Adam Tarnowski Metodologia badań psychologicznych 1
Dr Adam Tarnowski
Metodologia badań psychologicznych.
Liczba zapożyczeń i cytatów w poniższym tekście jest tak duża, że trudno byłoby nawet w przybliżeniu stwierdzić, którym osobom co konkretnie autor zawdzięcza. Wymienię więc tylko w porządku alfabetycznym tych, z którymi zetknąłem się bezpośrednio, bądź słuchając ich wykładów, prowadząc seminaria według ich programu, korzystając z ich niepublikowanych opracowań, bądź też uwag w rozmowach prywatnych i konsultacjach własnych badań.
Prof. Elżbieta Aranowska
Prof. Andrzej Góralski
Dr hab. Maciej Haman
Prof. Józef Kozielecki
Prof. Tytus Sosnowski
Specjalne podziękowanie muszę zamieścić również dla Małgorzaty Wołejko (której zawdzięczam wiedzę o m.in. o badaniach internetowych)
Wiadomości z niniejszego skryptu warto uzupełnić o następujące lektury:
Brzeziński, J. (1998) Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: PWN
Strelau J., (red.) (2000) Psychologia: podręcznik akademicki. T.1. rozdziały 9-12.
Carnap, R. (2000) Wprowadzenie do filozofii nauki Warszawa: Aletheia
Hempel, C.G. (2001) Filozofia nauk przyrodniczych. Warszawa: Aletheia
Choynowski, M. (1971) Pomiar w psychologii (w:) Kozielecki J.(red.) Problemy psychologii matematycznej, Warszawa: PWN.
Egzamin testowy będzie obejmował treść wykładu oraz artykuł Choynowskiego.
Zasoby Sieci:
Wskazówki dla wykładowców metodologii:
http://www.psychologicalscience.org/teaching/tips/tips_0103.html
Notatki z wykładów na Uniwersytecie Gdańskim (dr Sylwiusz Retowski):
http://gnu.univ.gda.pl/~sobol/psychobaza/metodologia.htm
Spis treści
Wykład 1. Czym jest nauka. 4
1.1. Psychologia jako pole badań empirycznych. 4
1.2. Definicja wiedzy naukowej. 5
1.3. Wiedza zdroworozsądkowa 8
Wykład 2. Prawdziwość wiedzy naukowej. 9
2.1. Zagadnienie prawdziwości wiedzy. 9
2.2. Prawdziwość pojęć 9
2.3. Prawdziwość twierdzeń 10
2.4. Prawdziwość teorii 11
Wykład 3. Uwagi o języku naukowym 13
3.1. Nazwy. 13
3.2. Problem nadznaczenia. 14
3.3. Zdanie w sensie logicznym 14
3.4. Trzy światy Poppera 15
Wykład 4. Elementy logiki. Definicje. 17
4.1. Logika 17
4.2. Definicje 18
4.3. Błędy definicji. 19
Wykład 5. Model badania naukowego. 21
5.1. Model hipotetyczno-dedukcyjny. 21
5.2. Cechy dobrej teorii 22
5.3. Etapy badania naukowego. 23
Wykład 6. Zmienne w badaniach psychologicznych 26
6.1. Klasyfikacja zmiennych 26
6.2. Typy problemów badawczych i rodzaje zależności. 28
6.3. Zmienne uboczne: moderatory i mediatory 29
Wykład 7. Hipotezy i operacjonalizacja zmiennych. 31
7.1. Hipotezy 31
7.1.1. Warunki poprawności hipotez 31
7.1.2. Czy zawsze hipotezy są niezbędne w weryfikacji teorii? 32
7.2. Wskaźniki. 32
7.2.1. Klasyfikacja wskaźników 32
7.2.2. Moc rozdzielcza wskaźników 33
Wykład 8. Pomiar w psychologii- elementy psychometrii. 37
8.1. Struktura operacjonalizacji zmiennych psychologicznych. 37
8.2. Definicja pomiaru 37
8.3. Typy skal pomiarowych 38
8.4. Elementy teorii testów psychologicznych 38
Wykład 9. Trafność testów psychologicznych 40
9.1. Czym jest cecha psychiczna i kiedy można orzec że ona istnieje? 40
9.2. Rodzaje trafności 41
9.3. Metody oceny trafności testu 42
9.4. Model trafności Messicka: 43
9.5. Inne metody pomiaru w psychologii 44
9.5.1. Wskaźniki chronometryczne 44
9.5.2. Neuroobrazowanie 44
Wykład 10. Wprowadzenie do metod statystycznych w psychologii 45
10.1. Dlaczego statystyka? 45
10.2. Pojęcie wariancji 45
10.3. Uncertainty management-czy zawsze rozwój nauki polega na eliminacji wariancji? 46
10.4. Wnioskowanie statystyczne. 47
10.5. Wielkość próby 48
10.6. Problem reprezentatywności próby. 48
Wykład 11. Planowanie Eksperymentów 50
11.1. Przykład 50
11.2. Badanie korelacyjne. 50
11.3. Badanie quasi-eksperymentalne 50
11.4. Badanie eksperymentalne 51
11.5. Czynniki zakłócające trafność wewnętrzną. 51
Wykład 12. Trafność zewnętrzna planów eksperymentalnych i alternatywne schematy badawcze 53
12.1. Trafność zewnętrzna eksperymentu 53
12.2. Alternatywne schematy (plany) eksperymentalne 53
12.3. Metody kontroli zmiennych ubocznych 55
12.4. Źródła artefaktów 55
Wykład 13. Procedura Ex post facto (EPF) 57
Wykład 14. Etyka badań naukowych 58
Rzetelność naukowa nie jest, jak mogłoby się wydawać, sprawą wyłącznie warsztatu stosunkowo nielicznej grupy, jaką stanowią aktywni naukowcy, prowadzący samodzielne badania. Dzieje się tak z kilku powodów.
Po pierwsze, każdy człowiek jest odbiorcą pewnej wiedzy gromadzonej w sposób mniej lub bardziej naukowy. Aby nie ulegać mechanicznie argumentom typu "jak dowodzą badania naukowe" lub "jak wynika z testów klinicznych"(zwłaszcza ten ostatni slogan oznacza zresztą najczęściej niezbyt systematyczne gromadzenie danych) musimy znać przynajmniej podstawy prowadzenia takich badań. Z badań naukowych (konkretnie empirycznych badań społecznych) korzystamy również, gdy chcemy zaspokoić swoją ciekawość czytając w gazecie wyniki różnych ankiet czy sondaży przedwyborczych. Po drugie korzystanie z badań naukowych dla wielu z nas nie ogranicza się do biernej recepcji. Przeprowadzenie samodzielnych badań jest warunkiem uzyskania stopnia magistra, niekiedy też z przyczyn zawodowych prowadzimy lub zlecamy badania marketingowe lub sondaże.
Studia psychologiczne są obowiązkowo pięcioletnie. Oznacza to że każdy kto chce zostać psychologiem powinien „dołożyć” fragment do ogólnego potencjału wiedzy w tej dyscyplinie. Nie chodzi przy tym jedynie o rozwój wiedzy. Wiedza psychologiczna ma wciąż „miękki” charakter. Użytkownik tej wiedzy powinien być w pełni świadomy ograniczeń- probabilistycznego, a nie deterministycznego charakteru twierdzeń, problemów z nieścisłością wskaźników i definicji, itd., itd... Generalnie, metodologia- i uczestnictwo w tworzeniu psychologii jako nauki- powinno nauczyć nas krytycyzmu, odróżniania twierdzeń ustalonych z dużym stopniem pewności i względnie uniwersalnych od tych, które stanowić mogą jedynie źródło hipotez i inspirację do szukania własnych rozwiązań problemu.
Obowiązek rzetelności naukowej spoczywa (naturalnie proporcjonalnie do posiadanych możliwości) nie tylko na osobie prowadzącej badania, ale także na tych, którzy wiedzę przyjmują.
Zawód psychologa polega na rozumieniu ludzi, opisywaniu i przewidywaniu ich zachowania, oraz udzielania im pomocy. Do tych celów konieczny jest prawidłowy aparat pojęciowy i znajomość pewnych zasad. Nie można jednak bezkrytycznie przyjmować ani tych pojęć, ani też tych zasad. Jednym z największych osiągnięć filozofii nauki jest świadomość granic- każde twierdzenie naukowe prawdziwe jest tylko w pewnym zakresie. Jednym z głównych zadań niniejszego skryptu jest pokazanie, jak te granice wytyczać.
bioeco