2_Gra_informacyjna.pdf

Lucjan Bełza

Gra informacyjna

o wpływy i dominację 1

Gra i walka o wpływy mogą mieć wymiar działań legalnych, mogą także

przybierać formy oddziaływań negatywnych, sprzecznych z prawem.

W dzisiejszych realiach bezpieczeństwo informacyjne to przede wszystkim

problemy walki informacyjnej, handlu informacją, manipulacji społecznej

i budowy nieformalnych stref wpływów. Niestety nie doszło do tej pory

do szczegółowego uregulowania zakresu informacji, jakie powinno się

przekazywać z urzędu określonym instytucjom. Rozdzielnik pism i tym samym

informacji tworzony jest uznaniowo. Sytuacja taka sprzyja „grze informacyjnej”,

której wynikiem może być cenzurowanie lub przetrzymywanie informacji.

OBSZARY MANIPULACJI

ORAZ ŚRODKI ODDZIAŁYWANIA

SPOŁECZNEGO

i urządzeń teleinformatycznych przed

nieuprawnioną ingerencją, ale i ochro-

na informacji niejawnych i związane

z nią kwestie ochrony kryptogra ﬁ cz-

nej 2 . Obecnie to również, a może przede

wszystkim, problemy zagrożeń inspira-

cyjno-dezinformacyjnych, handlu infor-

macją, manipulacji społecznej i budowy

nieformalnych stref wpływów w ukła-

dach wewnątrz i na zewnątrz państwa.

Kon ﬂ ikt zbrojny nie jest już pod-

stawowym środkiem narzucania woli

politycznej innym podmiotom. Dzisiaj

takim środkiem są zaplanowane for-

malne i nieformalne działania nazywa-

ne grami informacyjnymi, wpływające

destrukcyjnie na gospodarkę oraz sys-

temy ﬁ nansowe, wywołujące niepokoje

społeczne i polityczne. Informacja i jej

przetwarzanie stały się narzędziem,

a nawet przesłanką walki. Bezpieczeń-

stwo informacyjne to nie tylko proble-

my ﬁ zycznego zabezpieczenia sieci

Model dezinformacji w sieci, stwo-

rzony w związku z potrzebą działań

zbrojnych w Iraku w latach 2003–2005,

był częścią taktyki polegającej na „asy-

metrii polityczno-strategicznej”, w któ-

rej wykorzystywano wszelkie środki

1 Artykuł przedstawia wybrane aspekty opracowanej w BBN analizy pt. Raport o kierunkach roz-

woju korupcji urzędowej i politycznej .

2 Na problemy związane z ochroną informacji niejawnych, BBN zwracało uwagę w dwóch opracowa-

niach: Analizie w zakresie oceny legalności działań służb ochrony państwa związanych z pro-

wadzeniem kontrolnego postępowania sprawdzającego w trybie ustawy z 22 stycznia 1999 r.

o ochronie informacji niejawnych (lipiec 2009 r.) oraz Analizie rozwiązań prawnych i technicznych

z zakresu bezpieczeństwa teleinformatycznego w aspekcie zapewnienia konstytucyjnie chronio-

nych praw podmiotowych oraz skuteczności kontroli operacyjnej i procesowej (czerwiec 2010 r.).

I – 2011 / 17

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE 29

pozamilitarne dla zdobycia przewagi

militarnej nad przeciwnikiem. Strony

stosowały działania propagandowe, wy-

wołując tzw. szum medialny. Ukazywany

w odpowiedni sposób obraz wojny miał

kształtować opinię społeczności mię-

dzynarodowej, a tym samym wpływać

na politykę określonych państw wobec

stron walczących. Ze strategiami tymi

związane było praktykowane do dziś

manipulowanie informacją 3 .

Gra i walka o wpływy mogą mieć

wymiar działań podporządkowanych

określonym normom i strukturom, mogą

jednak przybierać formy oddziaływań

negatywnych, sprzecznych z interesem

publicznym oraz z prawem. Pozytywne

i negatywne strony gry i walki o wpływy

to konsekwencja, a zarazem warunek

procesów globalizacji. Gra informacyjna

w procesie globalizacji to ciągły proces

przekształceń i rozwoju wszystkiego, co

ma wartość i może stanowić o pozycji pań-

stwa, korporacji lub jednostki w świato-

wej konkurencji. W globalnej grze można

być albo podmiotem, albo przedmiotem

gry; nie można sobie pozwolić na bycie

biernym obserwatorem. Aby pozostać

podmiotem w tej grze, w pierwszej kolej-

ności potrzeba wyeliminować negatywne

ograniczenia wewnętrzne. Manipulacja

informacją lub dopuszczenie do funkcjo-

nowania nieformalnej grupy interesów

w obrębie władzy może skutkować nega-

tywnymi konsekwencjami, a w skrajnych

przypadkach prowadzić do destabilizacji

państwa.

Powyższe zjawiska są efektem postę-

pu ekonomicznego i globalizacji. Globali-

zacja w zakresie gry i walki informacyj-

nej obejmuje procesy upowszechniania,

przekazu i technik wykorzystywania in-

formacji. Globalizacja może być zarówno

celem, jak i narzędziem propagandowym

w walce o wpływy. Walka informacyjna

została przeniesiona także do działań

korporacyjnych oraz układów politycz-

no-biznesowych. Przykładowo, grą inte-

resów globalnych stało się bezpieczeń-

stwo energetyczne, w obrębie którego

nakładają się działania państw i w coraz

większym stopniu korporacji.

Postępujące procesy globalizacji

będą rodzić wrogą, a nawet brutalną

rywalizację. Walka informacyjna staje

się także narzędziem ochrony intere-

sów narodowych w globalnej grze de-

cyzyjnej. Można zauważyć tendencję,

że obecnie nie tyle polityka decyduje

o gospodarce, ile gospodarka o polityce

oraz trend stopniowej marginalizacji

siłowych metod oddziaływania politycz-

nego i społecznego.

Ograniczanie dostępu do informacji,

przekazywanie informacji niepełnej lub

z opóźnieniem stwarza dogodne warun-

ki do manipulacji zewnętrznej. Trzeba

zdawać sobie sprawę, że jednym z za-

dań służb specjalnych (a obecnie za-

dań stawianych wywiadowniom gospo-

darczym działającym np. na zlecenie

korporacji) jest zdobywanie informacji

oraz prowadzenie niejawnej ingerencji

umożliwiającej wpływanie na zachowa-

nia wybranych osób.

3 J. Oleński, System statystyki publicznej w społeczeństwie informacyjnym i w gospodarce opartej

na wiedzy , III Seminarium Naukowe Pomiar i informacja w gospodarce, Uniwersytet Ekonomiczny w Po-

znaniu, Poznań, 23 stycznia 2009 r. http://wige.ue.poznan.pl/index.php?option=com_content&task=view&i-

d=64&Itemid=318; http://www.pracownicy.ue.poznan.pl/elzbieta.golata/OLENSKI-pozna%C5%42009/pdf

30 BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

I – 2011 / 17

Wśród sposobów uzyskiwania infor-

macji wyróżnia się m.in. „kapturowy

sondaż informacyjny”, będący działa-

niem wykorzystującym osoby posiada-

jące ważne informacje przez jednostki

występujące „pod przykryciem”. Stałym

elementem towarzyszącym sondażowi

jest brak świadomości wykorzystywa-

nej osoby co do przeznaczenia i odbior-

cy udostępnianych informacji. Jednym

ze sposobów wpływania na decydenta

są działania inspiracyjne i dezinforma-

cyjne stosowane nie tylko przez służby

specjalne w relacjach międzypaństo-

wych, ale również w walce konkurencyj-

nej. Celem tych przedsięwzięć jest spo-

wodowanie podjęcia przez konkurenta

działań, które w efekcie okażą się dla

niego destrukcyjne (eliminując go lub

poważnie osłabiając jego pozycję) 4 .

o wpływy prowadzona z naruszeniem

prawa w interesie partykularnym, a nie

społecznym, z wykorzystaniem technik

manipulacji oraz oddziaływań korup-

cyjnych. To negatywne oddziaływanie

staje się możliwe i najczęściej następu-

je poprzez nieformalne grupy interesów

będące nieinstytucjonalną i niezrzesze-

niową grupą osób mających inne cele

aniżeli publicznie deklarowane i wy-

korzystujące do ich realizacji zarówno

legalne, jak i zabronione prawem formy

oddziaływania .

Niekiedy system prawny sam stwa-

rza możliwość nadużyć w zakresie od-

działywań korupcyjnych oraz gry infor-

macją. Sytuacja taka staje się możliwa,

gdy często zmienia się przepisy prawne

oraz istnieje niewłaściwy proces legi-

slacyjny. Polska należy do grupy liderów

pod względem liczby publikowanych ak-

tów prawnych 5 , w tym częstotliwości ich

zmian. Korzystają na tym wyspecjalizo-

wane kancelarie prawne oraz kancela-

rie doradztwa ﬁ nansowego, które więk-

szość niekorzystnych dla ich klientów

decyzji „wywracają” na etapie sporów

sądowych czy arbitrażu międzynaro-

dowego. W tej grze administracja pań-

stwowa stoi na straconej pozycji, gdyż

w grze o wpływy wykorzystuje się luki

oraz nieprecyzyjne zapisy aktów praw-

nych 6 . Problem jakości polskich aktów

Z tego powodu zdziwienie może bu-

dzić brak w Polsce jednego ośrodka ko-

ordynującego prace w zakresie zwalcza-

nia działań o charakterze inspiracyjno-

-dezinformacyjnym. Brak świadomości

podjęcia gry informacyjnej może skutko-

wać tym, że decydent zamiast organizo-

wać, kierować i podejmować decyzje, bę-

dzie wykorzystywany w grze interesów.

Bezpieczeństwo informacyjne jest

jednym z warunków rozwoju państwa.

Zagrożeniem dla niego jest gra i walka

4 J. Barcz, B. Libera, Urzędnik i biznesmen w środowisku międzynarodowym. Wybrane aspekty

pragmatyki zawodowej , Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2007.

5 Od 1990 r. można obserwować tendencję wzrostową w zakresie liczby aktów publikowanych w Dzien-

nikach Ustaw. W latach 1990–1995 publikowano rocznie średnio 500–800 aktów prawnych; w latach

1996–2000 średnio 1,1–1,3 tys. aktów prawnych; w latach 2001–2005 nastąpił duży wzrost średnio do ok.

2,6 tys. aktów prawnych rocznie (wyjątkowo w 2004 r. – 2,9 tys. aktów prawnych). W latach 2005–2009

liczba aktów publikowanych w Dziennikach Ustaw kształtowała się w granicach ok. 1,8 tys. Dane na

podstawie Sytemu Informacji Prawnej LEX.

6 Jak zauważył S. Majman, prezes Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych, największe

bariery dla napływu inwestycji zagranicznych do Polski to trudne przepisy prawne i zła wola urzędni-

ków. (PAP, 2 grudnia 2010 r.).

I – 2011 / 17

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE 31

prawnych nie zmienia się od kilkunastu

lat, mimo że Trybunał Konstytucyjny

wielokrotnie podkreślał, że ustawodaw-

ca, konstruując przepis, który ingeruje

głęboko w sferę prywatności jednost-

ki, musi uwzględnić nie tylko zasadę

dookreśloności i konkretności, ale tak-

że proporcjonalność zastosowanego

środka. Nie wystarczy, żeby stosowane

środki sprzyjały zamierzonym celom

i ułatwiały ich osiągnięcie. Nie wystar-

czy sama celowość, pożyteczność, ta-

niość czy łatwość posługiwania się nimi

przez władzę w odniesieniu do użytego

środka 7 . Wedle standardów demokra-

tycznego państwa prawa dopuszczalne

jest nawet głębokie wkroczenie w sferę

prywatności, pod warunkiem, że będzie

opatrzone należytymi gwarancjami pro-

ceduralnymi 8 . Nieprecyzyjne przepisy

skutkują nie tylko ryzykiem dezorgani-

zacji procesu zarządzania, lecz przede

wszystkim stwarzają zagrożenie dla

właściwej realizacji zadań.

wydawanie z opóźnieniem aktów wyko-

nawczych oraz aktów niekiedy sprzecz-

nych z prawem unijnym, co najczęściej

jest tłumaczone zbiegiem okoliczności

lub niekompetencją urzędników.

Niejednoznaczność przepisów praw-

nych występuje praktycznie we wszyst-

kich sferach życia publicznego. Niekiedy

ma ona charakter obiektywny i wynika

z braku możliwości ścisłego uregulowania

wszystkich spraw mających np. charak-

ter nieprzewidywalny. Niekiedy jednak

niejednoznaczność dotyka praw podmio-

towych i kompetencyjnych, co świadczy

o słabości procesu legislacyjnego.

KORUPCJA JAKO NARZĘDZIE

WALKI INFORMACYJNEJ

Praktycznie jedynym skutecznym

sposobem w walce z tworzeniem niefor-

malnych grup interesów w strukturach

administracji publicznej, które posługu-

ją się elementami walki informacyjnej,

jest walka z korupcją. Korupcja, będą-

ca naruszeniem norm funkcjonujących

w społeczeństwie, jest jednym z czyn-

ników osłabiających państwo od we-

wnątrz. Nie ma jednak jednej, ogólnie

obowiązującej de ﬁ nicji korupcji, jak też

i jednolitych metod jej zwalczania.

Odmienna interpretacja przepisów

może skutkować próbą wyłączania ze

sfery kompetencji spraw indywidual-

nych, gdy z różnych powodów są niewy-

godne lub ryzykowne, jak również może

powodować powielanie zadań. W przy-

padku spraw indywidualnych różnice

w ocenie stanu prawnego będą skutko-

wać najczęściej sporami sądowymi i blo-

kowaniem spraw. Brak precyzji zapisów

ustawowych stwarza możliwość wyko-

rzystywania instytucji publicznych do

rozgrywek personalnych i politycznych 9 .

Negatywnym zjawiskiem staje się też

Powołanie do życia w 2006 r. Central-

nego Biura Antykorupcyjnego (CBA)

dawało szansę na zbudowanie jednoli-

tej de ﬁ nicji korupcji. W praktyce doszło

do stworzenia pojęcia o dużych ograni-

czeniach podmiotowo-przedmiotowych.

7 Zob. uzasadnienie wyroku z 3 października 2000 r. w sprawie sygn. K. 33/99.

8 Zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2005 r. sygn. akt K32/04.

9 Z dotychczasowej praktyki wynika, że często nierozstrzygnięte spory merytoryczne przekładały się

na inne, „poboczne” tematy, np. dyskusje w sprawie prawidłowości nadawania klauzuli niejawności.

32 BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

I – 2011 / 17

Analiza przepisów ustawy o CBA wska-

zuje, że ta de ﬁ nicja nie może być uzna-

wana za powszechnie obowiązującą,

bowiem ma znaczenie obowiązujące

wyłącznie dla działań CBA. Dodatkowo

wyklucza ona z zakresu kompetencji

CBA całą sferę organizacji pozarządo-

wych, nieprowadzących działalności

gospodarczej, działalność menedżer-

ską oraz działania osób niepełniących

funkcji publicznych i pracujących w jed-

nostkach sektora ﬁ nansów publicznych.

Tym samym uprawnienia CBA zostały

ograniczone do osób pełniących funkcje

publiczne lub prowadzących działal-

ność gospodarczą i innych osób doko-

nujących nadużyć na styku z działalno-

ścią publiczną.

wpływanie na interes publiczny bez

konieczności zajmowania stanowiska

publicznego (np. poprzez opinie, eksper-

tyzy)”. Korupcja jest także de ﬁ niowana

jako „nadużywanie funkcji powierzonej

w celu prowadzenia spraw innych osób,

podmiotów zbiorowych, nadużywanie

stanowiska zajmowanego w ﬁ rmie pry-

watnej” 10 . Korupcja w szerokim znacze-

niu jest jednym z elementów tworzenia

nieformalnych grup interesów.

Trudność w precyzyjnym zde ﬁ nio-

waniu korupcji związana jest z tym, że

termin ten zachodzi na inne pojęcia ma-

jące własne znaczenie prawne. „Zbyt

szeroka de ﬁ nicja rozmywa określany

obszar i powoduje, że każde naduży-

cie określane bywa jako korupcja”, za-

uważa ekspert 11 . Najczęściej jako formy

korupcji wskazuje się : przekupstwo,

kradzież, protekcję, nepotyzm, zakup

zamówień – kontraktów i innych ko-

rzyści rządowych, koncesji czy decyzji

sądowych oraz świadome, niezgodne

z prawem dysponowanie środkami bu-

dżetowymi i majątkiem będącym do-

brem publicznym 12 .

Trudności ze zde ﬁ niowaniem korup-

cji dotyczą przede wszystkim jej zakre-

su. Korupcja, podobnie jak i układ inte-

resów, może przejawiać się w każdej ze

sfer życia: ekonomicznej, politycznej,

administracyjnej i kulturowej. Z tego też

powodu może być użytecznym narzę-

dziem gry informacyjnej. Wąskie rozu-

mienie tego pojęcia pozostawia poza za-

sięgiem zainteresowania szereg czynów

powszechnie uważanych za naganne.

W de ﬁ nicji korupcji, rozumianej w ści-

słym sensie, przyjmuje się założenie, „iż

w akcie tym występują dwie świadomie

działające strony. Szeroko rozumiana

korupcja dopuszcza jednego aktora

nadużywającego stanowiska publicz-

nego”. W de ﬁ nicji tej „mieści się także

W wielu przypadkach trudno jest

rozróżnić poszczególne formy korupcji,

np. oddzielić korupcję polityczną od ko-

rupcji urzędniczej. Dzieje się tak dlate-

go, że wiele decyzji administracyjnych

jest podejmowanych przez osoby pia-

stujące funkcje kierownicze w aparacie

państwowym lub samorządowym. Na-

10 Zob. A. Lewicka-Strzałecka, Indywidualny i społeczny wymiar korupcji , Instytut Filozo ﬁ i i So-

cjologii PAN, http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:xf8jXSQZzWgJ:www.cebi.pl/texty/indywidu-

alny%2520i%2520spoleczny%2520wymiar%2520korupcji.doc

11 A.Lewicka-Strzałecka, op. cit.

12 Za: Rządowy Program zwalczania korupcji. Strategia Antykorupcyjna. II etap wdrażania

2005–2009.

I – 2011 / 17

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE 33

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: