Dydaktyka.doc

Dydaktyka to

~ teoria kształcenia

~ nauka o nauczaniu i uczeniu się, o kształceniu i samokształceniu

~ nauka teoretyczna i praktyczna

~ subdyscyplina pedagogiki

~ ma charakter prakseologiczny – jest słusznościową teorią efektywnego nauczania.

Termin dydaktyka pochodzi od greckiego określenia didasco – uczę w znaczeniu nauczam (kogoś), didascalos – nauczyciel.

Po raz pierwszy tego sformułowania użyto w XVII w. w Niemczech.

Pierwotnie w XVII i XVIII w. dydaktykę traktowano (definiowano) jako sztukę nauczania, czyli przekazywania informacji, skupiających się na osobie nauczyciela i na tym, co robi.

Nurt dydaktyki, który dominował w XVIII i XIX w. nazwano dydaktyką tradycyjną, która w dużej mierze wiąże się z nazwiskiem Jana Fryderyka Herbarta.

Na przełomie XIX i XX w. wraz z pojawieniem się nurtu tzw. nowego wychowania skupiającego się na samym dziecku, jego rozwoju, na jego potencjalnych możliwościach od momentu urodzenia, zmienia się dydaktyka – zaczęto definiować dydaktykę jako sztukę uczenia się, skupiano się nie na osobie nauczyciela, a na dziecku – jak się uczy, jak się rozwija, jak rozwiązać problemy.

Dydaktyka ta to teoria uczenia się, określamy ją mianem dydaktyki progresywnej (progrewistycznej) postępowej, związana jest z nazwiskiem amerykańskiego psychologa Johna Dewey`a.

*Herbart – sztuka nauczania

*Dewey – sztuka uczenia się

Współcześnie dydaktyka to teoria nauczania i uczenia się, teoria kształcenia.

Rozwijała się jako subdyscyplina pedagogiki, powstały odłamy dydaktyki.

Rodzaje dydaktyk:

1.     ogólna – to ogólna teoria kształcenia, obejmująca wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej;

2.     szczegółowa – to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, (rodzaje) np.: metodyka języka polskiego, metodyka biologii, metodyka historii.

Rodzaje dydaktyki szczegółowej to:

- metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, odnoszących się do przedmiotu;

- szczeble kształcenia, czyli typy szkolnictwa np. dydaktyka nauczania początkowego, dydaktyka szkoły średniej, dydaktyka szkoły podstawowej;

- dydaktyki środowiskowe np. dydaktyka dorosłych, dydaktyka wojskowa;

- dydaktyki specjalistyczne np. nauczanie dzieci głuchych, niewidomych.

Przedmiot i zadania dydaktyki ogólnej

Dydaktyka ogólna zajmuje się:

·      naukową analizą i formułowaniem celów kształcenia – cele mogą być ogólne i szczegółowe

·      doborem treści kształcenia, (czyli to, czego się uczymy)

·      procesem kształcenia (dydaktyka ogólna zajmuje się badaniem procesu kształcenia – jego składowych elementów)

·      formułowaniem zasad kształcenia

Dydaktyka jako subdyscyplina posługuje się różnymi metodami badawczymi:

§         monografia pedagogiczna

§         metoda indywidualnych przypadków

§         eksperyment pedagogiczny – badamy określony wycinek rzeczywistości poprzez wywołanie lub zmianę przebiegu procesu przez wprowadzenie jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem)

§         sondaż diagnostyczny – badanie opinii respondentów na określony temat (ankieta)

Techniki badawcze w dydaktyce to: ankieta, wywiad, obserwacja, test, analiza dokumentów.

Badanie wartości dydaktycznej poszczególnych metod nauczania:

·      metody nauczania to sposób postępowania nauczyciela, aby osiągnąć cel

·      środki dydaktyczne – to, co wykorzystujemy w procesie kształcenia – ustalanie najkorzystniejszych

·      formy organizacyjne np. lekcja jest podstawową formą

Przedstawiciele dydaktyki polskiej w XX wieku:

·      Zaczyński Władysław

·      Okoń Wincenty

·      Półturzycki Józef

·      Twarkowski Kazimierz

·      Nawroczyński Bogdan

·      Sośnicki Kazimierz

·      Derek Kazimierz

·      Kupisiewicz Czesław

·      Lech Konstanty

·      Lewowicki Tadeusz

Kształcenie – to nauczanie i uczenie się wraz z towarzyszącym tym działaniom wychowaniem.

Uczenie się to nabywanie wiedzy, a nauczanie to działalność nauczyciela.

Strategia – to sposób realizacji zadań z wykorzystaniem zasobów, uwzględnieniem jakości produktu wejściowego, ograniczeniem czynników zakłócających. Strategia łączy poszczególne elementy systemu.

◄ PROCES KSZTAŁCENIA ►

Od XVIII w. definicja dydaktyki uległa zmianie, 2 systemy:

·      dydaktyka tradycyjna – J.F.Herbart, przywiązywał dużą wagę do osoby nauczyciela;

·      dydaktyka progresywna – J.Dewey – proces kształcenia – skupił się na osobie ucznia.

Proces kształcenia zawiera elementy tych obu systemów.

Proces kształcenia to ciąg zdarzeń obejmujących zarówno czynności ucznia jak i nauczyciela.

Proces kształcenia (wg Okonia) jest „świadomy, celowy, zorganizowany i prawidłowościowy”.

W procesie kształcenia wyróżnia się pewne stałe elementy tzw. ogniwa procesu kształcenia.

Ogniwa procesu kształcenia wg Zaczyńskiego:

1.     tworzenie ładu zewnętrznego i wewnętrznego. Polega na stwarzaniu odpowiednich warunków, dzięki którym uczeń może podjąć skuteczne, efektywne działanie.

a.     Ład zewnętrzny obejmuje elementy materialne i niematerialne. Warunki materialne, czyli to, co nas otacza: budynek szkolny, ławki, krzesła, oświetlenie itp. Warunki niematerialne to m.in. zdyscyplinowanie klasy (zewnętrzna gotowość do pracy).

b.     Ład wewnętrzny składa się z 2 elementów, mianowicie chęć do nauki (motywacja) i jakaś wiedza (poziom wiedzy).

Pomiędzy tymi ładami zachodzą pewne relacje. Ważniejszy jest ład wewnętrzny, gdyż on automatycznie pociąga za sobą ład zewnętrzny.

2.     poznawanie faktów na lekcji – to jeden ze stałych elementów procesów kształcenia. Zapoznajemy ucznia z wiedzą, której nie wiedział. Źródłem faktów powinna być sama rzeczywistość, ta, która nas otacza, jeżeli to jest niemożliwe to występuje poznanie pośrednie. Wyróżniamy, więc poznanie bezpośrednie (jest bardziej efektywne) i pośrednie, (gdy jakiś środek dydaktyczny towarzyszy poznaniu lub słowo pisane czy mówione). Zasada poglądowości. Wiedza : bezpośrednia  pośrednia.

3.     kształtowanie pojęć. Fazy w rozwoju myślenia, które jest kluczowe w kształtowaniu pojęć: *sensoryczno-motoryczne (zmysłowo-ruchowe, 1,5 do 2 lat), *konkretno-wyobrażeniowe (2,5 do 6 – 7 lat), *słowo-logiczne (abstrakcyjne, od 6-7 lat).                 Fazy kształtowania pojęć:

a.     kojarzenie nazwy z przedmiotem, czyli poprawne nazywanie go

b.     kształtowanie pojęć elementarnych na podstawie zewnętrznych, obserwowalnych cech

c.      kształtowanie pojęć naukowych

4.     wiązanie teorii z praktyką. Dydaktycy skupiają się na pojęciu, „po co?”. Po co wiązać praktykę z teorią. Mówią, że od praktyki można czasem odejść, praktyka też może być źródłem wiedzy. Praktyka jest o tyle istotna, bo poznaje rzeczywistość także poprzez poznanie wielozmysłowe

5.     kształtowanie umiejętności i nawyków. Czasami proces kształcenia skupia się na tym punkcie. Umiejętność to zdolność posługiwania się zdobytą wiedzą w rozwiązywaniu określonych zadań.    Nawyk to wyćwiczona poprzez wielokrotne powtarzanie umiejętność (umiejętność zautomatyzowana) np. matematyka, w-f, gramatyka, j. polski, j. obcy – aby skrócić czas myślenia, zastanawiania się

6.     utrwalanie wiadomości i umiejętności to naturalne przeciwdziałanie procesom zapominania. wg Zaczyńskiego – „jak nie utrwalamy, to zapominamy”

7.     kontrola i ocena wyników kształcenia. W dydaktyce formułuje się różnorodne uzasadnienia wprowadzenia kontroli i oceny, które udowadniają, dlaczego kontrola musi być. Psychologowie mówią, że: *człowiek ma potrzebę orientacji w czynionych postępach; *człowiek potrzebuje też społecznego uznania dla efektów swojej pracy (motywacja). Dydaktyka mówi, że to jest ważne i dla ucznia i dla nauczyciela. Dzięki temu można zlikwidować luki – ucznia, natomiast nauczyciel analizując błędy, dlaczego itd. doskonali proces. Kontrola służy doskonaleniu kształcenia wg nauczyciela. To nie są etapy lekcji, ani etapy, do których należy przechodzić kolejno. Typy lekcji wiążą się z funkcją lekcji ( a funkcja to ogniwa). To jest schemat, od którego czerpie się elementy dydaktyki: * typy *metody. Kontrola musi mieć swoje uzasadnienie.

Ogniwa procesu kształcenia wg Okonia:

1.     uświadamianie uczniom celów i zasad kształcenia

2.     poznawanie nowych faktów

3.     nabywanie pojęć

4.     poznanie prawidłowości

◄ SYSTEMY DYDAKTYCZNE ►

System dydaktyczny to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.

Wpływ na kształtowanie systemu dydaktycznego miał:

► System dydaktyki tradycyjnej (dydaktyka herbarterowska) – Herbart (1776 – 1841) chciał skonstruować naukowy system dydaktyki oparty na dorobku etyki i psychologii.

Etyka to nauka o pięknie moralnym, wyznaczała cel wychowania – tym celem było kształtowanie u ludzi silnych moralnie charakterów.

Psychologia wskazywała drogę do osiągnięcia tego celu.

System Herbarta jest nazywany systemem nauczania wychowawczego – jak nauczamy to też wychowujemy.

Stopnie formalne, czyli etapy przyswajania wiedzy, uczenia się:

Dominującą osobą w szkole herbarterowskiej była osoba nauczyciela (decydował o przebiegu zajęć, o treści nauczania), uczeń skierowany był na dalszy plan.

Poprzez stałe zatrudnienie, kierowanie, karność, nauczanie wychowujące, można osiągnąć cel.

System dydaktyczny opracowany przez Herbarta miał dwa założenia:

1.     tabula raza – czysta, nie zapisana karta

2.     wyobrażenie

► System dydaktyki progresywnej (postępowej).

Prekursorem był J. Devey (1859 – 1952) – to tzw. era nowego wychowania.

Zaczęto krytykować szkołę tradycyjną (herbarterowską) – Dewey założył w 1902 roku w Chicago szkołę laboratoryjną (eksperymentalną).

Dwa źródła tworzenia systemów: *krytyka szkoły Herbarta i *doświadczenia nowej szkoły.

John Dewey mówił, że uczymy się wtedy, kiedy myślimy, a myślimy wtedy, gdy rozwiązujemy problemy. Chodzi, więc o to, by nauczyć uczniów rozwiązywania problemów, a przede wszystkim dać im szansę do tego.

Etapy myślenia wg Dewey`a (rozwiązywanie problemów):

·      odczucie trudności

·      określenie, nazwanie trudności

·      wyszukiwanie pomysłu rozwiązania

·      formułowanie hipotezy

·      rozwiązywanie problemu

Dzisiejsza dydaktyka stoi na stanowisku, że żaden z tych systemów nie może być w pełni realizowany.

► Teoria kształcenia wielostronnego wg Okonia – lata 50

Okoń mówi, że celem kształcenia jest rozwój osobowości, a rozwijać całą osobowość, tzn. rozwijać każdą ze sfer tej osobowości.