Wiadomo�ci og�lne. Pa�stwo w Afryce P�nocnej i na p�wyspie Synaj, nad Morzem �r�dziemnym i Morzem Czerwonym; powierzchnia 1001,4 tys. km2, 58,3 mln mieszka�c�w (1994); stolica Kair; j�zyk urz�dowy: arabski; religia pa�stwowa islam; zarabizowani potomkowie staro�ytnych Egipcjan 99% (w tym Koptowie 7%), Nubijczycy, plemiona berberskie i Bed�a, ok. 200 tys. cudzoziemc�w (m.in. Grecy, Ormianie, Brytyjczycy, W�osi); wysoki przyrost naturalny (ok. 23�); prawie ca�a ludno�� skupiona w dolinie Nilu (ponad 1200 os�b na km2); ludno�� miejska 47%; g��wne miasta (poza stolic�): Aleksandria, Giza, Port Said, Suez. Warunki naturalne. Wybrze�e morskie (d�ugo�� 2700 km) trudno dost�pne (przy wschodnim �liczne rafy koralowe); dolina i delta Nilu stanowi� wielk� oaz� pomi�dzy pustyniami Libijsk� i Arabsk�; wzd�u� wybrze�a Morza Czerwonego g�ry Atbaj (wysoko�� do 2187 m); klimat zwrotnikowy skrajnie suchy, tylko na p�nocnym wybrze�u podzwrotnikowy (�r�dziemnomorski); wiosn� cz�sto wyst�puje gor�cy suchy wiatr chamsin; d�ugo�� Nilu w granicach Egiptu ponad 1200 km; Jezioro Nasera utworzone przez Wielk� Tam� (Hydrow�ze� Asua�ski); urodzajne gleby aluwialne w coraz wi�kszym stopniu zasolone (z powodu sta�ego nawadniania, stosowania nawoz�w mineralnych i pestycyd�w). Gospodarka. S�abo rozwini�ty kraj rolniczo-przemys�owy, od 1976 nale�y do eksporter�w ropy naftowej, wysoki udzia� wydatk�w wojskowych w bud�ecie pa�stwowym; wa�nym �rod�em dewiz wp�ywy z podatk�w p�aconych przez Egipcjan pracuj�cych za granic� i z eksploatacji Kana�u Sueskiego oraz turystyki; od 1991 wprowadzanie element�w gospodarki rynkowej zgodnie z ustaleniami Mi�dzynarodowego Funduszu Walutowego. Grunty orne i sady zaledwie 2,8% powierzchni (1993); uprawy: zbo�a (g�. ry�, kukurydza, pszenica), trzcina cukrowa, ro�liny str�czkowe, bawe�na, orzeszki ziemne, drzewa cytrusowe (pomara�cze, mandarynki), winoro�l; hodowla ma niewielkie znaczenie; byd�o u�ywane jako si�a poci�gowa; wydobycie ropy naftowej (46 mln t �1992), fosforyt�w, rud �elaza, w�gla; elektrownie cieplne (82% produkcji energii elektrycznej - 1993), wodne (18%); przemys� elektromaszynowy (metalowy, maszynowy, monta� samochod�w, elektrotechniczny i elektroniczny), rafineryjny, chemiczny, mineralny, hutnictwo �elaza i aluminium; tradycyjne ga��zie: spo�ywczy (cukrowniczy, olejarski), lekki (w��kienniczy, odzie�owy, sk�rzany); 1993 Egipt odwiedzi�o 2,5 mln turyst�w; d�ugo�� linii kolejowych 8,8 tys. km, samochodowych �ok. 30 tys. km, wodnych �3,1 tys. km; prze�adunek w portach 34 mln t; przewozy na Kanale Sueskim 370 mln t (1992); komunikacja lotnicza (2 porty mi�dzynarodowe); eksport ropy naftowej i jej produkt�w, p�fabrykat�w i gotowych wyrob�w przemys�owych, bawe�ny; du�y import �ywno�ci; g��wni partnerzy handlowi: USA, Francja, Niemcy, Japonia, W�ochy, Wielka Brytania. Ustr�j. Republika; prezydent z wybor�w powszechnych, o szerokich uprawnieniach, mianuje premiera i rz�d; parlament 1-izbowy. Historia. W staro�ytno�ci kraj ci�gn�cy si� wzd�u� Nilu (do I katarakty); ludno�� chamito-semicka. Okres Przeddynastyczny (IV tysi�clecie p.n.e.) �po��czenie drobnych ksi�stw w 2 pa�stwa: G�rny i Dolny Egipt, zjednoczone przez Menesa; Stare Pa�stwo (XXVII�XXII w.p.n.e.) �kr�l o w�adzy absolutnej; ugruntowanie pot�gi Egiptu; rozw�j nauki, sztuki i literatury (hieroglify); �rednie Pa�stwo (XXI�XVIII w.p.n.e.) rozw�j rzemios�a (metalurgia) nast�pnie okres os�abienia Egiptu i podb�j Egiptu przez Hyksos�w (ok. 1650); Nowe Pa�stwo (XVI�X w.p.n.e.) ponowne zjednoczenie Egiptu i szczytowy okres pot�gi (XVIII dynastia), od XII w. upadek, liczne wojny os�abiaj� kraj; wprowadzenie armii sta�ej; Epoka P�na (X�332 p.n.e.) �rz�dy dynastii obcych; upadek polityczny; podb�j przez Aleksandra III Wielkiego; Okres Ptolemejski (332�30 r. p.n.e.) �hellenizm; Aleksandria stolic� i g��wnym o�rodkiem nauki i literatury; Okres Rzymski (30 r. p.n.e.�395 n.e.) �Egipt prowincj� cesarstwa (spichlerz Rzymu). Po 395 w granicach cesarstwa wschodniorzymskiego, nast�pnie Bizancjum; 639�641 podbity przez Arab�w; nast�pnie uleg� arabizacji i islamizacji; chrze�cijanie przetrwali w mniejszo�ci �Koptowie; w X�XII w. pa�stwo Fatymid�w; od XIII w. rz�dy Mameluk�w; od 1517 wszed� w sk�ad imperium Turk�w osma�skich; 1805�49 rz�dy Muhammada Alego i uniezale�nienie si� od su�tana, od kt�rego Muhammad Ali otrzyma� tytu� wicekr�la.W 1859�69 budowa Kana�u Sueskiego; 1881-82 powstanie narodowe Urabiego Paszy, nast�pnie brytyjska okupacja wojskowa Egiptu; od 1914 protektorat brytyjski; 1922 formalna niepodleg�o�� (Egipt dziedziczn� monarchi� konstytucyjn�), 1936 koniec okupacji brytyjskiej. W 1952 rewolucja republika�ska, utworzenie rz�du wojskowego; 1954 umowa o wycofaniu wojsk brytyjskich ze strefy Kana�u Sueskiego, proklamowanie republiki, obj�cie w�adzy przez Gamala Abdel Nasera; 1956 nacjonalizacja Kana�u Sueskiego; nieudana interwencja zbrojna brytyjsko-francusko-izraelska; 1958 utworzenie Zjednoczonej Republiki Arabskiej; cz�onek ONZ od 1958. Przeprowadzenie reformy rolnej, nacjonalizacja przemys�u kluczowego i bank�w, jedyn� parti� Socjalistyczny Zwi�zek Arabski; w wyniku wojny arabsko-izraelskiej 1967 utrata p�wyspu Synaj i Strefy Gazy; po �mierci Nasera (1970) prezydentem Anwar as-Sadat; od 1976 system wielopartyjny, wypowiedzenie uk�adu z ZSRR, zbli�enie z USA; 1979 podpisanie dwustronnego uk�adu pokojowego z Izraelem (odzyskanie p�wyspu Synaj), zawieszenie cz�onkostwa Egiptu w Lidze Pa�stw Arabskich (do 1990); od 1980 stosunki dyplomatyczne z Izraelem; po �mierci (w zamachu) As-Sadata, od 1981 prezydentem jest Muhammad Husni Mubarak. W 1990, po agresji Iraku na Kuwejt, zaanga�owanie Egiptu po stronie pa�stw sprzymierzonych przeciwko Irakowi. Encyklopedia Multimedialna PWN
henioka