Joseph Seymour – Leninizm a kontrola robotnicza (1977 rok).pdf - Joseph Seymour - Symulator_Farmy

Joseph Seymour

Leninizm a kontrola

robotnicza

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2007

Joseph Seymour – Leninizm a kontrola robotnicza (1977 rok)

„Leninizm a kontrola robotnicza” to przemówienie

Josepha Seymoura wygłoszone w połowie marca

1977 r. na szkoleniu Ligi Młodzieży „Spartakus”

zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych

Ameryki.

Podstawa tłumaczenia: pismo Workers Vanguard

nr 162, 17 czerwca 1977 r.

Tłumaczenie z języka angielskiego: Cezary

Cholewiński.

– 2 –

www.skfmuw.w.pl

Joseph Seymour – Leninizm a kontrola robotnicza (1977 rok)

Prawdopodobnie nie ma żadnej kwestii we współczesnej lewicowej polityce, gdzie panowałoby

większe zamieszanie, i treściowe, i terminologiczne, niż w kwestii „kontroli robotniczej”. Z paru form

konfuzji najniebezpieczniejsza jest etapowa koncepcja kontroli robotniczej jako połączenia między

codzienną bojowością związków zawodowych a rewolucyjną dwuwładzą jako niezbędnym, pierwszym

krokiem ku wzięciu władzy państwowej. Kontrola robotnicza nie jest postulatem, za którym agitują

komunistyczne związki zawodowe i dążą do stosowania jej codziennie wszelkimi sposobami. Jest ona

właściwa jedynie dla jakościowo innego, wyższego poziomu walki klasowej.

Kontrola robotnicza – dwuwładza w miejscu produkcji – jest pewnym aspektem, zwykle

wtórnym, uogólnionego kryzysu rewolucyjnego. Z jednym wyjątkiem – Włoch w 1969 r. – kontrola

robotnicza powstawała dopiero po tym, a nie przed tym, jak rząd został obalony i represyjny aparat

państwowy był w chaosie: Rosja 1917, Niemcy 1918, Hiszpania 1936, Portugalia 197475. A we

Włoszech podczas „gorącej jesieni” 1969 r. kontrola robotnicza była podporządkowanym aspektem

masowej fali strajkowej, koncentrującej się na postulatach ekonomicznych.

Są cztery charakterystyczne rodzaje konfuzji. Najważniejszym jest usiłowanie wykorzystywania

terminologicznej dwuznaczności w służbie reformistycznej koncepcji programowej. To jest

uzwiązkowienie kontroli robotniczej. W konwencjonalnym sensie związki zawodowe normalnie sprawują

pewną kontrolę nad warunkami produkcji, normami pracy itp. Trocki, który był bardzo precyzyjny w

swych programowych sformułowaniach, zawsze mówi o „robotniczej kontroli nad produkcją” albo „nad

przemysłem”, aby odróżnić tę koncepcję od tego rodzaju kontroli, jaką normalnie sprawują związki

zawodowe.

W niedawnym artykule „Energia nuklearna a ruch robotniczy” (WV nr 146, 25 lutego)

domagaliśmy się „kontroli związków zawodowych nad warunkami bezpieczeństwa we wszystkich

sytuacjach przemysłowych”. To nie jest apel o uogólnioną dwuwładzę na poziomie przemysłowym.

Raczej jest to mocny postulat związkowy. Wiele związków w wielu krajach zmusiło zarządy do

trzymania się grubego regulaminu wyszczególniającego normy bezpieczeństwa. To nie jest „robotnicza

kontrola nad produkcją”. Oczywiście, w interesach reformistów i centrystów jest zacieranie różnicy

między tego typu kontrolą związków zawodowych nad warunkami pracy a uogólnioną dwuwładzą w

miejscu produkcji, sygnalizującą sytuację rewolucyjną.

Drugie źródło zamieszania jest bardziej terminologiczne. „Kontrola” jest słowem, które egzystuje

w wielu językach indoeuropejskich w podobnych, ale nie identycznych znaczeniach. W językach

europejskich innych niż angielski „kontrolować” oznacza „sprawdzać” albo „monitorować” czyjeś

działania. Na przykład funkcjonariusz, który sprawdza bilety we francuskich pociągach, nazywa się

kontrolerem. Jednak po angielsku termin „kontrola” oznacza administrowanie lub kierowanie. Podczas

gdy w innych językach „kontrola robotnicza” jest różna od „robotniczego zarządzania” i od niego słabsza,

w angielskim te dwa terminy są zwykle tożsame. Stąd angielskojęzyczni trockiści czasami mieszają te

dwie jakościowo różne koncepcje. Na przykład Felix Morrow w swej „Rewolucji i kontrrewolucji w

Hiszpanii” używa terminu „kontrola robotnicza” do opisu tego, co faktycznie było robotniczym

zarządzaniem nominalnie znacjonalizowanymi przedsiębiorstwami.

Trzeci obszar zamieszania koncentruje się na robotniczym zarządzaniu, które ani nie jest tożsame

z dyktaturą proletariatu, ani nie występuje w sposób konieczny za dyktatury proletariatu. Naszym

programem nie jest robotnicze zarządzanie, lecz raczej zarządzanie lub administrowanie przez rząd

robotniczy centralnie kierowaną i planowaną gospodarką.

Możliwe jest istnienie uogólnionego robotniczego zarządzania, czy ściślej samorządu, jako innej,

odmiennej formy dwuwładzy. Kontrola robotnicza jest dwuwładzą w jednostce produkcyjnej; zarząd

wciąż próbuje potwierdzić swój tradycyjny autorytet. W 1969 r. we Włoszech były generalne walki

robotników Fiata przeciwko jego dyspozytorom i żłobom tej spółki – oto co rozumiemy przez kontrolę

– 3 –

www.skfmuw.w.pl

Joseph Seymour – Leninizm a kontrola robotnicza (1977 rok)

robotniczą lub dwuwładzę. Robotnicze zarządzanie, przeciwnie, powstaje kiedy burżuazyjny zarząd

zostawia robotnikom jednostki produkcyjne, podczas gdy te ostatnie nie są poddawane ekonomicznemu

administrowaniu przez państwo. Oczywiste jest, że taka nadzwyczajna sytuacja może pojawiać się

jedynie, kiedy proletariacka władza państwowa jeszcze nie skonsolidowała swych rządów (bolszewicka

Rosja na przełomie lat 1917/1918) albo w wojnie domowej za słabego burżuazyjnego rządu

„ludowofrontowego” (Hiszpania 193637). Robotnicze zarządzanie jest zatem sytuacją dwuwładzy

między jednostkami produkcyjnymi a rządem, który może być albo proletariacki, albo burżuazyjny.

Monopol rządu na mechanizm finansowania jest niezmiennie piętą achillesową robotniczego zarządzania.

Czwarty punkt konfuzji dotyczy „kontroli robotniczej” jako instytucji pod demokratycznie

rządzonym państwem robotniczym ze scentralizowaną gospodarką planową. Terminologiczna tożsamość

tej koncepcji z „kontrolą robotniczą” w rewolucyjnej sytuacji dwuwładzy jest skodyfikowana w

„Programie przejściowym” i odzwierciedla język polityczny doświadczenia rosyjskiego. To, że ten sam

termin odnosi się do dwóch fundamentalnie różnych koncepcji programowych, nieodłącznie powoduje

zamieszanie i ideałem byłoby tego unikać. Jednak wynajdywanie i używanie różnych terminów byłoby

dla nas nieefektywną scholastyką.

Mimo to towarzysze muszą rozumieć różnicę. Kontrola robotnicza pod socjalistycznym

planowaniem gospodarczym jest autorytatywnym głosem doradczym w miejscu produkcji. Absolutnie

nie jest ona przeciwstawna ani antagonistyczna względem organizatorskiej hierarchii rządu robotniczego.

Pojęcie, że „kontrola robotnicza” ma taki sam charakter podczas rewolucyjnej ofensywy przeciwko

kapitalizmowi i w państwie robotniczym, jest ekonomiczną lub syndykalistyczną dewiacją.

Kontrola robotnicza nie jest żądaniem stawianym przedsiębiorcy czy państwu; jest ona warunkiem

walki. Kontrola robotnicza nie może zostać inkorporowana do kontraktu związkowego czy inaczej

zinstytucjonalizowana. Z samej swej natury kontrola robotnicza ustanawia otwartą walkę między

robotnikami a zarządem. Dokument towarzysza Douglasa ujmuje dobrze różnicę między silnym trade

unionizmem a kontrolą robotniczą. Zamieszczenie szybkości taśmy montażowej w kontrakcie jest

mocnym postulatem związków zawodowych; kontrola robotnicza oznacza określanie prędkości taśmy

wbrew woli zarządu. Związkowe pośrednictwo pracy jest mocnym postulatem związków zawodowych;

kontrola robotnicza to zmuszenie zarządu do zatrudnienia większej liczby ludzi, niż on chce. To są

rzeczywiste i znaczące różnice.

Ponieważ kontrola robotnicza nie może zostać zinstytucjonalizowana, błędne jest wzywanie do

kontroli robotniczej w określonej firmie czy przemyśle jako norma programowa. W sytuacji rewolucyjnej

oczywiście pewne firmy i przemysły są w awangardzie walk kontroli robotniczej – w 1917 r. Zakłady

Putiłowskie (metalowe) w Piotrogrodzie, w 1969 r. Fiat w Turynie, w latach 197475 stocznie Lisnave w

Lizbonie. Jednak wezwanie do działania w określonej firmie w sytuacji rewolucyjnej jest różne od normy

programowej.

Pablowski rewizjonizm

Czołowymi eksponentami reformistycznych i etapowych koncepcji kontroli robotniczej są

europejscy pabliści. W W. Brytanii najlepiej znanymi lewicowymi obrońcami kontroli robotniczej są

dwaj nieetatowi niezależni pabliści, Ken Coates i Tony Topham z Instytutu dla Kontroli Robotniczej.

Sama ta nazwa demaskuje reformistyczną koncepcję. Wyobraźcie sobie Instytut dla Rewolucyjnej

Dwuwładzy w Przemyśle! Czysto socjaldemokratyczna natura projektu Coatesa i Tophama jest wyłożona

otwarcie: „Celem Instytutu dla Kontroli Robotników będzie (...) pomoc w kształtowaniu grup kontroli

robotników, oddanych rozwijaniu demokratycznej świadomości, pozyskiwaniu poparcia dla kontroli

robotników we wszystkich istniejących organizacjach pracy, rzucaniu wyzwania niedemokratycznym

– 4 –

www.skfmuw.w.pl

Joseph Seymour – Leninizm a kontrola robotnicza (1977 rok)

działaniom, gdziekolwiek się mogą pojawiać i rozszerzaniu demokratycznej kontroli nad przemysłem i

całą gospodarką” („Biuletyn Instytutu dla Kontroli Robotników”, t. I, nr 1, niedatowany).

Ernest Mandel jest daleko bardziej sofistycznym eksponentem reformistycznego, etapowego

stanowiska w sprawie kontroli robotniczej niż „przemysłowy demokrata” Coates. Nazywając kontrolę

robotników „antykapitalistyczną reformą strukturalną”, przedstawia on ją jako zinstytucjonalizowany

aspekt targów związkowych:

„Kontrola robotników jest potwierdzeniem przez robotników (albo odmową) pozwolenia

zarządowi na swobodne dysponowanie środkami produkcji i siłą roboczą. (...) Jest ona odmową

wchodzenia w dyskusje z zarządem albo rządem jako całością o podziale dochodu narodowego tak długo,

jak robotnicy nie uzyskali zdolności do zdemaskowania sposobu, w jaki kapitaliści fałszują księgi, kiedy

mówią o cenach i zyskach”. („Nauki maja”, New Left Review , listopadgrudzień 1968 r.)

Mandel po prostu trywializuje kontrolę robotniczą jako przydatek do każdego rodzaju walki

społecznej, normalnie pojawiającej się w społeczeństwie kapitalistycznym:

„Walka o kontrolę robotników – z którą strategia antykapitalistycznych reform strukturalnych,

walka o program przejściowy, jest w dużej części utożsamiana – musi (...) trzymać się ściśle trosk mas,

musi STALE wyrastać z CODZIENNEJ rzeczywistości doświadczanej przez robotników, ich żony,

studentów i rewolucyjnych intelektualistów” (tamże, podkreślenie nasze).

Antyrewolucyjna natura stanowiska Mandela jest jasna, kiedy usiłuje on wstrzyknąć kontrolę

robotniczą do francuskiego strajku generalnego z maja 1968 r. Czytałem następujący passus parę razy,

ponieważ go nie rozumiałem. A to dlatego, że jest on nieodłącznie zagmatwany i gmatwający,

wszczepiający reformistyczną, etapową koncepcję kontroli robotniczej w rewolucyjną sytuację

dwuwładzy:

„Strajk generalny z maja 1968 r. (...) daje nam wspaniały przykład kluczowej wagi tego problemu.

Dziesięć milionów robotników strajkowało. Oni okupowali fabryki. Gdyby oni byli poruszani

pragnieniem pozbycia się wielu spośród niesprawiedliwości społecznych, usypanych przez gaullistowski

reżim przez dziesięć lat jego istnienia, oni oczywiście wychodziliby poza proste żądania dotyczące skali

płac”.

Znaczące jest, że Mandel nie postrzega strajkujących jako mających rewolucyjny

antykapitalistyczny impuls, lecz chcących tylko eliminować „wiele” (sic!) spośród niesprawiedliwości

społecznych związanych z gaullistowskim reżimem. Kontynuuje on:

„Jednak jeśli robotnicy nie czuli się usatysfakcjonowani bezpośrednimi żądaniami, oni również

nie mieli żadnej wyraźnej idei tego, czego chcieli. Gdyby oni byli w poprzednich miesiącach i latach

wyedukowani w duchu (sic!) kontroli robotników, wiedzieliby co robić: wybrać komitet w każdej

fabryce, który zacząłby od otworzenia ksiąg spółki; obliczać dla siebie rzeczywiste koszty produkcji w

różnych spółkach i stopy zysku, ustanowić prawo weta przy zatrudnianiu i zwalnianiu oraz wszelkich

zmianach w organizacji pracy”. („Debata o kontroli robotników”, International Socialist Review , maj

czerwiec 1969 r.)

Jednak żeby tam była „robotnicza kontrola nad produkcją”, to musi być produkcja. Komitet

kontroli robotniczej funkcjonujący podczas strajku generalnego byłby łamistrajkostwem! Kontrola

robotnicza i strajk generalny są dwiema wzajemnie się wykluczającymi taktykami ekonomiczno

militarnymi, które zwykle wyrastają w bardzo odmiennych sytuacjach. Jak zobaczymy, kontrola

robotnicza jest zwykle próbą utrzymania produkcji w obliczu sabotażu przedsiębiorcy, zniszczeń

wojennych lub poważnego kryzysu ekonomicznego.

Apel o kontrolę robotniczą podczas wydarzeń francuskiego maja nie tylko byłby błędny i

zagmatwany, ale niebezpieczny i likwidacjonistyczny. W tych warunkach francuska klasa rządząca

obiecałaby znaczące ustępstwa w kierunku kontroli robotniczej – otwarte księgi, związkowe weto wobec

– 5 –

Joseph Seymour – Leninizm a kontrola robotnicza (1977 rok).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: