajów arabskich –

jedynie Irak, co spowodowało, że Pakt Bagdadzki nie odegrał przewidzianej dlań roli. Co więcej,

spotkał się w krajach arabskich z silną krytyką, zaś Irak po rewolucji 1958 roku wystąpił z Paktu.

Dążenia krajów imperialistycznych do włączenia krajów arabskich w orbitę planów strate-

gicznych Zachodu nie tylko spaliły na panewce, ale co więcej, przyspieszyły krystalizację frontu

antyimperialistycznego w tym rejonie. Zjawiska te, będące ukoronowaniem szeregu procesów

zachodzących wewnątrz świata arabskiego, stworzyły nową, rewolucyjną sytuację na Bliskim i

Środkowym Wschodzie.

20 października 1955 roku został podpisany Pakt o wzajemnej obronie między Egiptem i Sy-

rią. Następnie zaś pakt taki podpisały Egipt, Jemen i Arabia Saudyjska. Porozumienia te umoc-

niły pozycję przywódcy egipskiego Gamala Abdel Nasera, który obawiał się, aby Irak nie stał się

konkurencyjnym ośrodkiem jakiejś politycznej kombinacji państw arabskich, opierającej się na

Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.

Planowana w lipcu 1956 roku próba obalenia Nasera w drodze spisku nie powiodła się. Wów-

czas, pragnąc zmusić Egipt do wycofania się z pozycji neutralizmu, kraje te wycofały zgłoszoną

wcześniej ofertę na budowę tamy pod Asuanem. Był to oczywisty szantaż polityczny i gospodar-

czy. Egipt odpowiedział na to nacjonalizacją Kanału Sueskiego. Ustawa o nacjonalizacji z dnia 26

lipca 1956 roku zapoczątkowała nowy etap w procesie emancypacji tego kraju.

Na takie posunięcie rządu egipskiego państwa imperialistyczne odpowiedziały agresją zbroj-

ną. Rozpoczęła się ona 29 października 1956 roku i udział w niej wzięły Wielka Brytania, Francja

i Izrael.

Rezultaty agresji miały daleko idące reperkusje dla całokształtu sytuacji na Bliskim i Środko-

wym Wschodzie. Był to wyraz słabości Anglii i Francji. Zaangażowanie się po stronie Izraela

spowodowało gwałtowny spadek ich prestiżu w świecie arabskim. Agresja w roku 1956 była jed-

nak również wyrazem słabości Egiptu oraz świata arabskiego, który oprócz żądań wycofania

wojsk brytyjskich z rejonu Suezu, bądź zerwania stosunków z agresorami, nie potrafił udzielić

Egiptowi żadnej pomocy.

Kres wojnie położył Związek Radziecki. Jego poparcie dla ofiar agresji na arenie międzynaro-

dowej oraz deklaracje wysłania ochotników spowodowały zaprzestanie działań wojennych ze

strony napastników.

Tymczasem Stany Zjednoczone postanowiły wykorzystać istniejącą sytuację dla zajęcia pozy-

cji politycznych, straconych przez Wielką Brytanię. W niecały miesiąc po wycofaniu się wojsk

Izraela z terytorium Gazy prezydent Eisenhower wygłosił 9 stycznia 1957 roku przed Kongresem

przemówienie, stanowiące program polityczny USA na Bliskim i Środkowym Wschodzie, na-

zwany później doktryną Eisenhowera. Program ten zapowiadał dalszą ekspansję gospodarczą,

rozbudowę potencjału militarnego USA itp. Jednocześnie prezydent USA uzurpował sobie prawo

do użycia sił zbrojnych USA dla zabezpieczenia obrony terytoriów i niepodległości krajów Bli-

skiego i Środkowego Wschodu w wypadku agresji ze strony któregokolwiek z państw znajdują-

cych się pod wpływami „międzynarodowego komunizmu”.

Przemówienie z 19 czerwca 1956 roku zawiera również apel o jedność wszystkich Arabów. To

hasło panarabizmu, którego Naser był zawsze gorącym rzecznikiem. Motywacja w przemówieniu

dotyczy sprawy palestyńskiej, ale w istocie rzeczy były to hasła wykraczające poza tę kwestię..

Dla Nasera panarabizm – nacjonalistyczna ideologia wyrosła z tradycji historycznej, wzywają-

ca wyznawców Proroka do jedności świata arabskiego – był platformą ideologiczną walki z im-

perializmem. W przeszłości koncepcje te były wielokrotnie wykorzystywane przez państwa ka-

pitalistyczne dla prób narzucenia rozwiązań politycznych obcych ludności arabskiej.

Tamte, odległe wydarzenia pozostają jednak wciąż jeszcze żywe w świadomości społeczeństw

arabskich i ich przywódców. Nadal toczy się walka o oblicze polityczne tego regionu, ścierają się

wpływy sił rewolucyjnych i reakcyjnych. W niektórych państwach, np. w Libii nawiązuje się do

spuścizny teoretycznej naseryzmu. Wielu przywódców świata arabskiego, skłóconego wewnętrz-

nie i rozwarstwionego, szuka wciąż szans dla idei panarabizmu.

prof. JERZY PROKOPCZUK

Gamal Abdel Naser

przemówienie z 19 czerwca 1956 roku

(fragmenty)

… „Dziś, kiedy korzystamy z wolności, pamiętamy o walce poprzednich pokoleń. Złóżmy im

hołd. Lud zawsze walczył przeciwko obcokrajowcom i zdrajcom. Nigdy nie poddawał się, a

Egipt był zawsze grobem dla tyranów i najeźdźców. Dziś Egipt należy do wszystkich swoich

synów. Nie stanowi on już własności garstki zdrajców, wyzyskiwaczy i tyranów. (…)

W dniu dzisiejszym kończy się etap długiej i zaciętej walki, trwającej setki lat. Ale droga bu-

downictwa jest długa. Nie patrzmy wstecz. Spójrzmy na nowe cele.

Ewakuacja, która była pierwszym celem rewolucji, została doprowadzona do końca. Rów-

nież osiągnięty został drugi cel: pozbycie się feudalizmu i uzyskanie wolności dla rolników.

Osiągnięto też trzeci cel – likwidację monopoli oraz położenie kresu opanowaniu rządów przez

kapitalizm. Czwarty cel – zapewnienie sprawiedliwości społecznej, równości oraz równych

możliwości, wymaga trwałego wysiłku, aby podnieść dochód narodowy. A teraz piąty cel –

utworzenie armii narodowej, z synów ludu, aby broniła ludu. Cel ten został zrealizowany.

Egipt posiada obecnie silną armię – armię narodową. (…) Szóstym celem rewolucji było usta-

nowienie zdrowych warunków życia demokratycznego. Dawniej znaliśmy demokrację jedynie

z samej nazwy. Posługując się tą nazwą, mniejszości rządziły nami. Demokrację wykorzysty-

wano w celu zdobycia władzy i pieniędzy. Oto dlaczego wystąpiliśmy o ustanowienie zdro-

wych warunków życia demokratycznego. Dzisiaj uważamy, że znajdujemy się na drodze do

osiągnięcia tego szóstego celu.

Dziś, gdy dobiegł końca okres przejściowy, zostawiamy za sobą przeszłość z jej tragediami i

zwracamy się ku przyszłości, aby wspólnie pracować.

Przyszłość jest wszystkim, a nie przeszłość. Z niej to trzeba będzie zdać ścisły rachunek. Nie

będzie się tolerować w przyszłości żadnej zdrady ze strony agentów imperializmu i wyzyski-

waczy.

Gdy dziś uroczyście obchodzimy dzień wyzwolenia, ogłaszamy całemu światy, że będziemy

bronić swej niezależności do ostatniej kropli krwi. Uczynimy wszystko, co w naszej mocy, aby

obronić się przed agresją z zewnątrz. W tym celu wzmocnimy naszą armię.

Będziemy współpracować z tymi, którzy współpracują z nami i okazują nam pomoc w bu-

dowie naszego kraju. Nie mamy żadnych ambicji imperialistycznych. Wyzwolić i odbudować

nasz kraj – oto wszystko, czego pragniemy.

Pragniemy uwolnić się od spisków międzynarodowych. Pragniemy być niezależni. Nigdy

nie zgodzimy się na to, aby być czyjąś strefą wpływów. Naszą politykę dyktują interesy Egip-

tu. Nie zgodzimy się, aby dyktowały ją inne interesy.

Czasy okupacji minęły. Wkroczyliśmy w fazę, w której wyzbyliśmy się kompleksów psy-

chologicznych. Czynimy to wiadomym Stanom Zjednoczonym, Rosji i innym mocarstwom.

Chcemy z każdym utrzymywać dobre stosunki, jednakże pod warunkiem, że nie będzie się to

odbywać kosztem naszych interesów narodowych lub kosztem świata arabskiego.

Wielka Brytania wypełniła swe zobowiązania, wypływające z porozumienia o ewakuacji.

Nie mamy wobec niej żadnych agresywnych zamiarów. Ale odniesiemy się wrogo do tych,

którzy są wrogo nastawieni do nas. Serdecznie ustosunkujemy się do tych, którzy będą się do

nas odnosić tak samo.

Muszę powiedzieć kilka słów pod adresem prasy brytyjskiej. Dzień dzisiejszy różni się od

wczorajszego. Język przeszłości nie ma już na nas wpływu, ponieważ nie podobna utrzymać

imperializmu.

Pragniemy nade wszystko, aby Arabowie, mieszkający na terenach rozciągających się od

Maroka aż po Bagdad, byli silni. Do nich to wyciągamy swoją dłoń. Dzisiaj winniśmy być sil-

ni, by wyzwolić cały świat arabski, tak by tragedia palestyńska nie mogła się żadną miarą

powtórzyć oraz by zapewnić Palestyńczykom ich prawa do wolności i życia.”

(Przekład polski przemówienia G. Nasera wg:

Konstytucja Egiptu. Dokumenty i materiały.

Warszawa 1956, PSM s. 49-50)

Magazyn RAZEM

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: