METODY AKTYWNE W NAUCZANIU I WYCHOWANIU.doc

METODY AKTYWNE W NAUCZANIU I WYCHOWANIU

- Danuta Gąsior

Wiek przedszkolny to okres wzmożonej aktywności poznawczej wyrażającej się silną potrzebą intelektualnych wrażeń, dużym napięciem emocjonalnym, potrzebą działania jako narzędziem służącym poznaniu otaczającej rzeczywistości. Zadaniem przedszkola powinno być stwarzanie sytuacji, w których dziecko znalazłoby źródło zaspokojenia potrzeb, rozbudowania zainteresowań, motywacji, aktywności, samorealizacji, oraz autonomii w działaniu i myśleniu. Metody aktywizujące pracę uczniów w procesie dydaktycznym są uznawane przez współczesnych dydaktyków za naczelną zasadę nauczania – uczenia się.

Aktywność dziecka jest ważna w procesie zdobywania wiedzy. Bierne przyswajanie wiadomości utrudnia uczniom ich zrozumienie i wykorzystanie w praktyce, wiedza przekazywana w gotowej postaci jest powierzchowna, nietrwała i nieoperatywna. Aktywność twórcza i samodzielne dochodzenie do celu sprzyja pogłębianiu zdobywanej wiedzy, jej operatywności i trwałości.

W prawidłowo zorganizowanym procesie dydaktycznym rola nauczyciela polega na stwarzaniu warunków i sytuacji pobudzających uczniów do aktywności, kierowaniu ich działalnością poznawczą podczas zdobywania wiedzy, oraz czuwaniu nad jej wykorzystaniem. By zajęcia były efektywne, muszą być umiejętnie zaprojektowane, zorganizowane, przemyślane i przeprowadzone w atrakcyjny sposób.

Dziecko będzie aktywne, gdy:

·         Cel jest dla niego bliski i wyraźny – ma poczucie tego, co robi;

·         Uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania (zadania uznaje za własne);

·         Ma poczucie bezpieczeństwa (prawo do błędu, otrzyma konieczne wsparcie i informację zwrotną);

·         Działaniom towarzyszą odczucia i emocje;

·         Bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji („coś ode mnie zależy”);

·         Odczuwa satysfakcję (lubi to robić);

·         Ma poczucie własnej wartości (ja to potrafię);

·         Dostrzega się jego wkład pracy, a nie tylko efekt końcowy;

·         Ma możliwości zrealizowania własnych pomysłów.

Oto przykłady aktywnych metod w nauczaniu i wychowaniu, których uniwersalność pozwala na ożywienie działań pedagogicznych:

METODA PROJEKTU – poprzez zaproponowaną formę jest efektywnym narzędziem uczenia się. Za pośrednictwem projektu dydaktycznego można w sposób najbardziej dojrzały urzeczywistnić cele kształcenia wielostronnego i całościowego. Proces dydaktyczny odbywa się poprzez przygotowanie i realizację projektu. Nauka tą metodą zrywa z zasadą dominacji nauczyciela. Uczniowie w dużym stopniu decydują o wyborze działań. Biorą udział zarówno w wykonywaniu pracy, jak też w jej wcześniejszym zaplanowaniu. Realizacja projektu wymaga wiedzy z różnych dziedzin życia, oraz działań praktycznych. Wpływa na całościowy rozwój dziecka. Osiąga cele dydaktyczno- interdyscyplinarne, oraz cele wychowawcze. Jeden projekt może być realizowany dzień, tydzień, miesiąc, rok w zależności od celów i założeń. W pracy zespołowej każdy uczestnik może wykonywać to, co lubi, w czym jest dobry, wnieść tyle do pracy na ile go stać. Uczy współpracować, a nie rywalizować.

„BURZA MÓZGÓW” - METODA TWÓRCZEGO MYŚLENIA J. Osborne. 
Metoda ta jest szczególnie polecana podczas rozwiązywania problemów. Wszyscy uczestnicy mają prawo zgłaszać swoje pomysły i pomysły te nie podlegają ocenie, (co jest bardzo istotne w pracy z dziećmi). Ważna jest duża ilość pomysłów, nie jest istotne, kto jest autorem pomysłów. Po zakończeniu zgłoszeń, można przystąpić do oceny pomysłów pod kątem przydatności w pracy. Metoda wspaniale integruje grupę, rozwija fantazję i wyobraźnię twórczą.

PEDAGOGIKA ZABAWY KLANZA – nazwa metody nasuwa skojarzenia: „coś jest przyjemne, coś wyzwala spontaniczność, coś wyzwala radość”. Pedagogika ta włącza do nauczania i wychowania metody kreatywne, aktywizujące, pobudzające emocje i wyobraźnię, z przełożeniem ich na takie sytuacje, w których uczestnik grupy może bez lęku rozwijać swoje najlepsze strony. Proponuje zabawy i gry, które zapewniają dobrowolność uczestnictwa, wykluczają rywalizację, dają możliwość komunikowania się poprzez ruch, słowo, plastykę i inne środki wyrazu. Doświadczanie zaś własnej twórczości służy akceptacji własnych możliwości i ograniczeń (także fizycznych).

Wymiana myśli i odczuć, zrozumienie problemu, który można wspólnie rozwiązać sprzyjają integracji w grupie. Uczestnicy zabawy, bawiąc się pozbywają się stresu i niepewności, stają się otwarci na drugiego człowieka, ćwiczą się również w asertywności. 
W informacjach zwrotnych podają, że dobrze się bawili, czują się odprężeni i radośni. Dzięki pozytywnemu oddziaływaniu grupy, są bardziej dowartościowani, co wyzwala w nich chęć działania. Metod związanych z pedagogiką zabawy najlepiej uczyć się przez przeżywanie i temu służą prowadzone dla nauczycieli kursy i warsztaty organizowane przez oddziały i koła KLANZA.

GIMNASTYKA MÓZGU czyli KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA  Paula Dennison „Ruch jest drzwiami do uczenia się”. Metoda Dennisona jest oparta na podstawach neurofizjologii, jest metodą holistycznego wspomagania procesów nauczania i uczenia się, oraz korygowania dysfunkcji rozwojowych dzieci i młodzieży. W metodzie tej wychodzi się z założenia, że wiele problemów z intelektualnym i emocjonalnym funkcjonowaniem człowieka wynika ze złego współdziałania obu półkul mózgowych i z braku równowagi między nimi. Mózg nie jest, bowiem narządem symetrycznym – każda z półkul ma nieco inne zadania. Prawa półkula bywa nazywana „artystyczną”, lewa zaś „logiczną” (naukową). Człowiek powinien wykorzystywać obie półkule mózgowe. Na przykład: wybitny muzyk lewą półkulą kontroluje nuty, uderzenia, tempo gry, ale to dzięki jego prawej półkuli jego interpretacja posiada rytm i pasję.

„Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł” to ćwiczenia relaksacyjne i energetyzujące służące integracji półkul mózgowych w celu efektywniejszego ich działania. Kinezjologia edukacyjna to również program terapeutyczno – rozwojowy w zakresie niwelowania dysharmonii i deficytów rozwojowych u dzieci. Służący rozwijaniu procesów koordynacji i integracji podstawowych funkcji percepcyjnych i motorycznych (integracja intersensoryczna).

METODA DOBREGO STARTU – Opracowana przez M. Bogdanowicz. Istotną rolę w Metodzie Dobrego Startu pełnią trzy elementy: wzrokowy (znak graficzny), słuchowy (piosenka), motoryczny (odtwarzanie znaków graficznych zgodnie z rytmem piosenki). Ćwiczenia zawarte w metodzie usprawniają jednocześnie: analizatory: wzrokowy, słuchowy i kinestetyczno–ruchowy, kształtują lateralizację i orientację w schemacie własnego ciała, oddziaływają na procesy emocjonalne i zachowania społeczne, oraz twórczą aktywność. Metoda ta kształci zdolności rozumienia i posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi. Dzieci mogą tworzyć własne wzory do piosenek, oraz teksty i muzykę. Zespołowa forma zajęć ułatwia nawiązywanie kontaktów społecznych, uczy współdziałania. Zajęcia prowadzone tą metodą przebiegają wg  stałego schematu, w którym wyróżnia się trzy etapy: zajęcia wprowadzające, właściwe i końcowe.

MODYFIKACJE METODY BON DEPART – ALFABET PIOSENEK

W pracy z dziećmi 6-letnimi, u których obserwujemy trudności w opanowywaniu liter drukowanych spowodowane opóźnieniami rozwoju funkcji percepcyjno–motorycznych, słabą koordynacją wzrokowo–ruchową, a także innymi przyczynami na przykład zaburzeniami emocjonalnymi możemy posłużyć się Metodą Alfabetu Piosenek.

Istotą tej metody jest wykorzystywanie elementów znanych w Metodzie Dobrego Startu, z tym, że odpowiednikiem znaku jest litera drukowana. Z literą kojarzona jest odpowiednio rytmiczna piosenka. Kreślenie liter odbywa się zgodnie z rytmem piosenki. Zajęcia są tu prawie identyczne, jak w Metodzie Dobrego Startu, bowiem etapy wprowadzania liter są zbieżne z przebiegiem ćwiczeń wzrokowo–słuchowo–ruchowych. Różnica zaś polega na tym, że nie realizujemy tu etapów związanych z pisaniem liter.

„ŚPIEWANE LITERY” Józefy Krakowińskiej. Zajęcia przeprowadzane tą metodą przebiegają według analogicznego schematu jak w Alfabecie Piosenek. Różnice natomiast dotyczą po pierwsze - opracowywania liter pisanych, podczas gdy w metodzie wcześniej omówionej dzieci zapoznaje się z literami drukowanymi, po drugie – ćwiczenia obejmują tu również pisanie liter, bowiem realizuje się je z dziećmi uczęszczającymi do szkoły a w Alfabecie Piosenek ten element nie występował.„Śpiewane Litery” nie zawsze zawierają odpowiednio dobraną do danej litery piosenkę. Niekiedy stosuje się też rymowanki – wyliczanki towarzyszące kreśleniu litery.

SYMULACJE - Metoda ta polega na naśladowaniu rzeczywistości. Jest to zabawa 
„na niby”, ćwiczenie najbardziej efektywnych zachowań w bezpiecznych warunkach.
To trening umiejętności i sprawności, który jest zasadniczym mechanizmem osiągania wysokiej sprawności w działaniu. Symulacje mogą obejmować takie umiejętności jak: rozmowa telefoniczna, nadawanie paczki na poczcie, zabawy w sklep, lekarza, itp.

Ideą symulacji jest doskonalenie konkretnych umiejętności, oraz uczenie się na błędach popełnianych w bezpiecznej sytuacji ćwiczeniowej. Nieudane zachowania można poddać korekcie i powtarzać, aż do osiągnięcia perfekcji. Dzięki tej metodzie uczniowie rozwijają swoją inwencję twórczą, umiejętności społeczne, poznawcze. Kształtuje się ich system wartości.

GRY PLANSZOWE - Jest to metoda zawierająca treści dydaktyczne i wychowawcze. 
Uczy ścisłego przestrzegania reguł, aktywizuje uczniów, integruje różne dziedziny, oraz przyśpiesza ich rozwój. Gry tworzy się w kilku przypadkach:

·         Jako sprawdzian zdobytych wiadomości 
(uczniowie tworzą grę w oparciu o posiadaną wiedzę);

·         Jako sposób na zdobycie nowych wiadomości 
(uczniowie zdobywają wiadomości, by je natychmiast wykorzystać w grze);

·         Jako niekonwencjonalny sposób na doskonalenie umiejętności: czytania, pisania planowania, twórczego myślenia, redagowania poleceń, rysowania.

Gry planszowe uczą twórczego myślenia, rozwijają wyobraźnię, nadają sens pracy, zmuszają do współdziałania, uczą planowania pracy, stwarzają okazję do rozwijania umiejętności szkolnych, dają satysfakcję z wykonanej pracy, treści ujęte w grach głęboko zapadają w pamięci.

METODA MALOWANIA DZIESIĘCIOMA PALCAMI – (FINGER – PAINTING) Metoda wykorzystuje naturalną skłonność dziecka do „paćkania się” w substancjach o konsystencji błota. Zalety metody:

·         Pomoc w pokonywaniu lęków.

·         Uwalnianie się od zahamowań.

·         Wzmacnianie wiary we własne siły.

·         Pobudzanie ekspresji fantastycznej.

Metoda ta jest techniką projekcyjną o wartościach diagnostycznych. Celem tej metody jest nadanie swobody wzorcom ruchowym i uzyskanie płynności ruchów. Zaletą metody malowania palcami jest możliwość obserwowania przez dziecko ruchów obu rąk jednocześnie. Dziecko jest zachęcane do eksperymentowania wszelkimi rodzajami ruchów.

Technika wykonania: Doświadczenia wykazały, że w pracy z dziećmi konieczna jest instrukcja słowna terapeuty i jego obecność przy wykonywanych prze dziecko pracach. Zaleca się stosowanie 6 podstawowych kolorów; niebieski, czarny, czerwony, brązowy, zielony, żółty. Zestaw można uzupełniać kolorem białym i fioletowym. Farby powinny znajdować się w takich miseczkach, aby dziecko mogło swobodnie włożyć w nie rękę.

TWÓRCZE METODY AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ I TAŃCA:

Metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne – jej celem jest wszechstronna stymulacja rozwoju dziecka poprzez bliski kontakt emocjonalny i fizyczny. Ideą metody jest posługiwanie się ruchem rozwijającym świadomość własnego ciała, świadomość przestrzeni i działania w niej, a także umiejętność i potrzebę dzielenia jej z innymi ludźmi, prowadzącą do nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu. Zabawa, miła atmosfera, osiąganie sukcesu w każdym ćwiczeniu i wspólna radość z pokonywania trudności są warunkiem powodzenia w wyrównywaniu u dzieci występujących zaburzeń, oraz satysfakcji z uczestnictwa w zajęciach.

Metoda gimnastyki twórczej (ekspresyjnej) R. Labana. - Nazywana jest także metodą improwizacji ruchowej. Ważną rolę odgrywa w niej inwencja twórcza ćwiczących, ich pomysłowość, fantazja, doświadczenie ruchowe. W metodzie tej posługujemy się różnymi formami ruchu takimi jak: odkrywanie, naśladowanie, inscenizacja, pantomima, gimnastyka wykorzystująca ruch naturalny, ćwiczenia muzyczno – ruchowe, taniec, opowieść ruchowa itp..Nauczyciel staje się współuczestnikiem i współpartnerem zabaw. Metoda gimnastyki twórczej daje możliwość rozwijania się w zakresie : wyczucia własnego ciała, wyczucia przestrzeni, wyczucia ciężaru ciała, doskonaleniu płynności ruchu, w zakresie kształtowania umiejętności współdziałania z partnerem lub grupą.

Metoda K. Orffa – twórca tej metody wyszedł z założenia, iż ćwiczenia gimnastyczne należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno – muzyczną oraz kulturą słowa. Głównym celem i zadaniem metody jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samorealizacji i rozwijania inwencji twórczej (zwłaszcza z powiązania muzyki z ruchem). Zarówno muzyka,
 jak i ruch, oraz żywe słowo przenikają się wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementów.

Gimnastyka rytmiczna A. i M. Kniessów – metodę tę cechuje szeroko rozumiana ekspresja ruchowa i duża aktywność ćwiczących. Jest oparta na pozytywnej motywacji, co wiąże się z zasadą podmiotowego traktowania dzieci. Ćwicząca grupa odwzorowuje ruchy prowadzącego, a także wprowadza do zajęć wiele ciekawych ćwiczeń kreatywnych, utrzymują wszystkie ruchy w rytmicznym tempie, bądź też działając we własnym rytmie. Estetycznie wykonane, oryginalne przybory do ćwiczeń, które równorzędnie i twórczo uczestniczą w ćwiczeniach, tak samo jak demonstracja ruchowa, muzyka, bądź akompaniament perkusyjny pobudzają i wywołują reakcje ruchowe.

BIBLIOGRAFIA:

1.       Nowacki Tadeusz: O Metodzie Projektów - Wyd.2.-Warszawa:CODN, 1999

2.       Ran Krystyna, Ziętkiewicz Ewa: Jak aktywizować uczniów ”Burza mózgów” i inne techniki w edukacji - Poznań: G&P, 2000

3.       Zioło Grażyna: Aktywność twórcza dzieci w wieku przedszkolnym
// Bliżej Przedszkola. Wychowanie i Edukacja-2004 nr 12

4.       Rozner Danuta: Pedagogika zabawy // Życie szkoły-2000 nr 1

5.       Śliż Maria: Aktywizacja ruchowa dzieci według metody Kniessów
// Wychowanie w Przedszkolu-1988 nr 5

6.       Nowaczyk Małgorzata: Metody aktywne w przedszkolu // Internet

7.      ...