Informacja
o zasadach kwalifikowania przestępstwa określonego w art. 43 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
1. Głównym przedmiotem ochrony w przepisie karnym art. 43 ustawy w sytuacji sprzedawania lub podawania alkoholu w wypadkach, gdy jest to zabronione (a zakaz ten wynika z art. 15 ust. 1 ustawy) jest aspekt moralno – pedagogiczny (vide uzasadnienie do uchwały SN z dnia 24 stycznia 1991 r. sygn. V KZP 32/90) rozpatrywany w trzech kategoriach osób:
- których zachowanie wskazuje, że znajdują się w stanie nietrzeźwości,
- które nie ukończyły 18 lat,
- które chcą alkohol uzyskać na kredyt lub pod zastaw.
Sprzedawcy (podającemu) alkohol pozostawiono ocenę zachowania wskazującego na stan nietrzeźwości oraz wieku, przy czym w przypadku wątpliwości co do pełnoletniości nabywcy można żądać okazania dokumentu stwierdzającego jego wiek (przy czym nie ma znaczenia uzyskanie wcześniejszej pełnoletniości poprzez zawarcie małżeństwa – granica wiekowa jest „sztywna”). W zakresie sprzedaży/podawania na kredyt lub pod zastaw stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim i kodeksu cywilnego (Rozdział I działu IV).
Nie można przy tym zapominać, że ogólny przedmiot ochrony wynika z preambuły do ustawy i jest nim życie obywateli w trzeźwości. Regulacje zawarte w ustawie mają na celu prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa i w poszczególnych przypadkach dodatkowym przedmiotem ochrony, w zależności od okoliczności i charakteru złamanego zakazu, mogą być różne, bardziej konkretne dobra (stanowiące indywidualny przedmiot ochrony – a więc obejmujące podwójny przedmiot ochrony). W przypadku art. 43 ustawy do dóbr tych należy również zaliczyć zdrowie społeczne, na które składa się zdrowie każdego pojedynczego konsumenta w aspekcie zapobiegania alkoholizmowi (analogicznie do przedmiotu ochrony określonego w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii – zdrowie społeczne w aspekcie zapobiegania zjawisku narkomanii).
2. Biorąc pod uwagę dwojaki przedmiot ochrony, zasadne jest traktowanie konsumentów jako pokrzywdzonych (z uwagi na naruszenie lub zagrożenie przez przestępstwo zarówno dobra ogólnego, jakim jest wychowanie w trzeźwości, jak też prawnie chronionego dobra jednostki, jakim jest jej zdrowie) – mimo zasady niewypełnienia pola „XXXIII. Liczba pokrzywdzonych” na formularzu Stp-3 w przypadku przestępstw spenalizowanych w przedmiotowej ustawie. Należy równocześnie pamiętać, że z reguły to konsument nakłania do sprzedaży/podania alkoholu wbrew zakazowi określonemu w art. 15 ust. 1 ustawy i jego zachowanie z reguły wyczerpuje znamiona przestępstwa określone w art. 43 ust. 1 ustawy popełnionego w formie zjawiskowej podżegania.
3. Oceniając zebrany materiał dowodowy w kontekście zarzutów stawianych sprzedawcy/podającemu alkohol wbrew zakazom określonym w art. 15 ust. 1 ustawy, zasadne jest (z uwagi na analogiczny przedmiot ochrony) stosowanie reguły określonej dla sprzedaży/udzielania „narkotyków” w piśmie Dyrektora byłego Biura Koordynacji Służby Kryminalnej z dnia 5 sierpnia 1999 r. o znaku sprawy Ad-1047/692/99: „Działanie sprawcy, polegające na sprzedaży w dłuższym okresie czasu jednej osobie jednorazowo wielu porcji narkotyków, stanowi jeden czyn zabroniony w rozumieniu art. 12 k.k.”. W wypadku sprzedaży/podania kilku konsumentom zachowania takie można – w zależności od zamiaru sprawcy – traktować jako ciąg czynów zabronionych (z których każdy popełniony na szkodę pojedynczego konsumenta może: dotyczyć pojedynczej sprzedaży/podania lub być popełniony w warunkach określonych w art.. 12 k.k.). Liczba czynów może nie wynikać wprost z liczby konsumentów (gdyż kilku z nich podczas jednej sprzedaży/podania może być w stanie nietrzeźwości lub w wieku poniżej lat 18, ale od wszystkich okoliczności zdarzenia). Jednakże w sytuacji sprzedaży/podawania w krótkich odstępach czasu alkoholu wbrew zakazowi określonemu w art. 15 ust.1 ustawy różnym konsumentom „niezależnym” od siebie, liczba czynów będzie odpowiadać liczbie konsumentów.
Pamiętać przy tym należy, że podawanie (a często również sprzedawanie) co najmniej kilkukrotnie alkoholu tej samej niepełnoletniej osobie może również wyczerpywać znamiona określone w art. 208 k.k. (pozostającego w takim wypadku w zbiegu z art. 43 ust. 1 ustawy).
4. Każdy sprzedawca/podający odpowiada w granicach swojego zamiaru i jeżeli nie działa wspólnie i w porozumieniu z innymi sprzedawcami/podającymi, to czyny popełnione przez niego należy traktować oddzielnie.
5. W większości wypadków odpowiedzialność kierownika zakładu handlowego lub gastronomicznego będzie wynikała z art. 43 ust. 2 ustawy, nie można jednak wykluczyć, że poniesie on odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa spenalizowanego w art. 43 ust. 1 ustawy w formie zjawiskowej sprawstwa polecającego (wykorzystując uzależnienie od siebie swoich pracowników) i znacznie rzadziej sprawstwa kierowniczego. Dopuszczenie przez kierownika do sprzedaży/podawania alkoholu wbrew zakazowi wynika z niedopełnienia przez niego obowiązku nadzoru i z tego względu powinno być traktowane jako jeden czyn zabroniony oraz jego sprawstwo kierownicze lub polecające powinny być rozpatrywane w kategoriach jednego czynu zabronionego – bez względu na liczbę sprzedawców/podających. Wyjątkiem od tej reguły będzie sprawstwo polecające związane ze zmuszaniem podwładnych do takiej sprzedaży (a więc pozostające w zbiegu z art. 191 § 1 k.k.) – wówczas nie będzie zachodzić warunek tożsamości pokrzywdzonego i czynów będzie tyle, ilu sprzedawców/podających.
omegared