Na świecie jest około 80 gatunków z rodzaju Pinus, z których w Europie występuje zaledwie kilka. Na naszym kontynencie największym zasięgiem wyróżnia się sosna pospolita (P. sylvestris). Oprócz niej w Europie rosną też sosny: limba (P. cembra), alepska (P. halepensis), bośniacka (P. leucodermis), górska (P. mugo), czarna (P. nigra), rumelijska (P. peuce), nadmorska (P. pinaster), pinia (P. pinea) i hakowata (P. uncinata). Na półkuli północnej drzewa te należą do najważniejszych gatunków lasotwóczych i mają duże znaczenie gospodarcze.

Fot. 1. Pinus banksiana

Fot. 2. P. leucodermis 'Compact Gem'

Fot. 3. P. leucodermis 'Malinki'

Fot. 4. P. leucodermis ' Schmidtii'

Fot. 5. P. nigra 'Hornibrookiana'

Fot. 6. P. nigra 'Pierric Brgeon'

Fot. 7. P. nigra 'Pyramidalis'

* Według niektórych systematyków, nie istnieje zróżnicowanie na var. mughus i var. pumilia

Fot. 8. P. densiflora 'Jane Kluis'

Fot. 9. P. densiflora 'Oculus-draconis'

Fot. 10. Pinus mugo 'Humpy'

Fot. 11. P. mugo 'Mops'

Fot. 12. P. mugo 'Winter Gold'

Fot. 13. P. uncinata 'Have'

Fot. 14. P. sylvestris 'Fastigiata'

Fot. 15. P. sylvestris 'Globosa Viridis'

Fot. 16. P. sylvestris 'Hibernica'

Fot. 17. P. sylvestris 'Watereri'

Fot. 18. P. Thunbergii 'Aocha Matsu'

Sprawcami tej choroby są grzyby należące do rodzaju Coleosporium, w Polsce najczęściej występuje gatunek C. tussilaginis. Jest to rdza pełnocyklowa, dwudomowa, dla której pierwszym gospodarzem są różne 2- i 3-igielne gatunki sosny, ale najczęściej wymienianym jest Pinus silvestris.

Na sośnie grzyb formuje dwa typy zarodników: spermacja oraz ecjospory. Drugim gospodarzem są różne gatunki roślin z rodziny złożonych (między innymi starzec zwyczajny) rosnące w najbliższym otoczeniu szkółki. Na drugim gospodarzu grzyb wytwarza kolejne typy zarodników: urediniospory oraz teliospory. Jeśli choroba występuje w szkółce w dużym nasileniu, powoduje silne zahamowania wzrostu roślin oraz obniża ich jakość.

CYKL ROZWOJOWY I OBJAWY

Pełny cykl rozwojowy rdzy pęcherzykowatej przebiega w ciągu jednego roku. Pod koniec lata lub jesienią dochodzi do zakażenia igieł sosny przez zarodniki podstawkowe, tzw. bazydiospory, formowane w teliosporach. Jednak zauważalne objawy choroby pojawiają się dopiero wiosną, w kwietniu lub w maju. Na igłach pojawiają się wówczas chlorotyczne, następnie żółknące plamy, a pod skórką, w tych miejscach, formowane są spermogonia (w nich skupienia zarodników - spermacji), zwykle niezauważalne. Następnie w miejscach infekcji powstają białe, wypukłe, kolumnowego lub językowatego kształtu, ecja - skupienia zarodników ognikowych - ecjospor. Mają one wysokość około 0,5-1,5 mm i na igłach występują zazwyczaj pojedynczo lub po kilka sztuk (fot.). Z chwilą, gdy ecjospory osiągną dojrzałość, biała osłonka ecjów pęka, a pylące zarodniki (widoczne również na powierzchni igły) porywane są przez prądy powietrza i przenoszone na liście drugiego gospodarza. Od kwietnia do końca lata trwa proces formowania i uwalniania zarodników. Pod koniec lata, na żółtych lub brązowych plamach, a niekiedy w miejscach po ecjach, pozostają tylko drobne blizny. Chore igły sosny najczęściej żółkną, ale niekiedy mogą pozostawać zielone. W ciągu kilku dni od zakażenia drugiego gospodarza pojawiają się na dolnej stronie jego liści pomarańczowe brodawki - uredinia, a w nich kolejny typ zarodników - urediniospory. Te ostatnie dokonują ponownego zakażenia tego samego (czyli drugiego) gospodarza i zwiększają nasilenie objawów choroby. W końcu lata oraz jesienią obok urediniów formowane są brązowe telia o średnicy około 1 mm - w nich znajdują się teliospory, które bezpośrednio kiełkują w podstawki, a na nich powstają bazydiospory. Zarodniki te, porywane przez prądy powietrza i przenoszone na sosnę, dokonują zakażenia igieł. Infekcji ulegają igły w różnym wieku, ale najczęściej te, które znajdują się na tegorocznych pędach. Częste opady deszczu oraz temperatura powietrza około 20 st. C sprzyjają kiełkowaniu wszystkich typów zarodników oraz zakażeniu roślin. Na żywych igłach sosny grzybnia zachowuje żywotność przez 2, 3 lata. Zimować mogą również uredinia na drugim gospodarzu.

ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE

- Ze szkółek oraz ich sąsiedztwa należy usuwać chwasty z rodziny złożonych (Asteraceae). - Jeśli choroba występuj w szkółce, trzeba od końca lata opryskiwać gatunki sosny, na których jest notowana, dwukrotnie w odstępie 3-4 tygodniowym stosując: Bravo 500 SC (0,2%), Clortosip 500 SC (0,2%) oraz różne formy preparatów Dithane lub Penncozeb (0,25-0,35%), aby zapobiec zakażeniu igieł. - Wiosną, po zaobserwowaniu ecjów, sosny należy opryskiwać 2-, 3-krotnie co 10 lub 14 dni stosując przemiennie: Baycor 300 EC (0,2%), Bayfidan 250 EC (0,05%), Domark 100 EC (0,05%), Saprol 190 EC (0,15%), Score 250 EC (0,05%).

W pierwszej części artykułu ("Szkółkarstwo" 6/2004) Autor scharakteryzował choinę kanadyjską i jej odmiany, a także ogólnie opisał rodzaj Tsuga (red.).

Choiny (Tsuga sp.) to żywiczne, zimozielone drzewa osiągające wysokość 20–40 m. W zależnoś-ci od źródeł, wymienia się 10–18 gatunków, które występują w Ameryce Płn. (np. T. canadensis, T. caroliniana, T. heterophylla, T. x yeffreyi, T. mertensiana), we wschodniej części Azji (np. T. chinensis, T. yunnanensis, T. dumosa) oraz w Japonii (np. T. diversifolia, T. sieboldii). Najwyższe drzewa tworzy choina zachodnia (T. heterophylla), która na stanowiskach naturalnych, czyli na zachodnich wybrzeżach pogranicza USA i Kanady, dorasta do wysokości 70–80m. Najmniejsze rozmiary osiągają choiny różnolistna (T. diversifolia) i Siebolda (T. sieboldii) — tworzą kilkumetrowe, często wielopniowe krzewy lub drzewa.

Świerk biały (Picea glauca) pochodzi z Ameryki Północnej. Jest szczególnie rozpowszechniony w Kanadzie, gdzie tworzy lasy jednogatunkowe bądź wchodzi w skład mieszanych. Drzewa osiągają przeciętnie do 20 m wysokości, mają krótkie, sztywne igły, pokryte woskowym nalotem, który nadaje im, i całemu drzewu, niebieskawy odcień. Małe szyszki (około 5 cm długości) są jasnobrązowe.

Typowy gatunek (fot. na okładce) jest bardzo rzadko uprawiany, najczęściej spotyka się go w kolekcjach dendrologicznych. Drzewa są odporne na mróz i niewybredne co do gleby. Nadają się także na strzyżone żywopłoty. Świerk biały wydał wiele karłowych odmian, które cieszą się większą popularnością niż gatunek (tabela).

ROZMNAŻANIE

Gatunek najlepiej rozmnażać z nasion. Szyszki zbiera się w sierpniu, wrześniu, a nasiona przechowuje na sucho. Przed siewem na zagonach można je poddać krótkiej 3–4-tygodniowej stratyfikacji, w temperaturze 4°C.
Odmiany świerka białego rozmnaża się przez sadzonki. W polskich szkółkach sadzonkuje się go — z różnymi skutkami — w trzech terminach: wczesnowiosennym, letnim i późnojesiennym (tak różne terminy zależą od skali, profilu oraz organizacji produkcji). Najgorszy okazuje się pierwszy termin; z sadzonek sporządzanych od marca do kwietnia ukorzenia się 40–50%. Późną jesienią wyniki są lepsze — w tym okresie uzyskuje się do 70% dobrze ukorzenionych sadzonek. Najlepsze są natomiast efekty sadzonkowania w lecie, o tej porze roku można otrzymać nawet 80–90% przyjęć. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na fakt, że odmiany o żółtych przyrostach (np. 'Daisy's White') w terminie letnim ukorzeniają się źle, ponieważ sadzonki bardzo łatwo gniją. Z tego powodu niektórzy szkółkarze cieniują rośliny mateczne, aby uzyskać słabo wybarwione przyrosty, co ma poprawić odsetek ukorzenionych sadzonek tych odmian.

Świerk kłujący (Picea pungens) pochodzi z górzystych regionów zachodniej części Ameryki Północnej, gdzie do dziś tworzy rozległe drzewostany. W Europie znany jest dopiero od drugiej połowy XIX wieku. Szybko jednak stał się popularny, ze względu na ładny pokrój i srebrzystą barwę igieł. Wykorzystywany jest jako krzew lub drzewo ogrodowe oraz przeznaczany na choinki.